كتاب درآمدی بر شناخت نسخه های نهج البلاغه نقد و بررسی گردید
به گزارش عطر حرم كتاب درآمدی بر شناخت نسخه های نهج البلاغه نوشته محمد كاظم رحمتی در سرای اهل قلم معرفی بررسی گردید.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، كتاب «درآمدی بر شناخت نسخه های نهج البلاغه» با حضور رسول جزینی، سیدمحمد حسین حكیم، محمد كاظم رحمتی و سعید طاووسی در سرای اهل قلم معرفی بررسی گردید. در ابتدای این نشست، محمدكاظم رحمتی عضو هیئت علمی بنیاد دایرة المعارف اسلامی و مؤلف كتاب اظهار داشت: رد پا و حضور پر رنگ مرحوم سید عبدالعزیز طباطبایی را در این كتاب می توانیم ببینیم. بی اغراق كتاب و نوشته من چیزی نیست جز یك نوع تنظیم مجدد مطالبی كه ایشان نوشته است. مقالاتی كه ایشان درباره نسخه های نهج البلاغه و شروح نهج البلاغه نوشته اند یكی از بهترین كارهایی است كه در این حوزه انجام شده است و به ندرت می توان مطالبی را به نوشته های ایشان اضافه كرد. این كتاب ترتیب و دسته بندی مجددی از همین اطلاعات ایشان بود. تلاش كردم در حد امكاناتی كه امروز در اختیار ما بود كمی دامنه كار را وسعت دهم. وی افزود: مرحوم شیخ عزیزالله عطاردی در حوزه چاپ و نشر شروح نهج البلاغه جزو نخستین افرادی هستند كه در ایران قبل از انقلاب كار یافتن نسخه های نهج البلاغه را با ذوق و علاقه شخصی خود انجام داده و بدون دریافت حمایت مالی از كسی با تاكید بر كوشش شخصی خود فعالیت كرد. ایشان كتابخانه های مختلفی را در مناطق مختلف كشورهای اسلامی بررسی و نسخه های نفیسی را در كتابخانه ها برگزید. این كتاب بردوش این دو بزرگوار سوار است و اگر لطف است از دقت های این دو است و اگر كاستی هایی است متوجه من می گردد. رحمتی بیان كرد: در این كتاب به دنبال عرضه دسته بندی هایی از نسخه های مادر نهج البلاغه بودیم. اگر هر محققی بخواهد به دنبال تصحیح جدیدی از نهج البلاغه باشد برخی از نسخه ها را با ذوق، سلیقه و مبناهای خود انتخاب می كند. ما می خواستیم از بین قدیمی ترین نسخه های نهج البلاغه و نسخه های مادری كه در جریان كتابت نهج البلاغه در این هزار سال شكل گرفته و اساس كتابت نسخه های بعدی شدند، نسخه های مادر را شناسایی نماییم. ما توانستیم مادر یكی از نسخه های مهم نهج البلاغه را كه از نیشابور به یمن رفته را شناسایی نماییم. البته اصل آن نسخه در اختیار ما نیست اما كهن ترین نسخه آن كه برای مرتضی ابن سرهنگ حسینی مرعشی رازی است را شناسایی كردیم. این محقق افزود: ابوالرضا راوندی نقش مهمی در روایت نسخه های نهج البلاغه داشته و ما نسخه های مادری را كه از میراث ایشان به یادگار مانده را شناسایی كردیم كه در این كتاب به صورت مفصل در مورد آن صحبت شده است. امروزه امكاناتی درمورد چاپ و نشر در اختیار ما قرار دارد كه ۲۰ یا ۱۰ سال پیش نبود و آن امكان انتشار این فایل ها به صورت لوح فشرده است. ما با عنایت به محدودیت هایی كه داشتیم ۷۰ نسخه نهج البلاغه را همراه كتاب در لوح فشرده در اختیار محققان قرار دادیم. از این شیوه می توان در حوزه های دیگر مثل گلستان و بوستان سعدی و دیگر متن های دینی استفاده نمود. حكیم از دیگر سخنرانان این نشست با اشاره به اینكه صحبت درباره نسخه های نهج البلاغه چند وجه دارد، اظهار داشت: اگر نهج البلاغه را یك كتاب میراثی شیعه تلقی نماییم این كتاب خصوصیاتی دارد كه در كتاب های دیگر نیست. البته این شیعی فرض كردن آن داستانی برای خودش دارد و آن هم یك خصوصیاتی دارد كه نمی توان آنرا شیعه كامل فرض كرد به این معنا كه در طول تاریخ اگر به كتاب نهج البلاغه توجه می شده همیشه به معنای این نبوده كه شیعیان به این كتاب توجه كرده باشند؛ شیعه شامل زیدی، اثنی عشری و اسماعیلی است. حتی اهل سنت به دلایلی همچون بلاغت و فصاحت این كتاب به آن اهمیت می دادند. وی افزود: می خواهم نهج البلاغه را در حوزه كتاب های شیعی بررسی كنم. از این رو تعداد نسخه های غیر شیعی نهج البلاغه به حدی نیست كه آمار ما را مخدوش كند یا حداقل وضعیت نسخه های خطی كتاب های دیگر شیعه طوری نیست كه حرف ها و نتایج ما را مخدوش یا خللی در آن تولید كند. اگر از هركسی سوال نماییم كه دو كتاب معروف شیعی را نام ببرد می گوید نهج البلاغه و صحیفه سجادیه. در كتابخانه های ایران صحیفه سجادیه فقط بر مبنای فهرستی كه تابحال انتشار یافته موجود است و برخی از نسخه ها هنوز لیست نشده یا دركتابخانه های شخصی است یا اطلاعات آن در درسترس ما نیست. بیشتر از هزار و سیصد نسخه شناسایی كردیم كه از این تعداد تنها سی نسخه مربوط به پیش از دوران صفویه است. اما در مورد نهج البلاغه اگر فقط نسخه های خطی ایران را در نظر بگیریم حدود۳۶۰ الی ۱۷۰نسخه خطی شناسایی شده كه حدود ۹۰ نسخه مربوط به پیش از صفویه است. برخی از نسخه های خطی قدیمی در این فهرست قرار ندارد كه در اثر جست و جوی بیشتر به نسخه های بیشتری می رسیم. این پژوهشگر افزود: نخستین كاری كه ما در مقابل این نسخه ها می توانیم انجام دهیم این است كه آنها را حفظ نماییم. آیت الله مرعشی و پسرشان عنایت ویژه ای بر روی گردآوری و خرید نسخه های خطی نهج البلاغه داشتند برای همین الان بزرگترین كتابخانه ای كه بیشترین تعداد نسخه های خطی قدیمی نهج البلاغه را دارد كتابخانه مرعشی است. لیستی از این نسخه ها تهیه و معرفی شده است. معمولا در همه كتاب های و میراثمان در همین مرحله می مانیم. مرحله دوم كه معمولا برای میراث شیعه این كار را نكردیم، تحلیل و بررسی اطلاعات و داده های خامی است كه از اطلاعات این نسخه ها به دست آمده است و بر مبنای آنها می توانیم تاریخی برای میراث مكتوب خود فراهم نماییم. این كتاب بخشی از این كار را برای نسخه های خطی نهج البلاغه انجام داده است. می توانیم تملك ها، مهاجرت ها، حاشیه ها، ابعاد و اشكال نسخه ها را بررسی نماییم. به صورتی كه در داوری شتاب نكنیم و به صرف دیدن یك یا دو نسخه حكم صادر نكنیم بلكه باید تعداد زیادی نسخه را دید. در این زمنیه حتی نسخه های خطی جدید هم برای ما مهم می شوند چون كه واجد مواردی هستند كه در نسخه های قدیمی نبوده یا از بین رفته اند. حكیم بیان كرد: این كتاب فتح بابی است كه نگاه جدیدی به نسخه ها داشته باشیم. اگر فقط بخواهیم از متن كتاب استفاده نماییم امكان دارد خیلی از نسخه ها اطلاع جدید برای ما نداشته باشد و فقط ارزش مادی یا یك نسخه تزیینی نفیس به حساب بیایند. اما اگر نگاه خویش را عوض نماییم می توانیم از لابه لای این یاداشت ها و اوراق این نسخه ها تاریخ نوشته نشده خودمان را بنویسیم و به نتایج جدیدی برسیم. تا وقتی همه نسخه های خطی لیست و معرفی نشده نمی توانیم بگوییم كه چون در این كتاب نیامده جزو نقص آن بشمار می رود. طاووسی از دیگر سخنرانان این نشست، اظهار داشت: نویسنده در مقدمه و متن كتاب از همه كسانی كه نسخه ای را در اختیارش قرار داده اند، تشكر كرده است. این كتاب فقط در حوزه نسخه های نهج البلاغه مفید نیست بلكه در مطالعه زیدیه و چه ایران و چه یمن با ارزش است و در مورد تاریخ تشیع قرون میانه در كاشان اطلاعات خوبی عرضه می كند كه برای خواننده سودمند و قابل ردگیری است. وی افزود: در كتاب به هزار و چهارصدمین سال شهادت امیرالمومنین(ع) اشاره كرده كه كار خوبی است قبلا به این هزاره ها حساس تر بودیم چون كه هزار عدد خاصی است اما حالا از این هزاره ها رد می شویم و اهمیتی به آنها نمی دهیم. به نظرم خوب بود به هزارمین سال نگارش نهج البلاغه اشاره می شد. ۷۰ نسخه نهج البلاغه تهیه و به صورت الكترونیكی انتشار یافته كه از كیفیت خوبی برخوردار نیست و بهتر بود عنوان نسخه های موجود را مشخص می كرد اما ملاك نبود برخی از نسخه ها مشخص نمی باشد. لیست منابع كتاب با ارزش است و منابع مهم در آن دیده شده اما كتاب باید نمایه داشته باشد چون كه به خواننده كمك می نماید. من بعنوان خواننده می خواهم بدانم نهج البلاغه چند نسخه دارد؟ چند نسخه كهن دارد؟ چه برخی از این نسخه ها در ایران است؟ چاپ های مختلف آن معرفی و اینكه چاپ ها بر مبنای كدام نسخه است هم معرفی شود. خوب است این آمار در مقدمه اضافه شود. وی پیشنهاد كرد: بهتر است در كتاب از گرافیك، نمودار و جدول استفاده می شد چون كه گاهی خواننده در متن گم می گردد. در مقدمه اشاره شود كه چه سیری طی شده كه به سه نسخه مادر نهج البلاغه رسیده اید. چه تعداد نسخه دیده شده تا به این سه نسخه رسیده اید. شاید نسخه مادر دیگری هم وجود داشته باشد. كتاب سودمند، باارزش، دقیق و با پانویس های عالمانه است. در ادامه این نشست، جزینی اظهار داشت: زمانی كه بعنوان كتابدار به دنبال جمع آوری نسخه های خطی نهج البلاغه بودم به ذهنم رسید این اطلاعات را در چارچوب لوح فشرده جمع آوری و عرضه نماییم. ازاین رو از آقای رحمتی خواستم كتابچه ای را تهیه و با این اطلاعات منتشر شود تا خواننده استفاده بهتری از نسخه ها داشته باشد. اما آقای رحمتی همت كردند كتابچه ۵۰ صفحه ای را به ۲۰۰ صفحه رساندند و با همتی كه از ایشان می شناسم در چاپ های بعدی به بیشتر از این حجم هم می رساند. وی افزود: نابسامانی كه در لابه لای كتاب احساس می گردد به این علت است كه نویسنده به مرور و به تدریج اطلاعات را اضافه كرد و در چاپ های بعدی آنرا اصلاح كرد. ازاین رو خیلی از ایرادات به من برمی گردد و متوجه نویسنده نیست.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب