جمعه های انتظار؛
شناخت معارف مهدوی لزوم تردیدناپذیر عصر ماست
عطر حرم: شناخت معارف مهدوی لزوم تردیدناپذیر عصر ماست. ضرورتی كه اگر به خوبی درك شود و وجوه مختلف آن چنان كه شایسته است، تبیین گردد، بركات فراوانی را نصیب جامعه اسلامی ما می سازد.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، متن زیر برشی از كتاب «معرفت امام زمان» اثر اسماعیل شفیعی سروستانی است كه در ادامه می خوانید؛
۱. مفهوم شناسی مهدویت
«مهدویت»، از نظر لغوی مصدر جعلی و به معنای «مهدی (امام منتظر) بودن» است.[۱] واژه «مهدی» نیز در لغت به معنای «كسی كه خدا او را به سمت حق هدایت كرده»، [۲] «هدایت شده» و «ارشادشده» آمده است.[۳] اما در اصطلاح، مهدویت به معنای مهدی باوری، مهدیگرایی و اعتقاد به امام مهدی(ع) بعنوان منجی موعود آخرالزمان به كار میرود. به بیان دیگر، مهدویت بیان كننده دیدگاه اسلام درباره جهان آینده و آینده جهان است.
مهدی، لقب منجی موعود مسلمانان است. برمبنای بررسیهای بعضی از صاحب نظران، در افزون بر ۲۷۰ روایت، این لقب برای این منجی موعود به كار رفته است.[۴] در یكی از این روایات، امام صادق(ع) از پدران گرامی خود چنین نقل می كند:
قالَ رَسولُ اللَّهِ(ص): المَهدِیُ مِن وُلدِی، اسمُهُ اسمی، وكُنیَتُهُ كُنیَتی، أشبَهُ النّاسِ بی خَلقاً وخُلُقاً، تَكونُ لَهُ غَیبَةٌ وحَیرَةٌ، حَتّی تَضِلَّ الخَلقُ عَن أدیانِهِم، فَعِندَ ذلِكَ یُقبِلُ كَالشَّهابِ الثّاقِبِ، فَیَملَؤُها قِسطاً وعَدلًا، كَما مُلِئَت ظُلماً وجَوراً.[۵]
پیامبر خدا كه درود خدا بر او و خاندانش باد فرمود: مهدی، از فرزندان من است. نام او، نام من و كنیه او كنیه من، و شبیه ترین مردم در خلق و خو به من است. غیبت و حیرتی دارد كه در آن امت ها گمراه می شوند. سپس مانند شهاب فروزان می آید و زمین را از عدل و داد پر می كند، به همان سان كه از جور و ستم پر شده بود.
در بعضی از روایات آمده است كه آن حضرت از آن رو «مهدی» نامیده می شود كه مردم را به سمت امری نهان یا امری كه از آنها مخفی شده هدایت میكند. در یكی از این روایات كه از امام محمد باقر(ع) نقل شده، آمده است:
... إنَّما سُمِّیَ المَهدِیُّ مَهدِیّاً؛ لِأَنَّهُ یَهدی إلی أمرٍ خَفِیٍّ..[۶]
... مهدی، مهدی نامیده شده است؛ چون به امری نهان هدایت می كند.
در روایت دیگری، به نقل از امام صادق(ع) چنین میخوانیم:
... و إنَّما سُمِّیَ القائِمُ مَهدِیّاً؛ لِأَنَّهُ یَهدی إلی أمرٍ قَد ضَلّوا عَنهُ.[۷]
... و اینكه [حضرت] قائم را مهدی خوانند برای آن است كه به چیز گمشده ای راهنمایی میكند.
۲. مهدویت در اسلام
شاید بتوان گفت در طول تاریخ، هیچ موضوعی به اندازه قیام مصلحی جهانی كه بشر را به سمت سعادت و نیك بختی ابدی رهنمون می سازد و داد مظلومان را از ظالمان بازمی ستاند، فكر آدمیان را به خود مشغول نداشته است. به این جهت، اقوام و مذاهب گوناگون به صورتی در انتظار ظهور ابرمردی به سر می برند كه نماد تمام آرمان های بشر به شمار می آید تا سرانجام روزی جهان را از عدل و داد پرسازد.
در این میان، اعتقادی كه میان مسلمانان خصوصاً شیعیان در مورد قیام و انقلاب مهدی موعود(ع) بعنوان مصلح كل و منجی بشر وجود دارد، در عین دارا بودن جنبه های آرمانی، از ریشه های عمیق و مستحكم مكتبی برخوردار بوده و متكی بر سخنان تردیدناپذیر پیشوایان معصوم دین است.
علما و متفكران اسلامی نیز در طول قرون، با بیان احادیث پیشوایان دین در زمینه ظهور قائم آل محمد(ع)، این اعتقاد را ترویج داده و با پاسداری از اندیشه مهدویت و تحكیم مبانی فكری انتظار ظهور مصلح جهانی، به شبهه های مخالفان دراین زمینه پاسخ گفته و بر استواری این اندیشه افزوده اند.
باور به مهدویت از مسائلی است كه همه مذاهب اسلامی بر آن اتفاق نظر دارند و مختص به به پیروان مكتب اهل بیت(ع) نیست. شمار فراوان احادیث در رابطه با مهدویت در منابع مورد اعتماد اهل سنت، و نقل و تأیید این مساله توسط دانشمندان بزرگ سنی، به ما اطمینان می دهد كه باور به ظهور مهدی موعود(ع) به هیچ روی منحصر به شیعیان نیست و قاطبه فرق اسلامی آنرا چون عقیده ای ضروری و قطعی پذیرفتهاند. این مساله در دهها كتاب و رساله مستقلی كه دانشمندان اهل سنت درباره امام مهدی(ع) نگاشتهاند، [۸] به روشنی مشخص است. افزون بر این، در جوامع حدیثی شش گانه هم كه مهمترین و معتبرترین منابع حدیثی آنان به شمار میرود، با صراحت بر آن تاكید شده است.[۹]
شیخ عبدالمحسن عباد آل بدر از عالمان برجسته دانشگاه اسلامی مدینه در نگاشته ای كه با هدف پاسخ به منكران مهدویت تهیه شده است، اسامی برخی از دانشمندان اهل سنت را كه بر تواتر احادیث امام مهدی(ع) تصریح كردهاند، نام میبرد و كثرت این احادیث، تعدد طرق آنها و اعتقاد فرقههای مختلف اسلامی به مضمون آنها را دلیلی بر وجود حقیقتی ثابت میداند كه در آخرالزمان به وقوع خواهد پیوست.[۱۰]
۳. لزوم شناخت معارف مهدوی
شناخت معارف مهدوی لزوم تردیدناپذیر عصر ماست. ضرورتی كه اگر به خوبی درك شود و وجوه مختلف آن چنان كه شایسته است، تبیین گردد، بركات فراوانی را نصیب جامعه اسلامی ما می سازد.
وجوه مختلف لزوم شناخت معارف مهدوی در عصر حاضر را به این شرح می توان برشمرد:
الف) وجه اعتقادی
بر اساس روایات تردیدناپذیری كه شیعه و سنّی آنها را روایت كرده اند، بر هر فرد مسلمان واجب است كه امام زمان خودرا بشناسد تا بدین وسیله از خطر در افتادن به جاهلیت پیش از اسلام و فرو رفتن در گرداب كفر و شرك وارهد و امكان زیستن و مردن بر اساس اعتقاد راستین را بیابد.
این همه تاكید بر ضرورت معرفت امام در آموزه های اسلامی، از آن روست كه معرفت، مقدمه دل بستن، [۱۱] دل بستن، مقدمه سر سپردن[۱۲] و سرسپردن به امام حق، مقدمه نجات و رستگاری است[۱۳] و این اساس دعوت همه انبیا و اولیاست.
با توجه به آنچه گفته شد، بر هر یك از ما واجب است كه همه تلاشمان را برای شناخت امام عصر خود، حضرت حجت بن الحسن(ع) به كار گیریم و با شخصیت و جایگاه آن حضرت در عالم هستی چنان كه باید، آشنا شویم تا به دنبال آن بتوانیم به وظایفی كه در مقابل آن امام داریم، به شكلی شایسته عمل نماییم.[۱۴]
ب) وجه فرهنگی
كشور ما كشوری است با اكثریت جمعیت جوان و پر شور. جمعیت جوانی كه در صورت یافتن آرمانی با ارزش همه شور و توان بالقوه و بالفعل خودرا به پای آن می ریزد و از هرگونه سكون و ركود و انحراف و تباهی بیزاری می جوید. همان گونه كه جوانان پرشور عصر انقلاب و دوران دفاع مقدّس به دنبال آرمان های باارزش بنیان گذار نظام جمهوری اسلامی، با گذر از همه تمنیات و خواهش های نفسانی، خودرا یك سره وقف جهاد و مبارزه در راه خدا كردند و به بالاترین درجات ایمان و رستگاری رسیدند.
تشكیل حكومت جهانی به رهبری امام مهدی(ع)، گسترش قسط و عدل در سراسر گیتی و نابود كردن همه مظاهر كفر، ستم و تباهی آرمانی است كه اگر به درستی شناسانده شود و وجوه مختلف آن تبیین گردد، می تواند نسل سوم انقلاب اسلامی و نسل های بعد از آنرا چون پدران خود پویا و پایدار نگه دارد و از توانمندی های آنها به بهترین صورت ممكن بهره برداری كند. بدین جهت در عصر حاضر، جامعه ما بیشتر از هر زمان دیگر، نیازمند پرداختن به فرهنگ انتظار و باور مهدویت است و به جرئت می توان گفت اگر به خوبی به این مساله پرداخته شود، می تواند خیلی از توطئه های فرهنگی دشمنان را خنثی كند.[۱۵]
ج) وجه سیاسی
این وجه را از دو منظر می توان مطالعه كرد:
نخست، از منظر فلسفه سیاسی و مبانی مشروعیت نظام: حكومت جمهوری اسلامی ایران، بر اساس نظریه ولایت فقیه و نیابت عام فقها از امام زمان(ع)، شكل گرفته است و بنا بر این بقا و استمرار مشروعیت و مقبولیت این نظام، در گرو تبیین و تشریح دقیق مبانی كلامی و فقهی آن برای نسل حاضر و نسل های آینده است. در این میان پرداختن به سوژه هایی چون لزوم وجود حجت الهی در هر عصر، جایگاه و نقش امام زمان(ع) در عالم هستی، شیوه بهره گیری مردم از امام زمان در دوران غیبت و وظایف و تكالیف مردم در مقابل امام عصر از اهمیت ویژه ای برخودار است.
دوم، از منظر علوم سیاسی و روابط بین الملل: در سال های اخیر دو سوژه مهم و كلیدی در جهان مطرح گردیده است كه در ظاهر خاستگاه و مبانی متفاوتی دارند، ولی در اهداف، آثار و نتایج مشتركند. این دو سوژه عبارتند از:
یك ـ «جهانی سازی»[۱۶] یا «جهانی شدن»[۱۷]: این مساله بیشتر در مجامع دانشگاهی و از طرف نظریه پردازان علوم سیاسی و روابط بین المللی مطرح شده و به دنبال القای این مطلب است كه «به دنبال محو شدن مرزهای جدا كننده، جهان به تدریج به سمت نوعی همگنی یا هم گونگی بیشتر در عرصه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی فرهنگی حركت می كند»[۱۸] و «این اتفاق بوسیله توسعه سرمایه داری و تكنولوژی مساعد آن (Techno-capitalism) آن هم در مسیری مشخص رخ خواهد داد».[۱۹]
ایده «نظم نوین جهانی» رئیس جمهور وقت امریكا (بوش پدر)، نظریه «پایان تاریخ» فوكویاما و راه كار «برخورد تمدن ها»ی هانتینگتون بیان گر همین پدیده جهانی شدن یا جهانی سازی است كه به گمان آنها با محوریت جهان غرب و خصوصاً امریكا رخ خواهد داد و در نهایت به پذیرش الگوی نظام لیبرال ـ دموكراسی از طرف همه كشورهای جهان و سلطه فرهنگ، اخلاق و مدنیت مغرب زمین بر سراسر گیتی، منجر خواهد شد.
دو ـ آخرالزمان گرایی و تلاش در جهت تحقق پیش گویی های كتاب مقدس: جریانی كه امروز بیشتر با عنوان «مسیحیان صهیونیست»[۲۰] «مسیحیان انجیلی»[۲۱] یا «مسیحیان بنیادگرا»[۲۲]در جهان شناخته می شوند، خصوصاً در سال های اخیر، با زنده كردن پیش گویی های كتاب مقدس و دامن زدن به آن تلاش وسیعی را برای تبلیغ، ترویج و محقق ساختن باورهای خود در جهان آغاز نموده است. برمبنای باور این گروه از مسیحیان پروتستان، مشیت خداوند بر این قرار گرفته است كه جهان بعد از طی مراحلی هفت گانه كه همچون آنها تشكیل اسرائیل بزرگ، بازگشت قوم یهود به سرزمین موعود، بازسازی معبد سلیمان و وقوع جنگ عظیم هسته ای «آرمگدون»[۲۳] است، بازگشت باردیگر حضرت مسیح(ع)، استقرار حكومت هزارساله او و حاكمیت صلح و عدالت را شاهد باشد.[۲۴]
این گروه معتقدند كه با وقوع نبرد آخرالزمان (آرمگدون) همه غیرمعتقدان به آرمان های مسیحیت بنیادگرا شامل یهودی، مسیحی و مسلمان از بین خواهند رفت و تنها كسانی باقی می مانند كه به این آرمان ها باور داشته اند.
ویژگی مهم جریان یاد شده این است كه تنها به ارائه تفاسیر معینی از مفاهیم مذهبی بسنده نمی كند، بلكه تلاش می كند تا با ارائه یك «پروژه» تحولات آینده را بر اساس تفاسیر خود رقم زند.[۲۵]
دیدگاه آخرالزمان شناسانه مسیحیان صهیونیست بااینكه در ظاهر غیرسیاسی است، ولی از آن جا كه این مباحث به ظاهر دینی، امروز دستمایه سردمداران كاخ سفید قرار گرفته و به بهانه ای برای توجیه سیاست های سلطه گرانه و تجاوزطلبانه آنها در جهان تبدیل گشته است، به مباحث سیاسی، راهبردی و روابط بین الملل هم ارتباط پیدا می كند.
با توجه به مباحث یاد شده روشن می شود كه در عصر حاضر، با عنایت به دلیلهای ذیل پرداختن به سوژه مهدویت و مبانی دین شناختی آن از وجه سیاسی نیز دارای اهمیت است:
نخست اینكه، تبیین مبانی مشروعیت نظام جمهوری اسلامی و دفاع عالمانه از آن بدون شناخت دقیق مبانی مهدویت و درك عمیق دیدگاه پیشوایان دین در زمینه چگونگی اداره جامعه و حكومت در عصر غیبت و نسبت این دیدگاه با فرهنگ انتظار امكان پذیر نیست.
دوم، زیستن در جهان امروز و مقاومت در مقابل سیل بنیان كن جهانی سازی كه فرهنگ، سیاست و اقتصاد همه كشورهای مستقل را نشانه رفته و به چیزی كمتر از سلطه بر كل جهان بسنده نمی كند، تنها با داشتن تحلیل های قوی و مستحكم مبتنی بر مبانی، مبادی و منابع دینی و باور قلبی به برتری داشته های خود بر بافته های دیگران، امكان پذیر است و این دو، جز با شناختی جامع از باور مهدوی و فرهنگ انتظار كه بیان كننده دیدگاه اسلام درباره «جهان آینده و آینده جهان» است، محقق نخواهد شد.
سوم، نقد و بررسی عالمانه دیدگاه های آخرالزمان گرایانه مسیحیان صهیونیست، پایداری در مقابل اقدام های فرهنگی، سیاسی و نظامی این جریان و خنثی كردن توطئه های آنها مقابل جهان اسلام، تنها با اتكا به باور خلل ناپذیر مهدویت امكان دارد، باوری كه آینده جهان را تنها از آنِ بزرگ منجی موعود حضرت مهدی(ع) می داند و معتقد می باشد كه مسیح(ع) نیز بعد از نزول از آسمان به آن حضرت اقتدا می كند.
د) وجه اجتماعی
«فرهنگ انتظار» تنها حیات فردی و زندگی شخصی انسان ها را در بر نمی گیرد و همه مناسبات اجتماعی را نیز شامل می شود؛ یعنی هم چنان كه همه مظاهر حیات فردی انسان ها ـ زندگی و مرگ، حركت و سكون، فعل و ترك، موافقت و مخالفت، دوستی و دشمنی و... ـ باید رنگ انتظار بگیرد و از این فرهنگ متأثر شود، همه مناسبات اجتماعی ـ فرهنگ، سیاست و اقتصاد ـ نیز باید به صورتی متأثر از انتظار باشد و میان جامعه منتظر و جامعه غیر منتظر تفاوتی محسوس حس گردد. به بیان دیگر در یك جامعه منتظر، نظام تعلیم و تربیت، مناسبات سیاسی و حكومتی، قوانین و مقررات دولتی، روابط تجاری و اقتصادی، ضوابط معماری و شهرسازی، حقوق و وظایف شهروندی و... باید برمبنای فرهنگ انتظار و با هدف زمینه سازی برای ظهور امام مهدی(ع) و استقرار حكومت عدل و مهدوی سامان یابند.
با توجه به مطالب یاد شده بر همه شیعیان لازم است كه با شناخت بیشتر از معارف مهدوی و درك وجوه مختلف آن، زمینه را برای تحقق جامعه منتظر فراهم سازند.
۴. دیدگاه های موجود در زمینه شناخت معارف مهدوی
با توجه به دیدگاه ها و رویكردهای مختلفی كه در زمینه شناخت باور مهدوی و فرهنگ انتظار وجود دارد، این پرسش مطرح می شود كه آیا وجوه یاد شده بر طبق همه دیدگاه ها و رویكردهای موجود قابل بحث و بررسی هستند، یا اینكه تنها بر طبق دیدگاه و رویكرد ویژه ای می توان این وجوه را بررسی كرد و به پرسش های مطرح در هر یك از این زمینه ها پاسخ گفت؟
برای یافتن پاسخ این پرسش، لازم است مؤلفه های اساسی دو دیدگاه مهم از دیدگاه های موجود در زمینه شناخت معارف مهدوی را بررسی كنیم:
الف) دیدگاه كلامی ـ تاریخی
در این دیدگاه، سه جنبه از ابعاد شخصیت و زندگانی امام مهدی(ع) مورد توجه قرار می گیرد: نخست اینكه آن حضرت، حجت خدا، تداوم بخش سلسله حجت های الهی و دوازدهمین امام معصوم از تبار امامان معصوم شیعه(ع) است كه هم اكنون در غیبت به سر می برد. دوم اینكه ایشان شخصیتی است تاریخی كه در دوره زمانی معینی، از پدر و مادر مشخصی به دنیا آمده، حوادث مختلفی را پشت سر گذاشته، با انسان های مختلفی ارتباط داشته و منشأ رویدادهای مختلفی در عصر غیبت صغرا بوده است. سوم اینكه آن حضرت منجی موعود شیعه است و با ظهور خود همه مظاهر ستم را نابود و جهان را از عدل و داد آكنده می سازد.
بر این اساس، در بیشتر كتاب هایی كه با دیدگاه كلامی ـ تاریخی به بررسی شخصیت و جنبه های وجودی امام مهدی(ع) پرداخته اند، با سرفصل های مشابهی روبه رو می شویم كه بعضی از مهم ترین آنها به قرار زیر است: ضرورت وجود حجت الهی در هر عصر؛ اثبات ولادت؛ دلیلهای امامت؛ خاصیت های شخصی؛ فلسفه غیبت؛ نواب خاص؛ راز طول عمر؛ معجزات؛ توقیعات (پیام ها)؛ نشانه های ظهور آن حضرت و....
ب) دیدگاه فرهنگی ـ اجتماعی
این دیدگاه با پذیرش همه مبانی و اصول پذیرفته شده در دیدگاه كلامی ـ تاریخی در زمینه تولد، غیبت و ظهور آخرین حجت الهی، حضرت مهدی(ع) كه برمبنای برهان ها و شواهد قطعی و تردیدناپذیر عقلی و نقلی به اثبات رسیده است، آن حضرت را حجت خدا بر بندگان و امامی می داند كه در عصر حاضر همه اهل ایمان، وظایف و تكالیف مشخصی در مقابل او دارند. این دیدگاه به دنبال آن است كه سوژه مهدویت و انتظار را بعنوان مبنایی برای پی ریزی همه مناسبات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مسلمانان در عصر غیبت؛ طرحی برای رهایی جوامع اسلامی از تارهای درهم تنیده فرهنگ و مدنیت مغرب زمین و راه كاری برای گذر همه اهل ایمان از فتنه ها و آشوب های آخرالزمان مطرح سازد.
۵. آثار مهدوی و نیازهای روز
بر این اساس، در عصر حاضر كه شور و شوق انتظار حضرت مهدی(ع) و اشتیاق شناخت آخرین حجت خدا در بین همه اقشار مردم، خصوصاً نسل جوان كشورمان دامن گستر شده است. به نشر آثاری نیاز داریم كه هم بر اصول و مبانی پذیرفته شده در دیدگاه كلامی ـ تاریخی مبتنی باشند و سوژه ها و مسائلی را كه در این دیدگاه مورد توجه قرار گرفته است، با زبان و ادبیات روز و متناسب با نیازهای این زمان بررسی و تبیین كنند و هم، با چارچوب ها و موازین مورد پذیرش دیدگاه فرهنگی ـ اجتماعی هماهنگ باشند و باور مهدوی و فرهنگ انتظار را بعنوان حقیقتی جاری در عصر و جامعه ما مطرح سازند.
اثر حاضر با عنایت به این نیاز اساسی شكل گرفته و در آن سعی شده است پاسخی در خور به شور و اشتیاق وصف ناپذیر منتظران موعود برای آگاهی هرچه بیشتر از خاصیت های امام عصر(ع)، تاریخ عصر غیبت، تكالیف منتظران در عصر حاضر، چند و چون قیام و انقلاب رهایی بخش مهدی موعود(ع)، خاصیت های جهان بعد از ظهور و مانند آن داده شود.
[۱]. ر. ك: علی اكبر دهخدا، لغتنامه، چاپ اول از دوره جدید: تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۳، ج۱۳، ص۱۹۳۳۱.
[۲]. محمد بن مكرم (ابن منظور) لسان العرب، تحقیق: جمالالدین میر دامادی، بیروت، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر، ۱۴۱۴ ق.، ج ۱۵، ص۳۵۴؛ محمد مرتضی الحسینی الزبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، ۲۰ ج، چاپ اول: بیروت، دارالفكر، ۱۴۱۴ ه. ق، ج۲۰، ص۳۳۲؛ فخرالدین بن محمد الطریحی، مجمع البحرین، تحقیق: احمد حسینی اشكوری، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۵، ج۱، ص۴۷۵.
[۳]. محمد معین، فرهنگ فارسی، چاپ سیزدهم: تهران، امیركبیر، ۱۳۷۸، ج۴، ص۴۴۶۲.
[۴]. ر. ك: لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الأثر فی الإمام الثانی عشر(ع)، چاپ اول: قم، مكتب المؤلف، ۱۴۲۲ه. ق، ج۳، صص۴۴۳و ۴۴۴.
۳. محمدبن علی بن حسین (شیخ صدوق)، كمال الدین و تمام النعمة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی تا، ج۱، ص۲۸۶، ح۱.
[۶]. محمدبن ابراهیم نعمانی، كتاب الغیبة، تحقیق: علی اكبر غفاری، تهران، مكتبة الصدوق، بی تا، ص۲۳۷، ح۲۶.
[۷]. محمدبن محمدبن نعمان (شیخ مفید)، الإرشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد، ترجمه و شرح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، علمیه اسلامیه، بی تا، ج ۲، ص ۳۵۸.
[۸]. ر. ك: علی محمد علی دخیل، الإمام المهدی(ع)، چاپ دوم: بیروت، دارالمرتضی، ۱۴۰۳ه. ق، ص۱۴۰.
[۹]. سید محمد حسینی، «مهدویت از نگاه اهل سنت»، در: محمد محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، چاپ اول: قم، مؤسسه علمی، فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۳، ج۱، ص۷۶.
[۱۰]. ر. ك: عبدالمحسن عباد آل بدر، عقیدة اهل السنة و الأثر فی المهدی المنتظر، ص۲۹، به نقل از: همان، ص۸۴.
[۱۱]. در روایتی كه از امام صادق(ع) نقل شده، آمده است: «... اَلحُبُّ فَرعُ الْمَعْرِفَةِ؛ دوستی فرع حاصل معرفت است» (محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، چاپ سوم: بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ه. ق، ج ۶۷، ص ۲۲، ح۲۲).
[۱۲]. پیامبر گرامی اسلام(ص) در پاسخ مردی اعرابی كه از ایشان خواسته بود به وی پندی بیاموزد فرمود: «اَلْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ؛ انسان با كسی همراه می شود كه او را دوست دارد». همان، ج ۲۷، ص۱۰۲، ح ۶۷.
[۱۳]. چنان كه در روایت معروف امام رضا(ع) حدیث سلسلة الذهب آمده است، ورود در قلعه استوار توحید و ایمنی یافتن از عذاب الهی، مشروط به پذیرش ولایت امام معصوم(ع) است. (ر. ك: همان، ج ۳، ص ۷، ح ۱۶).
[۱۴]. برای مطالعه بیشتر دراین زمینه، ر. ك: همین كتاب، صص۱۲۵ ـ ۱۳۸.
[۱۵]. برای مطالعه بیشتر دراین زمینه ر. ك: اسماعیل شفیعی سروستانی، استراتژی انتظار، چاپ اول: تهران، موعود عصر، ۱۳۸۱، صص۲۳ ـ ۲۷ و ۶۹ـ ۷۸. [۱۶]. Globalizing. [۱۷]. Globalization.
[۱۸]. ر. ك: علی رضا شجاعی زند، «دین و جهانیت، جهانی شدن، جهانی سازی و جهانی گرایی»، مندرج در جهانی شدن و دین: فرصت ها و چالش ها (مقالات چهارمین كنگره دین پژوهان)، چاپ اول: قم، دبیرخانه دین پژوهان كشور، ۱۳۸۲، ج ۱، ص ۳۰.
[۱۹]. همان، ص ۳۳. [۲۰]. Christian Zionists. [۲۱]. Evangelists. [۲۲].Fundamentalist Christian. [۲۳]. Armageddon.
[۲۴]. ر. ك: محمّد السماك، «كلید فهم سیاست امریكا: موضع امریكا در مقابل رژیم صهیونیستی از پشتوانه های مذهبی تا منافع سیاسی» مندرج در كتاب پیش گویی ها و آخرالزمان (مجموعه مقالات)، چاپ اول: تهران، موعود عصر، ۱۳۸۵، صص۱۹۰ ـ ۱۹۱.
[۲۵]. ر. ك: همان، ص ۱۹۵.
منبع: عطر حرم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب