یادداشتی از سیدسلمان صفوی؛
امام خمینی(ره) ایدئولوگ نظریه جمهوری اسلامی
عطر حرم: امام خمینی(ره) نشان دادند كه فقه و فلسفه سیاسی اسلامی با رویكرد عصری و توجه به زمان و مكان قابلیت طرح های جدید برای اداره جامعه را دارد.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، متن زیر یادداشتی است كه سید سلمان صفوی، رئیس مركز بین المللی مطالعات صلح لندن به مناسبت سی امین سالگرد رحلت بنیانگذار انقلاب اسلامی با عنوان امام خمینی (ره) ایدئولوگ نظریه جمهوری اسلامی نوشته است: اندیشه انقلابی امام خمینی (ره) بعنوان اولین ولی فقیه و رهبر سیاسی مبسوط الید در جهان اسلام در عصر غیبت؛ حائز اهمیت فراوان است. امام خمینی (ره) نهضت اسلامی ایران را از جهت تئوریك با احیای نظریه حكومت اسلامی شروع كردند. ایشان حكومت سلطنتی را نامشروع اعلام نمودند و هر حكومت دیگری غیر از حكومت برمبنای تعالیم اسلامی را مردود شمردند و خواستار سرنگونی حكومت شاهنشاهی ۲۵۰۰ ساله شدند. امام (ره)، نظریه خلافت، مشروطه سلطنتی و ولایت فقیه را به «نظریه جمهوری اسلامی» ارتقا دادند. این مورد یكی از تفاوت های اساسی نهضت اسلامی امام خمینی (ره) با دیگر نهضت های اسلامی سده اخیر است. سرنگونی حكومت سلطنتی ایران به رهبری یك مرجع دینی و تأسیس جمهوری اسلامی؛ مهم ترین پیروزی جنبش بیداری اسلامی در دوران معاصر است. بدین ترتیب بذری كه سید جمال اسدآبادی (۱۲۱۷–۱۲۷۵ خورشیدی) صدسال پیش افشاند؛ در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ در ایران به ثمر نشست. مهم ترین دستاورد نظری امام خمینی (ره) و یاران ایشان؛ تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی است. برای اولین بار نظریه چگونگی اداره جامعه اسلامی با عنایت به مقتضیات زمان و مكان عصر تجدد به صورت كاربردی مدون گردید و به تصویب نخبگان و برگزیدگان ملت و آحاد ملت ایران رسید. قانون اساسی جمهوری اسلامی جمع بین تعالیم اسلامی و تجربه مدیریتی و خرد جمعی بشریت از رنسانس به بعد است. محتوای قانون اساسی برمبنای اسلام و فرم آن برمبنای خِرَد جمعی بشر در دوره تجدد است. به این جهت اصل شورا كه جوهره مشاركت ملت در تصمیم گیری است؛ به صورت اصل تفكیك قوا و تأسیس قوه مجریه، قوه قضائیه، مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان، مجلس خبرگان، شورای تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی امنیت ملی و شوراهای شهر در قانون اساسی تجلی یافت. امام خمینی (ره) در عمل نیز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به منظور اجرایی كردن اندیشه جمهوری اسلامی مجاهدت بسیار نمودند. امام (ره) هم زمان در مقابل بلوك شرق و غرب ایستادند و «جبهه مقاومت امت اسلامی» در جهان اسلام در مقابل استبداد و زیاده خواهی آمریكا و صهیونیسم را بنا نهادند. انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره)؛ معادلات فكری - سیاسی امت اسلامی و جهان را تغییر داد. تحت تأثیر پیروزی انقلاب اسلامی عصر جدیدی بعنوان «عصر گفتمان انقلاب اسلامی»، «اسلام سیاسی» و «حكومت دینی» در روابط بین الملل و اندیشه سیاسی - انقلابی جهان شروع شد. ما در كتاب «گفتمان انقلابی در جهان اسلام» بستر تاریخی و فكری نهضت امام خمینی (ره) و اندیشه سیاسی ایشان را تبیین نموده ایم.(گفتمان انقلابی در جهان اسلام: ۱۲۷۰-۱۲۹۴، سید سلمان صفوی، قم، انتشارات سلمان آزاده، ۱۳۹۶) اصول اندیشه های سیاسی امام خمینی (ره) لزوم حكومت اسلامی، اصول حكومت اسلامی، مشخصات حكومت اسلامی، فرم عصری حكومت اسلامی، وظایف جمهوری اسلامی، جایگاه مجلس شورای ملی و قانون گذاری، انتخابات و اراده عمومی مردم، احزاب و مشاركت، مبانی سیاست خارجی، فلسطین، وحدت مسلمین، عدالت اجتماعی، آزادی، حقوق مردم، نقد استعمار، نقد حكومت آمریكا از مهم ترین موضوعات اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) است. در بعد داخلی امام (ره) مردم را در رأس امور می دانند و در بعد خارجی تقابل با استعمار و همگرایی مسلمانان دل مشغولی جوهری فلسفه سیاسی امام خمینی (ره) است. وارد نمودن اراده و نظر مردم در نظام قانون گذاری و تصمیم گیری یكی از آرای مهم اجتهادی ایشان است كه در تقابل بافهم طالبان شیعه و سنی از اندیشه سیاسی اسلام است. در اینجا ۱۸ اصل اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) كه متأثر از فقه سیاسی و فلسفه سیاسی اسلامی را با تاكید بر اقوال ایشان به صورت نقل قول مستقیم بیان می نماییم: ۱. لزوم حكومت اسلامی: «تنها با رفتن شاه و انتقال قدرت به ملت است كه آرامش به كشور عزیزمان بازخواهدگشت. تنها با استقرار حكومت عدل اسلامی مورد تأیید و پشتیبانی مردم و با شركت فعالانه همه ملت است كه می توان خرابی های عظیم فرهنگی، اقتصادی و كشاورزی را كه رژیم فاسد شاه به وجود آورده است جبران نمود و نوسازی مملكت را به نفع طبقات زحمت كش و مستضعف آغاز نمود».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۵، ص ۴۲۷، پاراگراف دوم). ۲. اصول حكومت اسلامی: سه اصل حكومت اسلامی عبارتند از: اول اصل ضرورت عدالت در حاكم اسلامی. دوم اصل آزادی مسلمین در رأی به حاكم و تعیین سرنوشت خود و سوم اصل استقلال كشور اسلامی از دخالت اجانب و تسلط آنها بر مقدرات مسلمین».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۵، ص ۲۳۶، سطر پنجم). ۳. مشخصات حكومت اسلامی: حكومت اسلامی یعنی یك حكومت مبتنی بر عدل و دموكراسی و متكی بر قواعد و قوانین اسلام».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۵، ص ۱۳۳، پاراگراف چهارم). «حكومت اسلامی حكومتی است بر پایه قوانین اسلامی. در حكومت اسلامی استقلال كامل حفظ می شود. ما خواهان جمهوری اسلامی هستیم. جمهوری، فرم و شكل حكومت را تشكیل می دهد و اسلامی یعنی محتوای آن فرم قوانین الهی است».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۵، ص ۳۹۸، پاراگراف سوم). ۴. نوع حكومت اسلامی: «حكومت؛ جمهوری است مثل سایر جمهوری ها و احكام اسلام هم احكام مترقی، دموكراسی و پیشرفته؛ با همه مظاهر تمدن موافق».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۵، ص ۴۲۹، پاراگراف ۳). «حكومت جمهوری اسلامی هم یك جمهوری است مثل سایر جمهوری ها و لكن قانونش قانون اسلامی است».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۵، ص ۳۴۷، پاراگراف هشتم). «هرگز سلطنت مشروطه موردقبول ما و ملت ما نخواهد بود، بلكه رژیم سلطنتی باید از بین برود و این سلسله هم به خصوص موردتنفر ملت است و باید از بین برود و مردم خودشان رژیمی را انتخاب كنند».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۴، ص ۳۳۸، پاراگراف چهارم). ۵. وظایف جمهوری اسلامی: «اساس كار جمهوری اسلامی تأمین استقلال مملكت و آزادی ملت ما و مبارزه با فساد و فحشا و تنظیم و تدوین قوانین است كه در همه زمینه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با عنایت به معیارهای اسلامی، اصلاحات لازم را به عمل آورد. این اصلاحات با مشاركت كامل همه مردم خواهد بود و هدفش پیش از هر چیز از بین بردن فقر و اصلاح شرایط زندگی برای اكثریت قاطع مردم ماست كه از همه جهت مورد ظلم واقع شده اند».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۵، ص ۱۵۵، پاراگراف چهارم). ۶. جایگاه مجلس و قانون گذاری: «مجلس شورای ملی معنایش این است كه ملت یك وكلایی را آزادانه تعیین كنند و آنها بنشینند و در كارهای مملكت مشورت كنند».(صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۵؛ ص ۳۱۸، سطر شانزده) ۷. انتخابات و اراده عمومی: یكی از مهم ترین وظایف اولیه جمعی كه بعد از سقوط شاه مسئولیت امور را به دست می گیرند، فراهم كردن شرایط انتخابات آزاد است كه به هیچ وجه اِعمال قدرت و نفوذ از هیچ طبقه و گروهی در انتخابات نباشد».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۵، ص ۳۸۲، پاراگراف پنجم). ۸. احزاب و گروه ها و مشاركت سیاسی: «تمام جناح ها باید با هم بشوند. سازمان واحد باشد. یك حزب الهی در مقابل «حزب رستاخیز»؛ حزب خدا، حزب الله. همه با هم باشید، با هم صحبت كنید، همه با هم قیام كنید، همه با هم قعود كنید. هر دسته ای علی حده و آن برای خودش و آن برای خودش؛ غلط است امروز».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۳، ص ۳۹۵، پاراگراف اول). ۹. اصول و مبانی سیاست خارجی: سیاست دولت اسلامی؛ حفظ استقلال، آزادی ملت و دولت و كشور و احترام متقابل پس از استقلال تمام خواهد بود و فرقی بین ابرقدرت ها و غیر آنها نیست».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۴، ص ۴۱۱، پاراگراف چهارم). ۱۰. مسئله فلسطین و امت اسلامی: نهضت مقدس اسلامی موجود در ایران با هیچ گروهی در خارج از كشور ارتباط سازمانی ندارد. ولی ما امیدواریم چون ملت ایران همیشه از مبارزه همه آزادی خواستار به خصوص از برادران فلسطینی مقابل اسرائیل متجاوز حمایت كرده است. ما بیشتر از پانزده سال است همیشه در اعلامیه ها و سخنرانی ها نهضت آنان را تأیید كرده ایم و در حدّ امكان به یاری آنها برخاسته ایم، آنان و همه آزادی خواستار جهان امروز از مبارزات حق طلبانه ملت ایران حمایت كنند. امیدواریم این كار را هر چه بیشتر و سریع تر انجام دهند».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۵، ص ۲۳۱، پاراگراف سوم). ۱۱. وحدت مسلمین: «فكر وحدت مسلمین و دولت های اسلامی در رأس برنامه های زندگی اینجانب است. من از اختلافات دولت های اسلامی نگران هستم. من از واقعه هایی كه به شكاف بین مسلمین و دولت های آنها منتهی می شود؛ خائف هستم و نظر شما را به مفاسد حاصله از این عمل جلب می كنم».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۳، ص ۹۴، پاراگراف دوم). ۱۲. مستضعفان و عدالت اجتماعی: «من امیدوارم با تحقق جمهوری اسلامی و توفیق ما و توفیق شما به این كه یك همچو عدل اسلامی را مستقر كنیم؛ گرفتاری همه ما رفع گردد، گرفتاری كارمندها رفع گردد، گرفتاری كارگرها رفع گردد. دولت، ما – همه - در صدد این هستیم كه یك زندگی صحیح خوب برای كارمندها، برای طبقه ضعیف، برای این مستضعفینی كه سال های طولانی تحت فشار بودند، برای این كارمندانی كه در كارخانه ها، كارگرانی كه در كارخانه ها كار می كنند، برای كشاورزها، برای همه… فراهم شود».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۶، ص ۳۱۳، پاراگراف دوم). در جمهوری اسلامی ظلم نیست. در جمهوری اسلامی این طور مسائلی كه زورگویی باشد نیست. طبقه غنی نمی تواند به طبقه فقیر زور بگوید. نمی تواند استثمار كند. نمی تواند آنها را با اجر كم وادار به عمل های زیاد كند. باید مسائل اسلامی حل شود در اینجا وَ پیاده شود. باید مستضعفین را حمایت كنند. باید مستضعفین تقویت شوند؛ زیرورو شوند. مستكبر باید مستضعف شود و مستضعف باید مستكبر شود. نَه مستكبر به آن معنی؛ بلكه باید همه با هم برادروار در این دنیا در این مملكت، همه با هم باشند».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۶، ص ۴۶۱، پاراگراف دوم). ۱۳. آزادی: «آزادی مال مردم است. قانون؛ آزادی داده است. خدا آزادی داده به مردم. اسلام آزادی داده است. قانون اساسی آزادی داده است به مردم».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۳، ص ۴۰۶، پاراگراف آخر). ۱۴. عدالت: «اسلام؛ خدایش عادل است، پیغمبرش هم عادل است و معصوم، امامش هم عادل و معصوم است. قاضی اش هم معتبر است كه عادل باشد. فقیهش هم معتبر است كه عادل باشد. شاهد طلاقش هم معتبر است كه عادل باشد. امام جماعتش هم معتبر است كه عادل باشد. امام جمعه اش هم باید عادل باشد؛ از ذات مقدس كبریا گرفته تا آن آخر. زمامدار باید عادل باشد، ولاتشان هم باید عادل باشند. این ولاتی كه در اسلام می فرستادند، والی هایی كه می فرستادند به این طرف و آن طرف؛ امام جماعتشان هم بود. باید عادل باشد. اگر عادل نباشد، اگر عدالت در میان زمامداران نباشد؛ این مفاسدی است كه می بینید. اسلحه دست اشخاص غیر صالح، اسلحه دست اشخاص ناصالح؛ اشخاص بی انصاف، بی عدالت».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۳، ص ۳۰۴، پاراگراف آخر). ۱۵. حقوق بشر: «آزادی بیان، آزادی انتخابات، آزادی مطبوعات، آزادی رادیو- تلویزیون، تبلیغات، این ها از حقوق بشر و از ابتدایی ترین حقوق بشر است».(صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۴، ص ۴۰۰). «تا یك نقطه اتكای معنوی نباشد؛ بشر اصلاح شدنی نیست. اصلاح بشر و حفظ حقوق بشر نمی شود؛ الا اینكه نقطه اتكایش مبدأ معنوی باشد».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۴، ص ۴۰۳، پاراگراف دوم). ۱۶. حقوق مردم: «از حقوق اولیه هر ملتی است كه باید سرنوشت و تعیین شكل و نوع حكومت خودرا در دست داشته باشد. طبیعی است كه چون ملت ایران بیشتر از نود درصد مسلمان اند؛ این حكومت باید بر پایه های موازین و قاعده اسلامی بنا شود».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۴، ص ۳۶۷، پاراگراف آخر). ۱۷. نقد استعمار: «اختلاف موجود بین سران دول اسلامی كه میراث ملوك الطوایفی و عصر توحّش است و با دست اجانب برای عقب نگاه داشتن ملت ها ایجادشده است؛ مجال تفكر در مصالح را از آنها سلب نموده است. روح یأس و ناامیدی كه به دست استعمار در ملت ها، حتی در رهبران اسلامی دمیده شده است؛ آنها را از فكر چاره جویی بازداشته است. امید است طبقه جوان كه به سردی ها و سستی های ایام پیری نرسیده اند؛ با هر وسیله ای كه بتوانند ملت ها را بیدار كنند».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۲، ص ۲۵۳، پاراگراف آخر). ۱ ۸. نقد آمریكا: «نادیده گرفتن حقوق صدها میلیون مسلم و مسلط نمودن مشتی اوباش بر مقدّرات آنها و مجال دادن به رژیم غیرقانونی ایران و دولت پوشالی اسرائیل برای غصب حقوق مسلمین و سلب آزادی و معامله قرون وسطایی نمودن؛ جنایاتی است كه در پرونده رؤسای جمهوری آمریكا ثبت می شود و لازم است رئیس جمهور فعلی (جیمی كارتر) كه وعده هایی داده است؛ از كارهای جنایت بار دولت های سابق اجتناب كند».(صحیفه نور: مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ۳، ص 210).[i] جمع بندی: امام خمینی (ره) در نظریه و عمل كوشش نمودند كه راه نوینی برای اداره جامعه اسلامی با عنایت به نیازهای زمان و مكان معاصر ارائه نمایند. در این راه ایشان نوآوری های گوناگون نظری ارائه نمودند و نشان دادند كه فقه و فلسفه سیاسی اسلامی با رویكرد عصری و توجه به زمان و مكان قابلیت طرح های جدید برای اداره جامعه را دارد. این طرح ها وحی مُنزَل نیست، بلكه قابل توسعه و تكامل است. اما تكامل نظری اندیشه های ایشان نیاز به فقه تمدن محور است با فقه فردی و مُنعَزِل از نیازهای انسان و جامعه امروز نمی توان راه امام خمینی (ره) را ادامه داد. ادامه راه فكری امام خمینی (ره) نیاز به رویكرد انتقادی و فقه و فلسفه تمدن ساز و توجه به حقوق ذاتی انسان و حقوق بشر است. باید دوره چهل سال قبل را مرور نمود و نقاط قوت آنها تقویت و نقاط ضعف آنها اصلاح نمود. اگر ما موفق نشده ایم كه به همه اهداف امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی نائل شویم، بیان كننده ضعف نظری و ضعف مدیریتی است وگرنه اسلام توانا در اداره جامعه است. پس بازبینی انتقادی گذشته و اصلاح امور حكومت در قالب توزیع بیشتر قدرت و ارتقای نقش مردم در اداره كشور و از میان بردن شكاف طبقاتی ضروری می باشد. جوهره اندیشه سیاسی اسلامی توزیع عادلانه قدرت و مشاركت عملی مردم در تدبیر سرنوشت خود است. وظیفه ذاتی حكومت تدبیر معیشت مردم و برقراری آزادی و عدالت است. پی نوشت: [i]. صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی (ره)؛ بیانات، پیام ها، مصاحبه ها، احكام، اجازات شرعی و نامه ها، خمینی، روح الله، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ۱۳۷۸، ۲۲ ج).
منبع: عطر حرم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب