در همایش از مدارس نوین تا دانشگاه مطرح شد؛
علم بخشی از طرح اجتماعی، نقش دانشگاه تهران درمدرن شدن آموزش عالی
عطر حرم: مقصود فراستخواه در همایش از مدارس نوین تا دانشگاه در ایران اظهار داشت: به عقیده من علم بخشی از طرح اجتماعی است.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، همایش از مدارس نوین تا دانشگاه در ایران به همت پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی روز گذشته در سالن اجتماعات این پژوهشكده برگزار گردید.
در بخش اول این همایش، سخنرانان متعددی به عرضه مقالات خود پرداختند.
رضا صمیم استادیار پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در این همایش درباره مبحث آیا دارالفنون نیای دانشگاه تهران است، سخنرانی كرد.
وی اظهار داشت: برخلاف نظر بعضی از دوستان كه در این همایش مطرح نمودند، از منظر من دانشگاه تهران تلفیقی از مدارس نیست و من به دانشگاه تهران بعنوان یك آغاز مطلقاً نو نگاه می كنم. دانشگاه تهران امكان مدرن شدن آموزش عالی در ایران را پدید آورد. البته نقش استراتژیكی در تولید علم نداشته است كه من هم آنرا قبول دارم.
وی تصریح كرد: به عقیده من لحظه پدیداری آموزش عالی مدرن در ایران منوط به سه اتفاق است. اتفاق اول مربوط به قانون لغو القای القاب و عناوین است. بر طبق این قانون، دولت گروه خاصی را نمایندگی نمی كند و روحانیت و بازار هستند كه افراد را نمایندگی می كنند. با تصویب این قانون، حوزه عمومی پدید آمد تا زمانی كه پول عمومی پدید نمی آمد، امكان به وجود آمدن حوزه و امر عمومی وجود نداشت.
صمیم اظهار داشت: اتفاق دوم مربوط به تصویب قانون ممیزی مالیات است. بر طبق این قانون، مالیات بر وجوهاتی كه روحانیون دریافت می كردند، چیره می شد. اتفاق سوم هم مربوط به بازبینی در قانون دارسی در سال ۱۳۱۲ است. این سه اتفاق شرایط را برای پدیدآوردن دانشگاه تهران فراهم نمود. ازاین رو تأسیس دانشگاه تهران مربوط به سال ۱۳۰۴ یا ۱۳۰۵ نیست بلكه مربوط به سال ۱۳۱۳ است.
وی افزود: دانشگاه تهران زمانی تأسیس می شود كه ما دیگر دربار نداریم و به شكلی جانشین دربار می شود. دانشگاه تهران نمادهای مشروعیت بخش را توزیع می نماید و این كاركرد تا همین امروز هم وجود دارد. به این معنا كه ما به دانشگاه می رویم تا صاحب نمادهای مشروعیت بخش شویم. بنابراین هم لازم است كه ما قبل از هر چیزی كاركرد تاریخی دانشگاه در ایران را بشناسیم و بعد اوضاع دانشگاه در ایران را نقد و بررسی نماییم.
شروین وكیلی پژوهشگر و مدرس دانشگاه در ادامه درباره رویكردهای سیستمی به تكامل نهاد آموزش عالی سخنرانی كرد.
وی اظهار داشت: تاریخ تكامل نهادهایی كه به شكل نظام مند، علوم تخصصی را به گروهی عام از مردم آموخته اند، در ایران پیشینه ای چشم گیر و مطالعه نشده دارند. داده های تاریخی نشان داده است این نهادها در دورانی بسیار طولانی دستاوردهای درخشان به جای گذاشته اند. تعریف من از نهاد آموزش عالی یا دانشگاه در ایران، نهادی سلسله مراتبی، عقلانی و نویسا است كه دانش تخصصی را برای عموم آموزش می دهد. این نهاد مستقل از نهادهای دینی و سیاسی است البته پیوندهایی هم با آن دارد.
وكیلی اضافه كرد: سخنرانی حاضر بنده مدلی برای تحول نهادهای مورد اشاره عرضه می دهد كه خصوصیت های عمده آن عبارت است از «من محور بودن» ساختار اعتبار بخشی آموزش به جای نهادمحور بودن، پیوند خرد و دانش با علوم تجربی و زندگی روزانه و فنون و هنرهای متصل با گیتی در مقابل لاهوتی بودن ماهیت معرفت در تمدن های همسایه مان تا قبل از عصر نوزایی و عمومیت مفهوم آموزش و محدود نبودنش به طبقه یا جمعیتی خاص.
این پژوهشگر در انتها اظهار داشت: ورود مدرنیته به ایران به تأسیس نهادهایی دانشگاهی انجامید كه بعضی از این عناصر كه در بالا ذكر كردم را تشدید كرد. كشمكش میان این دو الگو (مورد اول و دوم) به صورت خاص در فاصله میان دهه ۱۲۱۰ تا ۱۳۱۰، وضعیتی سرنوشت ساز به خود گرفت چون در این دوران موازی با شكل گیری دانشگاه های مدرن اولیه در ایران رقابت هایی میان دانشگاه های خارج از كشور و نهادهای آموزشی داخلی درگرفت كه به ظهور دو طبقه فرنگ رفته ها و سنتی ها دامن زد. در میان همین سال ها ما سه گفتمان حكیمانه، فقیهانه و صوفیانه داشتیم كه هیچگاه با هم تعارضی نداشتند اما گاه با هم تداخل داشتند. تأسیس دانشگاه در ایران حاصل برهم افتادن یك سری منافع و لزوم ها است.
مقصود فراستخواه دانشیار مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی در ادامه درباره مبحث از دارالمعلمین تا دانشگاه تهران سخنرانی كرد.
وی با اشاره به اینكه تصور من این است كه علم بخشی از طرح اجتماعی است، اظهار داشت: اگر علم در ایران ضعیف است، به خاطر این است كه طرح اجتماعی مان هم ضعیف است. علم و نهادهای آموزشی در ایران بخشی از پروژه بزرگ (ایرانیان چه در سر دارند) است. ما یك پویایی شناسی اجتماعی داریم ولی این پویایی شناسی ناتمام می ماند. ضمن اینكه آرشیو ملیمان هم بسیار ضعیف است.
فراستخواه اظهارداشت: ما باید تلاش نماییم از محفوظات نیازموده دوری و تاریخ دانشگاه را آشنایی زدایی نماییم. اگر ما در گذشته مدرسه سیاسی داشتیم، به خاطر این است كه مشروطیت داشته ایم. دارالمعلمین در دامن مدرسه ها به وجود آمد. ما چون جنبش مدرسه ها را داشتیم و جمعیت آموزش دیده مان زیاد شد متوجه شدیم كه باید آموزشگر، معلم و مدیر داشته باشیم. جنبش مدرسه سازی در ایران مقدمه ای بر تأسیس اولین نهادهای آموزش عالی در ایران شد.
وی اظهار داشت: با افزایش مدارس در ایران جرمی بحرانی از سواد و تحصیلات ابتدایی و متوسطه در متن جامعه به وجود آمد و اصلاح طلبان و تحول خواستار راه به تأسیس نهادهای آموزش عالی و امر تربیت معلم برای مدارس ابتدایی و متوسطه سوق داد. دارالمعلمین در سال ۱۲۹۷-۱۲۹۸ یعنی ۳۰ سال قبل از جنبش رشدیه برای پاسخ به این نیاز به وجود آمد. هسته اولیه دانشگاه تهران طبق آرشیو عیسی صدیق از دارالمعلمین به وجود آمد. برخلاف مد مشهوری در ایران كه ما مدرسه جدید و دانشگاه را عیناً از غرب كپی كرده ایم، پویش شناسی درون خود جامعه هم در كار بود. نمی توان پویش اجتماعی نداشت ولی دانشگاه داشت. جنبش آموزشی در ایران خیلی خونین و هزینه بر بود و سیر تحول نهادهای آموزشی بسیار دیالكتیكی بود.
ناصرالدین علی تقویان استاد پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی بعد از فراستخواه درباره مبحث آموزش نوین و اقتصاد سیاسی در ایران سخنرانی كرد.
وی اظهار داشت: منظور از اقتصاد سیاسی دین در اینجا گونه ای از فرماسیون اجتماعی است كه در آن دین نوعی سرمایه یا ارزش پنداشته می شود و قابلیت مبادله با انواع دیگر ارزش را پیدا می كند. از این رو پویش ارزش ها در چنین فرماسیونی كل منطق پویش های اقتصادی و سیاسی را جهت می دهد و هماهنگ می كند. به بیان دیگر نظام تولید، توزیع و مصرف ارزش ها در جامعه ای مثل ایران شبكه ای از سازوكارهای ربط و تبدیل پذیری ارزش های اقتصادی، سیاسی و دینی است.
وی بیان داشت: حال سوالی كه در اینجا مطرح است اینكه پدیدار شدن آموزش نوین در ایران چگونه نظم اقتصاد سیاسی دین در ایران را دگرگون كرد. برای پاسخ به این پرسش از دوره های نظم اقتصاد سیاسی دین در ایران بعد از صفویه را به ۴ دوره تاریخی تقسیم می كنم. نكته مهم اینكه مرادم از واژه و مفهوم دین در اینجا مذهب تشیع بخصوص از دوره صفویه به بعد است. آن ۴ دوره عبارتند از تشیع صفوی، تشیع قجری، تشیع پهلوی و تشیع ولایی. ادعای من این است كه در مرحله دگرگونی تشیع از شكل قجری به شكل پهلوی، آموزش نوین نقشی محوری ایفا كرده است.
آخرین سخنران این همایش رضا ماحوزی دانشیار پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی بود. وی درباره مبحث نظام آموزشی ایران به سمت فرانسه یا انگلستان سخنرانی كرد.
وی اظهار داشت: عیسی صدیق در رساله دكترای خود در دانشگاه كلمبیا اذعان می كند كه نظام آموزشی ایران كاملاً تحت نفوذ نظام آموزشی فرانسه است. وی برای ادعای خود ضمن ذكر علل تاریخی شواهد تجربی فراوانی هم آورده است. شكست ایران در جنگ های روسیه سبب شد كه گفتمان فرانسوی وارد دستگاه ناصرالدین شاه شود و از اواسط دوره ناصری پای فرانسوی ها به ایران باز شد. در این میان افرادی هم تلاش می كنند فضای سیاسی فرانسه را وارد ایران كنند. اعزام فارغ التحصیلان دارالفنون به فرانسه و ورود فرانسویان به ایران فضای فرانسوی در ایران را تشدید كرد.
وی اظهارداشت: با آغاز حكومت پهلوی در سال ۱۳۰۷ حدود ۶۴۹ نفر به خارج اعزام می شوند كه ۹۱ درصد آنها به فرانسه رفتند. نظام پهلوی هم برآمده از همین گفتمان است. اما بعد از این دوران، ما چرخشی هم به سمت انگلستان داشته ایم. به صورتی كه در سال ۱۳۲۰ افراد دیگر فرانسه نمی روند و رقمی ۹۱ درصد از اعزام به فرانسه به ۵۰ درصد می رسد و بیشتر افراد به انگلستان می روند و سنت آنگلاساكسونی حاكم می شود. به بیان دیگر ما در دوران پهلوی اول نوعی چرخش از فرانسه به انگلستان داشتیم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب