حجت الاسلام ملك زاده:
علم اصول منطق علوم اسلامی است، دیدگاه شهید صدر در مورد علم اصول
عطر حرم: حجت الاسلام محمدحسین ملك زاده اظهار داشت: می توان ادعا كرد علم اصول تنها منطق فقه نیست بلكه منطق علوم اسلامی است، یعنی علم اصول می تواند منطق استكشاف علوم اسلامی باشد.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، حجت الاسلام محمدحسین ملك زاده، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه در دوره مدرسه تابستانه مفتاح ۲ كه از جانب دبیرخانه مفتاح برگزار شد، دیدگاه شهید صدر درباره علم اصول را مورد كنكاش قرار داد. وی نخست بر مبنای دیدگاه شهید صدر جایگاه دین در زندگی را این گونه تشریح می كند: شهید صدر شریعت را در عرصه های گوناگون زندگی مطرح می كرد، یعنی شریعت را تك بعدی نمی دانست و با این كار سكولاریسم را نفی می كرد. ایشان معتقد بود انسان باید برای تمام روابطش مانند اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و … از شریعت بهره ببرد. این استاد حوزه افزود: از دیدگاه شهید صدر حضور دین در تمامی ابعاد زندگی نیازمند تولید علم و نظریه پردازی اسلامی بود كه این مورد هم به وسیله اجتهاد صورت می گیرد. چون به دست آوردن احكام شریعت كار آسانی نبوده و دارای پیچیدگی ها فراوانی است كه باید استنباط شود. بر همین مبنا دانش فقه شكل گرفت. برای فهمیدن دانش فقه هم دانش اصول به وجود آمد. تعریف علم اصول حجت الاسلام ملك زاده با اشاره به این كه شهید صدر اعتقاد دارد در عملیات استنباط احكام شرعی دو دسته عناصر خاص و عام وجود دارد، اظهار داشت: عناصر خاصه تنها مربوط به مسأله می شوند. محل بحث این عناصر هم علم فقه است. در علم فقه ما متناسب با هر مسأله ای یك سری عنصرهای خاص آن مسأله را بررسی می نماییم. ولی عناصر عامه مشترك هستند، یعنی عنصرها و قواعد آن تنها برای استنباط آن حكم نیست بلكه در احكام و مسائل دیگر هم استفاده می گردد. برای نمونه حجیت خبر واحد از عناصر عامه به شمار می آید. عناصر عامه هم در علم اصول مورد بحث قرار می گیرد. وی تعریف علم اصول از دیدگاه شهید صدر را «العلم بالعناصر المشتركه فی عملیه الاستنباط الحكم الشرعی» بیان می كند و اظهار می دارد: ایشان عملیات استنباط را مبحث علم اصول بیان می كند. این استاد حوزه، علم منطق را هم علم استدلال و تفكر صحیح می داند كه فرد را از گرفتار شدن در مغلطه و سفسطه نجات می دهد و خاطرنشان می شود: علم منطق در تمامی عرصه های تفكر ورود می كند و همین نقشی كه علم منطق نسبت به عرصه های تفكر و استدلال دارد را هم علم اصول نسبت به فقه دارد. ازاین رو علم منطق و اصول كیفیت استدلال صحیح را تعیین كرده و آموزش می دهند. بنابراین می توان از علم اصول بعنوان منطق علم الفقه یاد كرد. وی افزود: حتی می توان ادعا كرد علم اصول تنها منطق فقه نیست بلكه منطق علوم اسلامی است، یعنی علم اصول می تواند منطق استكشاف علوم اسلامی باشد. بنابراین بزرگان می گویند فیلسوف باید در علم اصول مجتهد باشد. شهید صدر معتقد بود علم اصول عصب حیاتی در عملیات استنباط است و بدون آن با حجم زیادی از داده ها و نصوص مختلف مواجه می شویم كه هیچ استفاده ای نمی توانیم داشته باشیم. بنابراین اگر با مجموعه روایات، ادله، نصوص و… مواجه شویم اما علم اصول ندانیم نمی توانیم از این ها استفاده نماییم. علم اصول نحوه به كارگیری این ابزارآلات را نشان داده است. علم اصول هر چند عالی است ولی كافی نیست حجت الاسلام ملك زاده البته متذكر می گردد كه اصول، عرصه عناصر مشترك و فقه، عرصه عناصر خاصه است كه در كنار یك دیگر دو قطب بوده و می توان عملیات استنباط را انجام داد و اذعان می كند: علم اصول حقیقتاً برای خودش دنیایی است. ولی با این وجود این گونه نیست كه افراد خیال كنند تا علم اصول را آموختند مستقیماً و مباشرتاً به سراغ نوشتن رساله عملیه بروند. افراد بعد از تسلط و توانمندی در علم اصول تازه با نظریه آشنا می شوند. در دروس خارج هم فقیه قواعد عامه و عناصر مشتركه را تطبیق داده و عملیات استنباط را انجام می دهد. وی تاكید كرد: علم اصول بسیار مهم می باشد ولی كافی نیست. به همین خاطر در مقام عملیاتی كردن و به كارگیری باید تمرین شود. علم اصول به ما چگونگی ورود و خروج از مسأله را نشان می دهد، البته برخی خیال می كنند ورود و خروج خوب از مسأله یعنی این كه فرد فن بیان خوبی داشته باشد در حالیكه این گونه نیست، ورود و خروج خوب به مسأله یعنی این كه مسأله از چه زاویه ای مورد بحث و بررسی قرار گیرد به همین خاطر كار بسیار فنی و فوق العاده دقیقی است كه متأسفانه نوشته ای در این باره نداریم. بنابراین هر چند علم اصول را اصطلاحاً روش شناسی اجتهاد می گوییم ولكن ناقص است. چون بخشی از روش شناسی اجتهاد است در حالیكه روش شناسی اجتهاد بسیار بیشتر از این حرف هاست و مانند فوت كوزه گری سینه به سینه منتقل می گردد. استاد حوزه و دانشگاه تصریح داشت: چون نوشته ای درباره چگونگی ورود و خروج به مسأله نداریم باید سال های سال در كلاس بزرگان شركت كرده و طریقه استدلال را از آن ها فراگیریم. این كار با تطبیق و كار عملی حاصل می گردد و كثرت مجاهدت می خواهد نه تمرین معمولی. علم اصول همانند فقه با زمان جلو می آید او همینطور برپایه دیدگاه های شهید صدر تاكید می كند كه میان تفكر اصولی و فقهی رابطه متقابل وجود دارد و بیان می كند: نخست علمی به نام علم فقه وجود نداشت بلكه علم حدیث وجود داشت، ولی آرام آرام بر روی احادیث فقهی كار شد و دانشی به نام علم فقه به وجود آمد. همینطور دانش مستقلی به نام علم اصول نداشتیم بلكه این علم از درون علم فقه زاییده شد. چون فقها زمان عملیات استنباط متوجه شدند عناصر گوناگونی وجود دارد و به مرور آن ها را كنار یك دیگر قرار داده و علم اصول را شكل دادند. البته منكر تك نگاری ها در علم اصول هم نیستیم ولی علم اصول به شكل كنونی بعدها شكل گرفت. یعنی قواعد از دل علم فقه بیرون كشیده و دانشی جدیدی به نام دانش اصول شكل گرفت. وی افزود: علم اصول قواعد و ادله ای عرضه می دهد كه بتوانیم به وسیله آن ها پیچیدگی های ادله و استدلالات فقهی را رفع نماییم و حكم الله را به دست بیاوریم و چون با گذر زمان این پیچیدگی بیشتر می گردد ما هم با اشكالات جدیدتری مواجه می شویم بنابراین علم اصول هم با زمان جلو می آید، كامل تر و دقیق تر شده و قواعد بیشتری عرضه می كند. البته آیت الله العظمی بروجردی می فرمایند «علم اصول بیش از اندازه متراكم شده و دیگر لازم نیست به آن پرداخته شود.» این حرف درست است چون علم اصول گذشته می خواست فقه گذشته را پاسخ دهد ولی علم فقه امروز و پسا انقلاب می خواهد مشكلات حكومت مانند سیاست، فرهنگ، اقتصاد و… را برطرف كند، نظام سازی كرده و چارچوب های كلان را استخراج كند و پاسخگوی نیازهای بشر امروز و آینده باشد. حجت الاسلام ملك زاده با تاكید بر این كه فقه امروز بسیار گسترده شده، اظهار داشت: طبیعتاً وقتی فقه توسعه می یابد عملیات استنباط هم توسعه می یابد و باید برای كشف از عناصر جدید استفاده نماییم. دانش اصول ما به هر میزان قوی تر و توانمندتر باشد فقه ما هم قوی تر و توانمندتر می گردد. اكنون مسائل مختلف مانند پزشكی و… مطرح می گردد و حتی اگر معتقد باشیم فقه زمانی به مسائل پاسخ می دهد كه واقعیت خارجی داشته باشند اكنون خیلی از مسائل این گونه هستند. از جانب دیگر سخن آیت الله العظمی بروجردی هم كاملاً درست است چون لازم نیست در مباحث علم اصول كه ثمره عملی در مقام استنباط ندارد، متوقف شویم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب