حجت الاسلام الویری تشریح كرد؛
معنای دقیق كلمات عاشورا و تاسوعا چیست؟
عطر حرم: تاسوعا یعنی روزی كه ظرفیت بالا می رود و در سینه ها فراخی ایجاد می شود. عاشورا هم یعنی روز معاشرت با امام (ع). این اصطلاحات را برای نخستین بار امام سجاد(ع) به كار بردند.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، حجت الاسلام محسن الویری استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) در یادداشتی به این پرسش پاسخ داده است که معنای دقیق کلمات عاشورا و تاسوعا چیست؟ بیشتر قریب به اتفاق اهل لغت این تصور را داشته اند که چون عشر و عاشر از یک ریشه اند و واقعه کربلا هم در دهم ماه محرم اتفاق افتاده است پس عاشورا یعنی دهم محرم، و بر همین قیاس تاسوعا را نیز که با تسع و تاسع شباهت ظاهری دارند روز نهم ماه محرم گفته اند. اما این معنا به دلیلهای زیر اشتباه است: آیا واژه عاشورا برای دهم ماه ها دیگر نیز به کار می رود؟ مثلاً آیا شنیده شده است که کسی به دهم ماه رجب هم عاشورا گفته باشد؟ یا این مفهوم مختص دهم ماه محرم است؟! آیا اگر امام حسین (ع) مثلاً در یازدهم محرم شهید می شد، آنگاه تاسوعا با عاشورا عوض می شد و عاشورا واژه دیگری داشت؟ در ریاضی اعداد قاعده خودرا دارند و هر قاعده ای که بر شمارش اعداد حکم کند بر سلسله ی اعداد هم حاکم خواهد بود. اعداد بر خلاف کلمات استثناپذیر نیستند؛ بطور مثال در کلام عرب اعداد این گونه شمارش می شوند: اول، ثانی، ثالث، رابع … و یا اولاً، ثانیاً، ثالثاً، رابعاً و… چنانچه تاسوعا و عاشورا در زمره ی اعداد باشند باید قاعده پذیر باشند، یعنی باید بتوان بقیه اعداد را هم به همان سیاق تلفظ کرد، مثل تاسوعا، عاشورا، ثامونا، سابوعا… اما می بینیم که بقیه اعداد از این قاعده پیروی نمی کنند، پس نمی توانیم دلیلی داشته باشیم که تاسوعا و عاشورا عدد هستند تا از قاعده ی شمارش پیروی کنند و این دو روز هیچ ربطی به اعداد ندارد بلکه معنای دیگری دارند. عاشورا؛ روز معاشرت با امام (ع) عشر به کسر عین و عشرت، به معنای معاشرت و مصاحبت است… (دو جمله حذف شده است) العاشور از ریشه عشر به کسی گفته می شود که معاشرت خصلت او باشد. العاشوراء جایی که میل به معاشرت و رفاقت و مصاحبت نمایان می شود و افراد میل معاشرت خودرا با کسی که مورد نظر است عرضه می کنند و عاشورا مبالغه است از میل به معاشرت، یعنی روزی که میل معاشرت و رفاقت با امام (ع) به شدت بالا می رود. تاسوعا؛ روزی برای وسعت ظرفیت با خارج شدن عاشورا از سلسله ی اعداد، عدد بودن تاسوعا نیز مورد تردید قرار می گیرد و مدلول نهم را از دست می دهد.... (دو جمله حذف شده است) و بالاخره التاسوعا یعنی جایی که بتوان ظرفیت را بالا برد و فراخی ایجاد کرد؛ و تاسوعا این مدلول را پیدا می کند: روزی که ظرفیت بالا می رود و در سینه ها فراخی ایجاد می شود و بجای تنگی، وسعت می یابد. این دو نام از ابداعات امام سجاد (علیه السلام) است و اگر در برخی از روایات از پیامبر اکرم (صلوات الله مقابل و آله) از عاشورا گفته شده است، اکثراً جعلیات بنی امیه برای کم کردن اثرات عاشورای امام حسین (علیه السلام) است، اما در مورد تاسوعا تقریباً نداریم که قبلاً از امام سجاد (علیه السلام) لغت تاسوعا به کار برده شده باشد و این معنا از عاشورا و تاسوعا خیلی عاشقانه است." در باره این پرسش چند ملاحظه شایسته ذکر است. قبل از بیان ملاحظات، یادآور می شود یکی از متون ارسال شده دارای ذکر منبع البته به صورت ناقص است، ولی چون فرصت تطبیق با متن سند دست نداد، سه ملاحظه زیر و پنج نکته مقدماتی صرف نظر از این که نویسنده متن فوق کیست بیان می شود: نکته اول وزن فاعول که پانزده واژه بر این وزن در قرآن به کار رفته است، در زبان عربی سه کاربرد دارد: برای نام ابزارها مانند شاقول، تابوت، ناقوس، فانوس، ساطور، طاحون، ماعون، ناعور، کافور و صابون برای صفت مبالغه مانند طاغوت، جاسوس، طاعون، فاروق برای اسامی عَلَم مانند هارون، یاجوج و ماجوج (در صورت تلفظ بدون همزه)، قارون، جالوت، داود. واژگان متفرقی مانند طاووس، قاموس، قانون، ناموس و یاقوت هم در یکی از سه دسته بالا جای می گیرند. در زبان عربی معاصر هم کلماتی مانند صاروخ (موشک) و حاسوب (رایانه) بعنوان اسم ابزار به کار می آید. نکته دوم در باره اصالت وزن فاعول در زبان عربی سه دیدگاه وجود دارد: عربی بودن، وام واژه بودن (از سریانی یا آرامی یا عبری)، عربی بودن ولی دارای مشابه در دیگر زبان های سامی بودن نکته سوم در باره قیاسی یا سماعی بودن این واژه نیز دو دیدگاه متفاوت وجود دارد. نکته چهارم برمبنای آن چه در کتاب های لغت عرب ذکر شده، با وجود اختلاف نظر در باره عربی یا وام واژه بودن این واژه و نیز قیاسی یا سماعی بودن آن، آن دو را علَم برای روزهای نهم و دهم محرم شمرده اند (به عنوان مثال: النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ج ۳، ص ۲۴۰، المصباح المنیر، ج ۱، ص ۷۵) نکته پنجم اگر این کلمات ریشه سریانی داشته باشند، برخلاف مواردی که بعد از ورود به زبان عربی الف انتهای آنها حذف گردیده است (مانند تبدیل ناقوشا به ناقوس، شاقولا به شاقول) حرف الف در آخر آن دو باقی مانده است. برخی اعتقاد دارند که عاشورا (با الف مقصوره) و عاشوراء (با الف ممدوده) هر دو درست هستند (المخصص، ج ۱۶، ص ۱۴، باب ما یمد و یقصر) و به باور بصریون تنها واژه ای که در زبان عربی بر وزن فاعولاء داریم همین کلمه عاشوراء و ملحق به آن تاسوعاء است. (جمهرة اللغة، ج ۲، ص ۲۷۲) ملاحظه اول در باره کلمه عاشورا ضمن این که ریشه ع ش ر دو مدلول متفاوت به مدلول هم نشینی داشتن (مصدر معاشرت) و عدد دَه دارد، ولی همانطور که گفته شد اصولاً وزن فاعول برای اسم مکان به کار نمی رود و پیش فرض این عبارت مؤلف العاشوراء اء جایی که … و… یعنی روزی که…) قیاسی بودن این وزن و مدلول ظرف زمانی برای آن است که هیچ گواهی در زبان عربی ندارد و بدین سبب نمی توان آنرا پذیرفت. ملاحظه دوم دو اشکال به کار نرفتن کلمه عاشورا برای دیگر ماه ها و قاعده مند بودن اعداد در ریاضی که در متن بالا بیان شده است، باتوجه به دیدگاه ها در باره اصالت و قاعده مندی این کلمه درست نیست، برای اینکه اگر کلمه عاشوراء وام واژه باشد که این استدلال از اساس وارد نیست و اگر عربی باشد به سبب سماعی بودن باز هم این قیاس و استدلال درست نیست. اشکال دوم هم افزون بر این که مشمول همین حکم است، به سبب ذکر کلمه "یازدهم" در آن، از اساس مبهم و نارساست. ملاحظه سوم در باره کلمه تاسوعا نیز افزون بر آن چه گفته شد، این اشتباه شگفت وجود دارد که در کلمه عاشورا سه حرف اصلی آن، ع ش ر شمرده شده ولی در تاسوعا ریشه آن وسع گرفته شده است که این کار یا باید بر فرض قلب حرف "واو" به "تاء" در ابتدای کلمه باشد که مطلقاً با قواعد زبان عربی سازگار نیست و یا با فرض این که کلمه تاسوعا بر وزن تافعلا باشد که باز هم بسیار دور از ذهن و بر خلاف کلیه معاجم لغت عربی و یک فرق نهادن بدون دلیل بین روش تعیین ریشه دو کلمه عاشورا و تاسوعاست. هر کس حق دارد که درباره هر کلمه ای برداشت های ویژه خودرا داشته باشد، ولی این برداشت های شخصی را نمی توان به دنیای وضع کلمات و مدلولات و معانی آنها کشاند. آن چه در این نوشته در باره مدلول حقیقی عاشورا و تاسوعا آمده است، همانطور که در آخر آن ذکر شده یک برداشت عاشقانه است و از ضوابط عمومی کشف و فهم معانی واژگان عربی پیروی نمی نماید. در باره وزن فاعولا و مسائل مربوط به آن کتابی به قلم کتاب عبدالله الجبوری با عنوان "فاعول؛ صیغة عربیة صحیحة: دراسة و معجم" در سال ۲۰۰۱ م. و مقاله ای به قلم خانم دکتر رجاء عبدالرحیم خاشع با عنوان "دلالة صیغة فاعول فی القرآن الکریم" نگاشته شده است که علاقه مندان می توانند آنرا از اینجا ببینند.
منبع: atreharam.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب