مروری بر كتاب درآمدی بر تاریخ جامعه شناسی شناخت
به گزارش عطر حرم كتاب «درآمدی بر تاریخ جامعه شناسی شناخت» جدید ترین اثر زنده یاد دكتر منوچهر آشتیانی توسط انتشارات پگاه روزگار نو منتشر و ارائه شد.
به گزارش عطر حرم به نقل از ایسنا، کتاب «درآمدی بر تاریخ جامعه شناسی شناخت» نوشته ی زنده یاد «دکتر منوچهر آشتیانی» به همت انتشارات پگاه روزگار نو انتشار یافته و در دسترس علاقه مندان فلسفه قرار دارد. نوشتار حاضر معرفی مختصری بر این اثر پرارزش فلسفی است.
«جامعه شناسی شناخت» (Wissenssoziologie)، یکی از جدید ترین شاخه های علم جامعه شناسی و رشته ای نوپا در دنیای علوم انسانی است. طرح این رشته بعنوان یک علم مستقل از اوایل قرن بیستم و به واسطه ی آثار اندیشمندانی همچون: امیل دورکهایم، ویلهلم یروزالم و ماکس شئلر بوده است. با این وجود ورود این شاخه از علم جامعه شناسی به ایران و آشنایی فارسی زبانان با «جامعه شناسی شناخت»، متأخرتر بوده و از حوالی سال ۱۳۲۰ شروع شده است. یکی از مهم ترین عوامل ترویج این علم در ایران آثار تألیفی مختلف دکتر منوچهر آشتیانی در این عرصه بوده است.
استاد آشتیانی، جامعه شناس برجسته و از بزرگترین پژوهشگران حوزه ی فلسفه ی غرب در ایران به حساب می آید. او دکترای فلسفه خویش را در آلمان گرفته و در کلاس های فیلسوفان مهمی همچون: هانس گئورگ گادامر، کارل لوویت، دیتر هاینریش و آلفرد وبر حضور داشته است. کتاب او با عنوان «درآمدی به جامعه شناسی معرفتی (شناخت ها)» در سال ۱۳۵۴ از اولین آثاری است که در این عرصه به زبان فارسی نگاشته شده است.
در سال های نخست دهه ی ۱۳۸۰، چندین اثر در حوزه ی جامعه ی شناسی شناخت از دکتر آشتیانی به چاپ رسید. به جز تجدید چاپ کتاب ذکر شده با عنوان جدید «جامعه شناسی شناخت (مقدمات و کلیات)» (۱۳۸۴)، «جامعه شناسی شناخت کارل مانهایم» (۱۳۸۴)، «ماکس وبر و جامعه شناسی شناخت» (۱۳۸۳)، «جامعه شناسی شناخت ماکس شئلر» (۱۳۸۳) و «کارل مارکس و جامعه شناسی شناخت» (۱۳۸۶) مهم ترین آثار او در این حوزه هستند. کتاب «درآمدی بر تاریخ جامعه شناسی شناخت» آخرین و جدید ترین اثر مرحوم دکتر منوچهر آشتیانی در این حوزه می باشد که با پشتوانه ی سال ها تحقیق و تدریس در این حوزه نگاشته شده است.
تاریخ اندیشه ی عقلانی بشر
کتاب «درآمدی بر تاریخ جامعه شناسی شناخت»، یک دوره ی فشرده از تاریخ اندیشه ی عقلانی بشر و تکوین علم جامعه شناسی شناخت بر بستر این تاریخ است. شناخت در اندیشه ی استاد آشتیانی، درک نسبت مفهومی بین هستی و فکر انسان است و جامعه شناسی شناخت، علمی است که به بررسی نسبت فکر و وجود، در بستر جامعه که خود متشکل است از مجموعه ای از روابط دیالکتیکی میان ساختارها و نهادهای اجتماعی، می پردازد. ازاین رو در سرآغاز بحث، بعد از عرضه ی بحثی در مورد «چیستی جامعه شناسی شناخت»، آشتیانی به سراغ «تاریخ اندیشه» می رود تا مقدمات بحث از جامعه شناسی شناخت را فراهم سازد.
آنگاه که انسان خردمند به روی زمین پای می گذارد
ریشه ی تفکر عقلانی بشر، طبق روایت تاریخی رایج، به حضور انسان خردمند روی زمین باز می گردد. بنا به این روایت، طی حدود هشتاد هزار سال، انسان های جنگل گزین و غارنشین، ابتدا به انسان بازیگر (homo ludens) و انسان تولیدگر (homo faber) تبدیل گشته و بعد از آن انسان خردمند (homo sapiens) به روی زمین پای می گذارد. وجه تمایز انسان خردورز از حیوانات و انسان جاهل (homo stipidus)، دیالکتیک میان «وجود و اندیشه» است. این رابطه ی دیالکتیکی از همان ابتدای تاریخ اندیشه ی بشری در چارچوب اعتقاد به ادیان و اسطوره ها در دو سنت غربی و شرقی نمود پیدا کرده و انسان ها از این طریق می کوشند تا رابطه ی وجود خویش را با جهان هستی در چارچوب اندیشه و تفکر بیان کنند.
در این جهان باستانی تا هزاران سال، به واسطه ی خدامحوری(تئوسانتریسم) یا جهان محوری (کاسموسانتریسم) فکر و شناخت انسان به مقولاتی همچون «لوگوس» یا «نوس» ارجاع می شد، در حالیکه با پیدایش علوم و فلسفه ی جدید و با آثار اندیشمندانی همچون بیکن و دکارت، عقل گرایی و علم گرایی در مرکز توجه انسان ها قرار گرفته و انسان محوری جای خدامحوری را می گیرد و به جای فکر کردن به موضوعات شناختنی، خود شناخت مبحث تفکر قرار می گیرد. از این دوره به بعد، شناخت انسان محصول ارتباطات اجتماعی ـ تاریخی تلقی می شود و زمینه های جامعه شناسی شناخت شکل می گیرد.
پیشگامان جامعه شناسی شناخت
زنده یاد دکتر آشتیانی، قبل از پرداختن به مفهوم جدید و معاصر جامعه شناسی شناخت، ریشه های این علم را در آثار برخی از مهم ترین اندیشمندان و جامعه شناسان از فرانسیس بیکن تا آگوست کنت پی می گیرد. بیکن در کتاب معروف خود «ارگان جدید علمی» از خطاهای اندیشه (یا به تعبیری بت های ذهنی) یاد می کند؛ مهم ترین پیش داوری که اندیشه را به خطر می اندازد، به اعتقاد بیکن، بت های بازاری است که از جامعه و زبان نشأت می گیرد. مونتسکیو، پاره تو، سن سیمون و آگوست کنت، دیگر اندیشمندانی هستند که نشانه هایی از توجه به جامعه شناسی شناخت در آثارشان دیده می شود.
مباحثات و مکاتبات تعیین کننده دو اندیشمند
بعد از این اندیشمندان نوبت به اندیشمندانی می رسد که مشخصاً حوزه ی جامعه شناسی شناخت را تحت تاثیر آرا و نظریات خود قرار داده اند. شروع جامعه شناسی شناخت را به چند نفر از اندیشمندان اروپایی نسبت داده اند. ویلهلم یروزالم و امیل دورکهایم، دو فیلسوفی هستند که تکوین علم جامعه شناسی شناخت را به مباحثات و مکاتبات این دو نسبت می دهند. یروزالم در مقاله ای تحت عنوان «جامعه شناسی شناختن»، ارتباط میان معارف انسانی و مناسبات اجتماعی را مطرح می کند. دورکهایم هم در «سالنامه ی جامعه شناسی» بخشی را به ملزومات جامعه شناسانه ی آگاهی اختصاص می دهد و آثاری در این حوزه به نگارش درمی آورد. همینطور دیگر آثار دورکهایم از قبیل توتم و تابو، از اولین آثار مربوط به جامعه شناسی شناخت به حساب می آید.
همینطور ماکس شئلر کسی است که اولین بار اصطلاح جامعه شناسی شناخت، بگونه ای که امروز به کار می رود (Wissenssoziologie) را به کار برده است. کارل مانهایم و ژرژ گورویچ هم از پیشگامان این عرصه از علم به شمار می روند.
نظریه های جامعه شناسی شناخت
در بخش بعدی، نویسنده به مبحث «جامعه شناسی شناخت در دوران جدید» می پردازد. توجه به نظریه هیستوریکی هگل و جامعه شناسی های شناخت متأثر از آن و هم نظریه های شبه مارکسیستی در جامعه شناسی شناخت از مشخصات این مبحث است. استاد آشتیانی در این مبحث به نظریات اندیشمندان گوناگونی از قبیل ارنست گرون والد، یولیوس کرافت، کارل مانهایم، آلفرد وبر، لوکاچ، ماکس آدلر و ماکس شئلر پرداخته و درنهایت نظریه ی جامعه شناسی شناخت کارل مارکس را طرح می نماید.
بخش پایانی این اثر هم به بحث های توضیحی و انتقادی اختصاص دارد. کارکرد جامعه شناسی شناخت، هدف جامعه شناسی شناخت، نسبیت تاریخی حقیقت، تعینات آگاهی در جامعه شناسی شناخت، چارچوب های اجتماعی شناخت و استقلال علمی جامعه شناسی شناخت از مهم ترین مباحث این بخش به شمار می روند.
آغازِ کار در قلمرو جامعه شناسی شناخت
نویسنده در مؤخره مختصر کتاب، بعد از فهرست کردن عناوین گوناگونی که در دو قرن اخیر در جامعه شناسی شناخت مطرح شده اند، به بیان این نکته می پردازد که آثاری که در جامعه شناسی شناخت نگاشته شده است، از بیکن تا مارکس، به جای بررسی شناخت در جوامع گوناگون، به شرح عقاید و افکار و نظریات خود آنها اختصاص داشته است. در انتها زنده یاد دکتر آشتیانی به خوانندگان این کتاب تذکر می دهد که: «هیچگاه نباید فراموش کرد که ما در قلمرو جامعه شناسی شناخت، وارد آغازِ کار گردیده ایم و به هیچ وجه نباید در انتظار رسیدن به وضع حتمی و قطعی این دانش بود.»
کتاب «درآمدی بر تاریخ جامعه شناسی شناخت» جدید ترین نوشته ی زنده یاد دکتر منوچهر آشتیانی، جامعه شناس و فیلسوف معاصر ایرانی است که در ۲۷۴ صفحه به بهای ۴۹ هزار تومان در تیراژ ۵۰۰ نسخه توسط انتشارات مؤسسه فرهنگی هنری پگاه روزگار نو انتشار یافته و اینک در دسترس علاقه مندان و پژوهشگران قرار دارد.
منبع: atreharam.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب