نشست رویكردها و گونه های معناشناسی قرآن كریم برگزار گردید
عطر حرم: پنجمین نشست از سلسله نشست های تخصصی نمایشگاه بین المللی قرآن با عنوان «رویكردها و گونه های معناشناسی قرآن كریم» برگزار گردید.
به گزارش عطر حرم به نقل از ایسنا، پنجمین نشست از سلسله نشست های تخصصی نمایشگاه بین المللی قرآن با عنوان «رویكردها و گونه های معناشناسی قرآن كریم» شامگاه شنبه(۵ خردادماه) با سخنرانی محمدعلی خوانین زاده، استادیار دانشگاه خوارزمی، مریم قاسم احمد، عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی و سمیه طاهری، برگزار گردید.
پیش از برگزاری نشست هم مهدیه كسایی زاده، دانش آموخته دكتری عرفان اسلامی و نگارنده كتاب «امتداد زندگی(جستاری در پیام منزل)» توضیحاتی عرضه داد.
كسایی زاده درباره كتاب خود اظهار داشت: در این كتاب این بحث مطرح می گردد كه آیا انسان فقط بعنوان كاشف زندگی می تواند زندگی اش را معنادار كند؟ نقش ارادی و فعال دارد یا اینكه منفعل است؟ در فصل چهارم كتاب به این مسئله پرداخته ایم، در جایی كه بررسی می گردد چرا آفرینش آسمان ها و زمین بزرگتر از آفرینش انسان است یا اینكه در اینجا ما باید جهان و آسمان و زمین را به مثابه ظرفی تلقی نماییم و انسان را مظروف تا بتوانیم این نسبت را معنادار ببینیم یا خیر. وقتی بررسی می نماییم متوجه یك نسبت ارادی بین انسان وجهان می شویم و از خلال آن در می یابیم انسان چطور می تواند زندگی خویش را معنادار كند و ادامه زیست دهد.
وی ادامه داد: در این كتاب بحث شناخت خدا مطرح می شود، خدایی كه بعنوان خدای متشخص یا خدای نامتشخص، آرای مختلفی را به خود مختص كرده است، اینجا بررسی می گردد آیا ما ناچاریم در این دوگانه قرار بگیریم، یا می توانیم یك تعریف بینابینی داشته باشیم. از این مسیر می توانیم به مفاهیمی همچون ایمان و تقوا دست پیدا نماییم. در انتها هم یك تعریف و جمع بندی از معنای زندگی عرضه شده است.
پس از معرفی اثر، نوبت به نشست «رویكردها و گونه های معناشناسی قرآن كریم» رسید.
در آغاز این نشست محمدعلی خوانین زاده، استادیار دانشگاه خوارزمی به عرضه بحثی پیرامون «معناشناسی ساخت گرا در حوزه مفاهیم قرآن» پرداخت و اظهار داشت: چرا از دانش معناشناسی استفاده می نماییم و مبدا ورود به مطالعه چه چیزی است، با ذكر مثالی توضیح می دهم، در آیه ۴ سوره مباركه ابراهیم كه می فرماید: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ»، بحث این است كه هیچ رسول و پیامبری به او ابلاغ نمی گردد مگر به زبان قوم او باشد، طبعا در مورد پیامبر اسلام (ص) هم قرآن به زبان قوم نازل شده زبان قوم و مخاطبان پیامبر اهل حجاز و در منطقه جغرافیایی حجاز و بازه زمانی آن هم ابتدای قرن ۷ بوده، پس در یك منطقه و با یك زبان و یك منطقه جغرافیایی مشخص قرار داریم.
وی اضافه كرد: شناخت زبان قوم دانش زبان شناسی است كه مطالعه علمی زبان است می گردد یكی از زبان های طبیعی بشر كه در دوره ای مشخص گفت وگو می شده و كماكان گفت وگو می گردد. در نگاه زبان شناسانه به قرآن، این آیه یكی از مبادی ورودی به بحث است.
خوانین زاده با اشاره به اینكه یكی از حوزه هایی كه در ذیل زبان شناسی مطرح می گردد و در مطالعات قرآنی طی دهه های اخیر فراگیر شده معناشناسی زبان شناختی است، اظهار داشت: در دانش زبان شناسی یكی از حوزه هایی كه به آن توجه می شده معناشناسی است. معناشناسی روش مطالعه علمی معناست، اینكه معنا چگونه در ذهن گویشگر زبان شكل می گیرد رابطه معانی با هم و با واژگان چیست و فرایندهای تغییر و تحول معنایی در گذر تاریخی به چه شكل است، ذیل حوزه معناشناسی زبانی تعریف می گردد و منظور از معناشناسی هم همین است بنابراین یكی از رویكردهای معناشناسانه «معناشناسی ساخت گرا» است.
وی اضافه كرد: در اواخر قرن ۱۹ و ابتدای قرن ۲۰ دانش زبان شناسی دچار تغییراتی می گردد كه مطالعه زبان را به دو حوزه مطالعه در زمانی و هم زمانی تقسیم می كند و این با عنایت به مبادی كه درباره زبان فردی، زبان اجتماعی و تفاوت زبان با گفتار است مطرح می گردد. تا پیش از قرن ۲۰ رویكرد عمده در زبان شناسی، زبان شناسی تاریخی یا در زمانی بوده و بیشتر تاریخ تغییر و تحول مطرح بوده است.
به گفته خوانین زاده بحثی كه مطرح می گردد این است كه اگر بخواهیم یكی از واژه ها را بررسی نماییم، صرف نظر از تغییر و تحولاتی كه در گذر زمان بر روی هر یك واژگان اتفاق می افتد، در یك زمان مشخص یك واژه در پیوند با دیگر واژه هایی است كه در آن زبان به كار رفته، معنا و مفهوم یك واژه منفك و مستقل از دیگر واژه های به كار رفته در آن زبان نیست.
زبان ساختاری، روابط و نظامی از درون به هم پیوسته است
وی با اشاره به تعریف جان لاینز در این باره اظهار داشت: وی می گوید زبان ساختاری از روابط و نظامی از درون به هم پیوسته است. مثالی كه برای این بحث می توان گفت؛ مثال تور است، اینكه هر واژه از واژه های زبان گره ای از تور هستند كه وقتی می خواهیم این گره را بكشیم، تمام گره ها با هم حركت می كنند. یك واژه معنا و مفهوم مستقلی از دیگر واژه ها ندارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی اضافه كرد: بحث بر سر بررسی روابط مفهومی است، یعنی روابطی كه یك واژه با دیگر واژه ها در آن زبان در مقطع زمانی مشخص دارد، یك روشی در بررسی روابط مفهومی است و با عنوان تحلیل مولفه ای مطرح می شود، به این معنا كه در بررسی هر واژه به صورت تئوریك می توان این معنا و مفهوم را به اجزای كوچكتری تقسیم كرد. بعنوان مثال مفهوم مرد یك انسان است كه جنسیت مذكر دارد و بالغ است، سه جز ریزتر معنایی در این مفهوم می گنجد، در مقابل مفهوم زن را می ببنیم كه انسان غیرمذكر و بالغ است.
روابط مفهومی تركیبی یا همنشینی واژگان و عبارت
خوانین زاده ادامه داد: روابط مفهومی در یك نگاه كلی به دو نوع رابطه تقسیم می شود، نوع اول؛ رابطه مفهومی تركیبی یا همنشینی است كه در این نوع، تركیب بین واژه هایی كه در یك ساخت مشخص به كار می روند به وجود می آید، مثل واژه «ضرب» در قرآن و كاربردهای مختلف آن بسته به همنشینی با واژه های دیگرمعنای متفاوتی پیدا می كند، یك جا در قرآن می فرماید: «وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلًا» «ضرب» در كنار «مثل» به كار رفته كه معنای ضربه زدن و كوبیدن نیست، جایی دیگر می فرماید «وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ» كه «ضرب» با «فی الارض» آمده كه به معنای ضربه زدن نیست بلكه به معنای سفر كردن است و یا آیه مباركه «فَإِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ» كه در اینجا ضربه زدن با شمشیر به قصد كشتن مطرح است. این روابط كه تركیب واژه با دیگر واژه ها به چشم می آید روابط مفهومی تركیبی یا همنشینی نام دارد.
رابطه مفهومی جانشینی واژگان
خوانین زاده با اشاره به نوع دیگر روابط مفهومی اظهار داشت: دیگر نوع این روابط، رابطه مفهومی جانشینی است كه در این نوع بین واژه هایی از مقوله های مختلف دستوری رابطه برقرار می شود، همچون رابطه ای است كه بین اعضای جایگزین پذیر یك مقوله دستوری برقرار می گردد. در مثال «من از خانه به نمایشگاه آمدم» اجزای مختلفی از نهاد و گزاره و قید، ظرف زمان و مكان در این جمله وجود دارد. جای فعل آمدن چه مفاهیمی می توان در این جمله به كار برد؟ بازگشتم، برگشتم و... واژه هایی كه به كار می رود از نوع فعل هستند. آن مفاهیمی كه می توانند در زبان جانشین هم شوند در این مفهوم گنجانده می شوند.
وی با ذكر مثال واژه «ماء» در قرآن اظهار داشت: «وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَكاً»، در زنجیره همنشینی این عبارت، «ماء» به معنای باران است كه از آسمان نازل می گردد و نتیجه آن رویش درختان و گیاهان و غلات و... است. این از روابط همنشینی به دست می آید. شناسایی روابط جانشینی هم به این گونه است كه اگر زنجیره ای یكسان را از قرآن استخراج نماییم كه به جای واژه ماء واژه دیگری به كار رفته باشد، اما بقیه اجزای جمله یكسان باشد، آن واژه جایگزین ماء باشد. «وَیُنَزِّلُ لَكُم مِّنَ السَّمَاءِ رِزْقًا»، فعل یكسان است، فاعل یكسان است كه هر دو فاعل خداوند است، نتیجه مشخص است، اما واژه ها مختلف اند، در یك آیه واژه «ماء» و در یك آیه واژه «رزق» به كار رفته است.
حوزه معنایی نافرمانی خداوند و رابطه جانشینی واژگان
خوانین زاده با اشاره به اینكه حوزه معنایی به مجموعه مفاهیمی اطلاق می گردد كه در یك مولفه معنایی مشترك اند، عنوان كرد: به صورت مثال حوزه معنایی نافرمانی خدا در قرآن، مفاهیمی است كه مولفه نافرمانی خدا در آن ها وجود دارد، حوزه معنایی گناه همچون سیئة، اثم، خطیئة و عصیان، فاحشة و مفاهیمی از این دست، در یك مولفه معنایی مشترك اند و در حوزه معنایی نافرمانی خداوند قرار می گیرند. اعضای یك حوزه معنایی در یك رابطه تباینی معنایی از هم قرار دارند و می توانند یك رابطه جانشینی را شكل دهند.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم نگاهی ساخت گرا به مفاهیم قرآن داشته باشیم واژه «رزق» و «فاطر» را انتخاب كرده ایم، ابتدا یك بررسی می نماییم كه در زبان های هم خانواده عربی و در عربی این واژه به چه معناست، آنچه كه در عربی درباره «فطر» گفته شده شكافتن است و از این مفهوم نمایان شدن و آشكار شدن ساخته می گردد و از این هم معنای خلق كردن و به وجود آوردن مطرح می گردد.
عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی اظهار داشت: در دیگر زبان های سامی هیچ یك از این واژه ها برای خدا به كار نرفته و این واژه به معنای پاره كرده و شكافتن در دیگر زبان ها است، اما بعنوان وصف خداوند تنها در زبان حبشی كلاسیك دیده شده و زبان شناسان تطبیقی منشا این واژه را زبان حبشی می دانند. صرف نظر از اینكه پیشینه واژه چیست، از منظر ساخت گرایی در یك نگاه همزمانی شكل می گیرد. با متن قرآن كه بازه زمانی مشخص دارد سر و كار داریم، زبان مشخص است و فرض می گردد معانی و مفاهیم واژه ها در كمترین تغییر و تحول هستند.
وی در انتها اضافه كرد: مرحله نخست بحث ساخت گرا در حوزه مطالعات قرآنی این است كه موارد مختلف كاربرد واژه را احصاء نماییم، ریشه یك واژه در زبان شناسی اسلامی عامل وجه مشترك معنایی است كه در تمام ساخت های واژه مفهوم اولیه وجود دارد. اگر می خواهیم هر كدام از مشتقات و ریشه های یك واژه را استخراج نماییم، ابتدا باید تمام كاربردهای ریشه را احصاء نماییم و سپس روابط مفهومی واژه ها را استخراج كنیم؛ بنابراین ریشه اسم فاطر كه «فطر» است، كاربردهای آن باید احصاء شود.
رویكرد تاریخی به معانی واژگان قرآن كریم
در ادامه این نشست، سمیه طاهری، پژوهشگر تاریخ، به عرضه بحثی پیرامون رویكرد تاریخی به معانی واژگان قرآن كریم با بررسی ریشه شناسی واژه ارث پرداخت و اظهار داشت: معناشناسی تاریخی، شناخت معنای اولیه و معنای بعدی كلمه طی تاریخ لغت، چگونگی پیدایش و تطورات كلمه در طول تاریخ است. ریشه شناسی كه شاخه ای از زبان شناسی تاریخی است، یكی از رویكردهای نوین جهت مطالعه لغات و واژگان زبان است. ریشه شناسی در حوزه واژه به معنای رصد تغییرات فرم، معنا بدون ثبات لفظ یا معناست.
وی ادامه داد: در مورد ریشه شناسی واژگان عربی بخصوص كلمات قرآن باید گفت؛ این ریشه شناسی به معنای یافتن ریشه واژه در طیفی از زبان های هم خانواده یا زبان عربی است كه خود جز خانواده بزرگ زبان های سامی است. خانواده سامی به خانواده های بزرگتر سامی حامی تعلق دارند.
طاهری اضافه كرد: تقسیم بندی هایی در زبان های سامی وجود دارد كه آن را به سه شاخه شمال شرقی مشتمل بر زبان اكدی دارای دو گویش بابلی و آشوری است، شاخه شمال غربی كه شامل گویش های عبری، آرامی، كنعای و سوریانی است و شاخه جنوبی كه شامل زبان های عربی و حبشی است، این تقسیم بندی به صورت های مختلفی عرضه می گردد.
ویژگی های دستوری و لغوی زبان های سامی
وی با اشاره به خصوصیت های دستوری و لغوی زبان های سامی اظهار داشت: همچون خصوصیت های دستوری و لغوی زبان های سامی می توان به ریشه سه حرفی كلمات، دارای دو زمان اصلی بودن افعال، تغییر دلالت به وسیله تغییر در حركات كلمات، مشابهت در وزن های اسامی و افعال، یكسان بودن صیغه های ضمایر و نحوه كاربرد آن ها اشاره نمود.
این پژوهشگر در پژوهشی به صورت موردی واژه ارث را با عنایت به این گونه های مختلف بررسی نموده و در این نشست درباره این مقوله اظهار داشت: در بحث زمان شناسی تاریخی یك محور زمانی در نظر می گیریم كه یك زمان قبل و بعد دارد كه زمان اصلی t، زمان قبلی –t، و زمان بعد +t است. اگر زمان نزول قرآن را t. در نظر بگیریم، زمان قبل آن –t مشتمل بر زبان های سامی است و زمان +t زبان عربی كلاسیك است كه قواعد عربی شكل گرفته است. برای بررسی یك واژه در زمان t لازم است خانواده این واژه از نظر تاریخی و ریشه شناسانه مورد بررسی قرار گیرد.
كاربردهای متنوع واژه «ارث» در قرآن
وی اضافه كرد: بعنوان مطالعه موردی واژه ارث را انتخاب كردم و علت این انتخاب هم كاربردهای متنوع و ۳۵ گانه این واژه در قرآن كریم است كه این نشان داده است این واژه در زمان های گذشته هم قابل ردیابی است، مسئله دیگر صورت صرفی متنوع این واژه است. این واژه به صورت های مضارع، ماضی، افعال مجرد صورت های مصدری به كار رفته است.
طاهری تصریح كرد: در قرآن كریم با الگوی سه گانه «میراث گذار، میراث بر و ارث» مواجهیم كه گاهی در قرآن میراث گذار خداوند است و گاهی میراث بر خداوند است، گاهی زنان ارث می برند، گاهی بهشت ارث داده می گردد. اما در این بحث آنچه مطرح می گردد این است كه آیا در تمام الگوهایی كه در قرآن به كار برده شده آن معنایی كه امروز از این واژه استفاده می نماییم یعنی تركیب میت و چیزی كه میت برای بستگان خود باقی می گذارد به كار برده می گردد كه با بررسی دیده می گردد در خیلی جاها این الگو استفاده شده است.
به گفته این پژوهشگر، در رهگذر این ریشه شناسی به این پرسش می خواهیم پاسخ دهیم كه آیا در قرآن كریم هم با همین نگاه می توانیم ببینیم و یا واژه ارث اشتراك معنوی دارد و ما می توانی معانی دیگری را قرار دهیم. نخستین گام پیدا كردن ریشه صناعی آن كلمه است، واژه ارث ریشه های متفاوت با معانی متفاوت در زبان های مختلف دارد و یك طیفی از معانی در این ریشه داریم كه هر كدام در قرآن كاربرد متفاوتی دارند.
وی با اشاره به آیه «وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ» و اینكه در این آیه خداوند اشاره می كند كه زمین را صالحان به ارث می برند، اظهار داشت: در كتاب مضامیر هم دقیقا همین عبارت آمده و ارث بردن را با واژه یرشو به كار برده و می گوید صدیقین زمین را به ارث می برند و بر آن ساكن می شوند.
از دستاوردهای ریشه شناسی؛ تحلیل قول لغوین
طاهری اضافه كرد: اگر در عربی كلاسیك معنای ارث را بخواهیم بررسی نماییم، دو معنا وجود دارد، باقی ماندن شی و انتقال، دو مفهومی است كه به كار رفته است. در زبان عبری طیف های گسترده تری از معانی وجود دارد. معنای خیلی قدیمی تر این واژه؛ مرگ، رویا و خواب است سپس معنای دادن و گرفتن، پس از آن مفهوم به ارث بردن، خواستن، جانشین كردن و غصب كردن است، در شاخه آرامی، اشغال كردن، تحت مالكیت درآوردن است و در زبان سریانی تصاحب و جانشینی كردن و در زبان حبشی اشغال كردن، تحت مالكیت در آوردن و به ارث بردن مطرح است و معنای انتقال، باقی ماندن و به ارث بردن در عربی كلاسیك پیرامون این واژه مطرح می گردد.
وی ادامه داد: با بررسی در ریشه های دیگر این واژه این نتیجه حاصل شد كه معنای ابقاء معنای دقیقی برای این واژه نیست. یكی از دستاوردهای ریشه شناسی تحلیل قول لغوین است و به ما یك ابزاری می دهد كه می توانیم قول لغوی ها را محك بزنیم.
معناشناسی قومی و استفاده از داده های انسان شناسی در آن
در ادامه نشست «رویكردها و گونه های معناشناسی قرآن كریم» مریم قاسم احمد، عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی با اشاره به بحث معناشناسی قومی و استفاده از داده های انسان شناسی در معناشناسی قومی با رویكرد كرامت و تحلیل داده های معناشناسی و كاربرد آن در قرآن با رویكرد تحلیل-منطقی اظهار نمود: بحث معناشناسی قومی وامدار اندیشه های همبولت آلمانی است كه پس از آن اندیشه های وی توسعه پیدا كرد و بعد از آن در دو مكتب معناشناسی قومی در آمریكا و هم معناشناسی قومی-تاریخی در آلمان مطرح می گردد كه این مكتب با وقوع جنگ های جهانی خیلی بارور نشد.
وی ادامه داد: بحث كرامت در قرآن به این صورت است كه معناشناسی قومی از دو مطالعه تاریخی (ریشه شناسی تاریخی) و مباحث انسان شناسی (با توجه به مطالعات زیست فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی) بهره مند می گردد.
عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی اضافه كرد: در فرایند معناسازی ریشه «كرم» بر مبنای زبان های متفاوت، در زبان آرامی كه از زبان های شمالی غربی است، معنای متراكم شدن وجود دارد و در زبان عبری معنای دشت وسیع و حاصلخیز را می بینیم، جلوتر در زبان های حبشی معنای پرباران بودن و سخاوت ابرها به این معانی اضافه می گردد و جلوتر در زبان عربی به سخاوت، شرافت، اعتبار و احترام معنا می گردد.
قاسم احمد با اشاره به اینكه ظهور این معانی در این فرایند ما را به این پرسش می رساند كه آیا این ظهور معانی می تواند انگیزه فرهنگی و اجتماعی داشته باشد؟ اظهار داشت: با بررسی های دیدگاه انسان شناسان بحث بخشش و سخاوت در زبان جاهلی بسیار مطرح شده و عرب عصر نزول تلاش می كند هر چه دارد ببخشد تا بعنوان كریم شناخته شود. در بحث های انسان شناسی هم بخشش یك پدیده مهمی است، كتابی در این زمینه با عنوان (The Gift) نوشته شده كه بستر و شرایطی كه در آن بخشش ظهور پیدا می كند مطرح می كند.
وی اضافه كرد: در فضای عصر نزول می بینیم كه كاملا می گردد به این برداشت ها رسید كه این ها در آستانه نزول هم وجود داشته، انسان شناسان ساخت گرا معتقدند هر پدیده ای مانند پدیده بخشش به خودی خود نمی تواند به تنهایی مطرح شود این ها یك كل هستند و همه چیز همچون سیاست، اقتصاد و فرهنگ و... تحت الشعاع قرار می گیرند.
عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی اظهار داشت: در عصر نزول پدیده بخشش چه جایگاهی داشته، بحث هایی كه در این رابطه وجود دارد. در آستانه نزول قرآن رخداد بزرگی در فضای شبه جزیره می بینیم كه به علت اختلافی كه بین امپراطوری روم و ایران رخ می دهد، جاده ترانزیتی كالا از ایران به فضای دیگری منتقل می گردد و در اثر سرد شدن روابط این جاده به عربستان منتقل و شهرهای مكه و مدینه را در بر می گیرد. آیات سوره قریش كاملا به این بحث احاطه دارد، فرهنگ تجارتی كه در آن منطقه شكل می گیرد تغییراتی در گفتمان اقتصادی آن منطقه به وجود می آورد.
قاسم احمد ادامه داد: بنا بر نظری كه انسان شناسان مطرح می كنند، فضای مبادله در این منطقه، هدیه ای بوده، یعنی برای تعمیق روابط اجتماعی هدایایی داده می شد و خواه ناخواه دراین فضا كه تبادلات به صورت كالا به كالا بوده، انگیزه های خاصی هم مطرح نمی گردد و بیشتر بحث تعمیق روابط مطرح است. با تغییر این گفتمان اقتصادی و تغییر مبادله هدیه ای به مقوله ثروت اندوزی، خواسته های مردم هم برای انجام این بخشش ها تغییر می كند و كوشش برای ثروت اندوزی بیشتر شكل می گیرد. گفتمانی در قرآن در این دوره دیده می گردد و دعوت بسیار به دادن قرض حسن به خداوند و اینكه خداوند آن را جبران می كند، دیده می گردد.
وی با اشاره به اینكه می بینیم اگر بخششی هم وجود دارد انگیزه های سیاسی هم مطرح می شود، اضافه كرد: خداوند می فرماید: «جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا» این بخشش هایی كه شما می كردید و به واسطه آن می خواستید كریم نامیده شوید و برای اعتبار و قدرت آن قبیله بوده، بنابراین از آن ها می خواهد در این بخشش ها تقوای الهی داشته باشند، نه انگیزه های سیاسی كه برای آن بخشش انجام می دهید.
عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی بیان كرد: در این شرایط یك الگوی قدرت و ثروت وراثتی در فضای شبه جزیره شكل می گیرد، ریاست قبیله هم ثروت و هم قدرت زا برای او به وجود می آورد و الگوی حكومتی وراثتی به اكتسابی می شود، از این جهت كه همه در یك رقابتی برای كسب قدرت و ثروت قرار می گیرند، اینجا كسانی قدرت بیشتری خواهند یافت كه ثروت بیشتری دارند. آن كسی كه ثروت بیشتری به دست بیاورد، احترام و اعتبار بیشتری میان مردم می تواند كسب كند و این مسئله یك انگاره شرافت را پدید می آورد به این مفهوم كه دادن هدیه می تواند نباشد، اما وقتی انجام شد گیرنده بخشش باید آن را برگرداند.
قاسم احمد اضافه كرد: اگر برنگردانند انگاره پست انگاری و اطاعت نكردن را در آن ها تقویت می كند. بنابراین است كه در قرآن روی این بحث كه انگیزه بخشش ها باید خداوند باشد بسیار تاكید گردیده است. در حالیكه مباحث انسان شناسی ما را به اینجا می رساند كه این ها بدون انگیزه های الهی این بخشش ها را انجام می دادند.
به گفته عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی در قرآن بیشترین بسامد همنشینی «كریم» با «رب» است و این مفهوم به كریمی كه رب است و انسان نیست بر می گردد؛ «اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ»، انسان را از نیستی خلق می كند و هر چه را كه نمی دانسته به او می دهد. این همنشینی مبین این است كه گفتمان قرآن می خواهد این مفهوم را توسعه دهد كه كرامتی كه شما با قصد و غرض های مادی دارید، در قرآن یك فضای دیگری دارد.
بیشترین میزان گیرایی كرامت پس از «رب»، كتاب، ملك و رسول است
قاسم احمد ادامه داد: «كرم» به دو بخش مفاهیم و مصادیق تقسیم می شود، نخستین بسامد آن «رب» و پایین ترین بسامد هم از آن بنی آدم و زوج (گیاه) است. بحث همنشین ها در قرآن كریم پس از رب، رتبه ای از كتاب، ملك و رسول هستند كه بیشترین میزان گیرایی كرامت را دارند، خداوند پس از خود این ها را بعنوان كریم مطرح كرده و بیشترین گیرایی را در پیام پروردگار نسبت به انتقال پیام دارند.
وی در انتها با اشاره به مولفه های كرامت اظهار داشت: از این بحث تحلیلی می توانیم به هسته كرامت در سه مولفه اشاره نماییم، نخستین مولفه ربوبیت است، مولفه دیگر شرافت است، به این معنا كه كسی كه می بخشد و نمی توان این بخشش را به او برگرداند، در بالاترین مرتبه شرافت قرار دارد، این مولفه برای خداوند به اتم معنا صادق است. معنای اعطاء یا دهش كه سومین مولفین كرامت است و این را در علم، ثروت و خدمتی كه خداوند به انسان داده می بینیم، در همه این ها یك ارتباط دو سویه رابطه بین خداوند و جمادات و انسان ها وجود دارد.
نشست های تخصصی دانشگاهی زیر عنوان «روشنا» به همراه برنامه جنبی «دیدار»، گفت وگوی صمیمی و خودمانی با نویسندگان و مترجمان قرآن پژوه به همت معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همكاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی در نمایشگاه قرآن امسال برگزار می گردد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب