یادداشتی از سیدمجید كمالی؛
نسبت فضیلت سوفیا با فضیلت فرونسیس در اندیشه هایدگر
عطر حرم: نزد ارسطو، تلیوس در سعادت/ بهروزی سكنی دارد؛ بنا به تفسیر هایدگر ما این فهم و تلقی ارسطویی را باید به معنای دقیق كلمه، به نحوی وجودشناختی بفهمیم؛ چونكه این تلقی، مقوم وجود دازاین انسانی است.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، متن زیر یادداشتی است که سیدمجید کمالی پژوهشگر فلسفه درباره نسبت فضیلتِ سوفیا با فضیلتِ فرونسیس در اندیشه هایدگر نوشته است: نسبت میان سوفیا و فرونسیس، به عبارتی، تقدم و تأخر یکی نسبت به دیگری در فهم هایدگر، همیشه محل بحث مفسران بوده است. ابهام موجود در این نسبت را می توان در چارچوب این پرسش ها صورت بندی کرد: آیا هایدگر، تقدمی که ارسطو برای سوفیا در نسبت با فرونسیس قائل است، می پذیرد یا اینکه او اولویت را به فرونسیس می دهد؟ آیا او می کوشد، فرونسیس را به سوفیا تحویل ببرد یا بر عکس، سوفیا را در مقام فرونسیس بنشاند؟ اگر مراد ما از سوفیا و فرونسیس، معنای ارسطویی آنها باشد، این پرسش ها بی وجه به نظر می رسند، چونکه ارسطو تمایز دقیقی میان این دو مفهوم قائل شده و تقلیل هر یک به دیگری، آنها را از معنای ارسطویی شأن دور می کند. اما اگر چنین باشد که هایدگر، سوفیا و فرونسیس را در متن فهم تازه ای به کار می گیرد، آنگاه این تحویل بردن یکی به دیگری و اینکه هایدگر کدامیک از این دو معنا را در نهایت اصالت می بخشد، تنها در پرتو کلیت تفسیری که هایدگر از ارسطو بطور عام و اخلاق نیکوماخوس به نحو خاص دارد، فهم پذیر خواهد بود.
هایدگر در درسگفتار سوفیست می گوید: «آنچه حالا تأمل برانگیزترین است، این است که ارسطو، سوفیا را به مثابه سوفیای تخنه معین می کند. برترین نحوه و طور aletheuein [و] تأمل فلسفی که بر وفق نظر ارسطو، رفیع ترین نحوه وجود آدمی است؛ در عین حال، آرته تخنه هم است. این نکته در پرتو این واقعیت بیشتر و بهتر عیان می شود که موضوع تخنه، موجوداتی است که می توانند طور دیگری هم باشند، در صورتیکه موضوع سوفیا، به معنایی اصیل، آن چیزی است که همیشه هست». از آنجائیکه ارسطو، سوفیا را فضیلتِ اپیستمه هم می داند، هایدگر با این تفسیر می کوشد به نحوی بستگی میان تخنه و اپیستمه را نشان دهد. همین طور هایدگر به دنبال آشکار کردن این نکته است که تخنه، بعنوان تعینی که مبتنی بر جهان تجربی هرروزینه است، چگونه می تواند این امر هرروزینه را به بالاترین سطح آشکارگی یعنی سوفیا تعالی ببخشد. این چنین، تبار سوفیا به مثابه فضیلت نه فقط به اپیستمه بلکه به تخنه هم باز می گردد؛ بدین سبب می توان نتیجه گرفت که سوفیا به معنای حیات عقلی یک فیلسوف، در عالم تجربی هرروزینه و در تخنه که منکشف کننده چنین عالمی است، ریشه دارد. با این وجود باید توجه داشت مؤلفه های ذاتی ای که برسازنده سوفیا هستند، به وضوح با خاصیت های عالم هر روزینه مغایرند. به زعم هایدگر، این مولفه ها عبارتند از، «گشودگی به کل؛ توان آشکار کردن اموری که برای توده مردم پنهان باقی می مانند؛ پی گیری بنیادها و تصمیم به دیدن که فراتر از همه دلمشغولی ها، هیچ غایتی جز خود دیدن ندارد». در این تفسیر، مؤلفه «دیدن»، این امکان را فراهم می آورد تا سوفیا به مثابه فضیلتی خاص لحاظ شود.
هایدگر با ابتنا به کتاب نخست متافیزیک، بر این نکته تاکید می کند که «سوفیا واجد قسمی خودآیینی از برای آشکار کردن و رفع حجاب است؛ سوفیا این خودآیینی را بر موضوع خود، یعنی غایت و اصل موجودات، اعمال می کند». بر وفق نظر ارسطو، هدف و غایت سوفیا، خیر اعلا است؛ هایدگر این عبارت ارسطو را این گونه می ستاید: «برای اولین بار، فهمی وجودشناختی و بنیادین از آگاتون [شکل می گیرد]». بنا به تفسیر هایدگر، در بیان ارسطو، آگاتون به مثابه نامی برای وجود لحاظ شده است. آگاتون، «چیزی جز خاصیت وجودشناختی موجودات نیست». نزد ارسطو، این خاصیت مناسب موجودی است که همیشه و همیشه هست و آن چنان که هست، اصل و غایت مقتضی خود است. این موجود چنان است که به سوفیا موضوع مقتضی اش را ارزانی می دارد و نظر (تئوریا) محض، فقط مواجهه و رفتار صحیح با چنین موجودی است. خاصیت الهی و از ین جهت، خودآیین بودن این کمال محض (که در واقع، فضیلت آن است) در این واقعیت نهفته است که متعلق (ابژه) آن، به مثابه امری الهی و قدسی، همیشه هست؛ نیز باید در نظر داشت که خود سوفیا به مثابه کمال محض، پیوسته دربرابر این امر همیشگی حاضر است. بر این اساس، فرونسیس که متعلق آن، دازاین انسانی است، تنها وقتی به جایگاه سوفیا می توانست دست بیابد که دازاین، صورتِ «همه موجودات عالم، موجودی در اصیل ترین معنا» می بود؛ یعنی، موجودی که همیشه همان که هست باقی می ماند. روشن است که دازاین، نمی تواند اینگونه باشد؛ «وجود آدمی، بر می آید و در می گذرد؛ زمان معین اش را دارد، aion اش را». بنابراین، از نظر هایدگر، دلیل برتری و ارجحیت سوفیا بر فرونسیس نزد ارسطو، یکی این است که سوفیا تنها به موجوداتی راجع است که «برای یونانیان اولویتی وجودشناختی دارند»؛ موجوداتی که نزد یونانیان درست ترین و مقتضی ترین معنا را دارند، یعنی موجوداتی که همیشه هستند. هایدگر متذکر این نکته می شود که امتیاز و برتری سوفیا بر فرونسیس، فقط بر این امر مبتنی نیست که ابژه سوفیا برتر از ابژه فرونسیس است؛ علاوه بر این، رجحان سوفیا بر فرونسیس، به سبب نسبت خاص و متفاوتی است که سوفیا و فرونسیس با «آشکاره کردن» یا فعل حقیقت دارند. هایدگر در مقام مقایسه ساختاری این دو فضیلت می نویسد: «پرسشِ مقتضیِ [بحث] این است که کدام نحوه و طورِ آشکاره کردن مرتبط [با فرونسیس یا سوفیا]، برتر یا فروتر است. حتی اگر این گونه باشد که هیچ یک از این دو، نتوانند چیزی را به انجام برسانند، باز طرح این پرسش ضروری می نماید که خاصیت و خصیصه اصلی فضیلت آنها چیست. برای اینکه فضیلت، چیزی شبیه به تلیوسیس (انجام و نهایت) است؛ فضیلت آنی است که موجودی را در مقتضی ترین [ساحتِ] بودنش در وجود می آورد». نزد ارسطو، تلیوس در سعادت / بهروزی (ائودایمونیا) سکنی دارد؛ بنا به تفسیر هایدگر، ما این فهم و تلقی ارسطویی را باید به معنای دقیق کلمه، به نحوی وجودشناختی بفهمیم؛ چونکه این تلقی، مقوم وجود دازاین انسانی است. از ین جهت، می توانیم مسئله تقدم سوفیا بر فرونسیس را در نسبت با ائودایمونیا و از منظری وجودشناختی مورد توجه قرار دهیم. نظرورزی که در وعاء آن، سوفیا تقرر می یابد – ارسطو این تصور و بصیرت محض را «نوس» می نامد – تمامی مؤلفه های ساختاری ائودایمونیا را درخود دارد: عالی ترین وضع و نحوه بودن، گرایش محض به تفهم، ثبات و مانایی بی وقفه و منحصر بفرد، حضور محض در مقابل امر ناپوشیده، خودبسندگی، شمول تام و تمام و احاطه بر تمام مراحل حیات بجای حضور و ظهور گاه به گاه. اما از آن سو، بصیرتی که فرونسیس در نهایت و در آخر تأمل حاصل می کند، فراتر از آن است که به بیان و گزاره درآید؛ در واقع، فرونسیس در این ساحت، واجد دم / آنی است که در آن، از سرِ بصیرت، تصمیمی گرفته شده است. باید توجه داشت که این بصیرت ناقص است، چونکه تابع فعل و شرایط متغیری است که با آن مواجه می شود؛ بدین جهت می توان اظهار داشت که این بصیرت برآمده از فرونسیس خودبسنده نیست. «تمامی امکانات وجود در نسبت با پراکسیس … وابسته است به … بودن با دیگران».
منبع: atreharam.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب