مدرس فقه اقتصاد حوزه علمیه :
آنکه سابقه تخلف دارد را نباید بر مسند کارگزاری حکومت گذاشت
به گزارش عطر حرم حجت الاسلام یوسفی اظهار داشت: حکومت علوی شایسته سالاری در سلامت و کارآمدی را مدنظر قرار داده بود، یعنی اگر در گذشته تخلفی از کسی سر زده بود، حضرت به هیچ وجه به آنها مسئولیت و سمتی در کشور نمی داد.
خبرگزاری مهر- گروه دین و آئین- نگار احد پور اقبلاغ: در اندیشه دینی، و همچون اسلام، هم عدالت جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده و بخصوص در اندیشه شیعی «عدل» بعنوان یکی از اصول اعتقادی مطرح گردیده است که علاوه بر عرصه باور و اعتقاد، بازتاب های مهمی در حوزه سیاسی و اجتماعی دارد. بعثت پیامبران و تشریع ادیان هم برای به سعادت رساندن انسان ها با اجرای قسط و عدل در زندگی آنان بوده است. آن فلسفه بعثت پیامبران را استقرار عدالت و گسترش آن دانسته و آنرا بارزترین خصوصیت آفرینش و نیکوترین خصلت انسان معرفی کرده است.
موضوع عدالت از دیرزمان جز مهم ترین مباحث و دغدغه های بشر و اندیشمندان سیاسی بوده است و آرا و نظریات گوناگونی درباره آن بیان شده و به رشته تحریر درآمده است. از سوی دیگر، حضرت علی ضد السلام گذشته از این که امام معصوم شیعیان است، در تاریخ بشر بعنوان یک متفکّر و سیاستمداری مطرح بوده که همواره نامش قرین عدالت می باشد. بحث عدالت در اندیشه های سیاسی امام علی ضد السلام بحثی بسیار گسترده و عمیق است که تأمّل، تفکّر و مجال قابل توجهی می طلبد.
برای واکاوی سیره امیرالمومنین علی ضد السلام در مورد مساله مبارزه با فساد و برگزاری عدالت با حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا یوسفی، دکترای اقتصاد، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم و مدرس فقه اقتصاد حوزه علمیه قم به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آنرا می خوانید:
حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا یوسفی، با اشاره به اینکه فساد اقتصادی به مفهوم سوء استفاده از قدرت در جهت منافع شخصی است، اظهار داشت: در طول تاریخ هر زمان که قدرتی در دنیا بوده، بستر فساد هم فراهم بوده حتی پیشرفته ترین حکومت ها هم درجاتی از فساد را در خود دارند، این طبیعت قدرت است که همیشه در معرض فساد است.
وی اضافه کرد: تلقی عموم مردم از مبارزه با فساد، مبارزه با مفسدین اقتصادی و اختلاس گران است، به مفهوم این که شخصی که فساد او برای ما مشخص شده را محاکمه و مجازات نماییم، اما لازم است بدانیم که برخورد با مفسدین آخرین مرحله از مراحل مبارزه با فساد است و مهم تر از آن بستری است که فساد در آن تولید می شود. بنابراین مبارزه با فساد و پیشگیری از بروز آن، اهمیت پیدا می کند.
مبارزه با مفسدین اولین مرحله از اصلاحات اقتصادی امیرالمومنین (ع)
یوسفی ضمن اشاره به اقدامات حضرت امیرالمومنین (ع) در زمینه مبارزه با فساد خاطرنشان کرد: حضرت علی (ع) در دورانی روی کار آمدند که قبل از ایشان، در دوره حکومت عثمان، فساد مالی در جامعه فراگیر بوده، شایسته سالاری و مردم سالاری در جامعه حکم فرما نبوده، با مخالفان حکومت با خشونت رفتار می شده، همینطور ساختار سیاسی و اقتصادی تبعیض آمیز بوده و نتیجه این اتفاقات اعتراض و در نهایت انقلاب مردم ضد خلافت عثمان بود.
وی ضمن اشاره به تحولات دوران حکومت حضرت علی (ع) اظهار داشت: اولین گام امیرالمومنین (ع) در اصلاح وضعیت اقتصادی جامعه بعد از در دست گرفتن حکومت، مبارزه با مفسدین و کسانی است که در دولت سابق مسئولیت داشته و با فساد در اداره جامعه، اموالشان را به ناحق به دست آوردند و الان باید اموالشان را به بیت المال بازگردانند.
حکومت امین مردم است نه مالک اموال مردم
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید به خطبه ۱۲۶ نهج البلاغه اشاره و اظهار داشت: خطبه ۱۲۶ نهج البلاغه در این خصوص بسیار آموزنده است. حکومتی که می خواهد با فساد مبارزه کند باید چند مرحله را طی کند، نخست این که باید توجه داشت زیر بنای مبارزه با فساد، تغییر نوع نگرش حکومت داری است، به عبارت دیگر، حاکمان باید بدانند که حکومت متعلق به کیست، باید بدانند که حکومت و اموال هم متعلق به مردم است. آنها باید بدانند که امین مردم اند و نه مالک مردم. این مهم ترین اصل در مبارزه با فساد در یک جامعه است که به تغییر ذهنیت حکام باز می گردد. مادامی که حکومت مردم را ریشه قدرت خود نداند، خویش را مالک اموال مردم می داند، خودسرانه پیش می رود و به مردم هم پاسخگو نخواهد بود.
شخصی که سابقه تخلف دارد نباید بر مسند کارگزاری حکومت بنشیند حتی به شرط توبه
یوسفی تصریح کرد: حکومت حضرت علی (ع) به جهت اینکه از فساد مالی جلوگیری نماید، شایسته سالاری در سلامت و کارآمدی را مدنظر قرار داده بود، به این مفهوم که اگر در گذشته خطا و تخلفی از کسی سر زده بود، حضرت به هیچ وجه به آنها مسئولیت و سمتی در کشور نمی داد و وی را به کارگزاری انتخاب نمی کرد. این یک اصل بسیار مهم در مدیریت جامعه دوران حضرت علی (ع) است. در این بین برخی ادعا می کردند که این تخلف و فساد در ارتباط با گذشته است، شاید آن شخص توبه کرده و باید از سابقه بد او چشم پوشی کرد. حضرت به این نکته توجه داشتند که افراد با سابقه تخلف در واقع زمینه و بستر خلاف و فساد را دارا هستند، به عبارت دیگر اگر کسی گناهی کرد و سپس توبه کرد، شاید توبه اش پذیرفته شده باشد، اما او را پیش نماز مسجد نمی گذارند، حضرت به این نکته توجه داشتند که افراد با سابقه تخلف در واقع زمینه و بستر خلاف و فساد را دارا هستند، ازاین رو وقتی شایسته سالاری در جامعه نباشد، طبیعتاً بستر فساد هم مهیاست.
حکومت حضرت علی (ع) به جهت اینکه از فساد مالی جلوگیری نماید، شایسته سالاری درسلامت و کارآمدی را مدنظر قرار داده بود، به این مفهوم که اگر در گذشته خطا و تخلفی از کسی سر زده بود، حضرت به هیچ وجه به آنها مسئولیت و سمتی در کشور نمی داد و وی را به کارگزاری انتخاب نمی کرد
وی اضافه کرد: از دیگر مراحل مبارزه با فساد در سیره حضرت علی (ع)، توجه به پاسخگویی کارگزاران است، شخصی که در جامعه ای مسئولیت می گیرد، باید پاسخگوی عمل خویش باشد، این پاسخگویی یکبار نسبت به مقام مافوق است و یک مرتبه نسبت به مردم، بعنوان مثال وزرای دولت به رئیس جمهور گزارش می دهند و رئیس جمهور هم به مردم، حضرت نسبت به حق نظارت مردم بر عملکرد مسئولین بسیار اهمیت قائل است و این نکته که حکومت باید پاسخگوی مردم باشد را در نامه به مالک اشتر مورد تاکید قرار دادند.
یوسفی اظهار داشت: نظارت مخفی بر عملکرد کارگزاران از دیگر مراحل مبارزه با فساد در حکومت حضرت علی (ع) بود، حضرت افرادی را می گماشت تا مخفیانه از عملکرد کارگزاران گزارش تهیه کنند، این امر سبب می شد کارگزاران که می دانستند حضرت مأموران مخفی دارند و اگر متوجه تخلف شوند، با آنها برخورد می کنند، در امور دقت بیشتری به خرج می دادند و از تخلف و فساد تا حد ممکن اجتناب می کردند. این که مسئولین جامعه احتمال می دادند هر شخصی که به آنها رجوع می کند، مأمور مخفی است، سبب می شد رفتار خوبی با همه مردم داشته باشند، و خویش را در رویارویی با آنان کنترل می کردند.
شفافیت در تصمیم گیری
وی شفافیت در نظام تصمیم گیری را از دیگر اصول مبارزه با فساد در حکومت امیرالمومنین (ع) ذکر و خاطرنشان کرد: تصمیم گیری های حکومت به جز در امور امنیتی و جنگی، باید برای مردم کاملاً شفاف باشد و همه مردم باید آگاه باشند که بعنوان مثال در حوزه آب چه تصمیمی گرفته شده، مشکلات این حوزه چه بود، چرا این تصمیم اتخاذ شده است و… حضرت علی (ع) در اواخر نامه به مالک اشتر تاکید می کند، برای مردم امور را واضح کن تا شک و شبهه ای پیش نیاید، نظامی که شفاف نباشد، امکان فساد و شایعه در آن فراهم است و چنین حکومتی بعد از مدتی، از مقبولیت مردمی هم برخوردار نخواهد بود.
این مدرس فقه اقتصاد در حوزه علمیه، به مجازات فاسدین حکومت اشاره و اظهار داشت: مجازات خطاکاران همچون دیگر اصول حکومت مولا علی (ع) در زمینه اصلاح وضعیت اقتصادی جامعه بود. ما حق نداریم نسبت به فساد در جامعه بی تفاوت باشیم، حکومت حق ندارد، نسبت به مفاسد اقتصادی چشم پوشی کند.
وی اضافه کرد: یکی از اشکالات امروزی ما که منجر به فساد در کشور شده، همین است که ما نسبت به فساد، آنطور که باید حساسیت لازم را نداشته ایم، امیرالمومنین (ع) در نامه به مالک بسیار به این امر تاکید کردند، این که یک شخص چه گذشته درخشانی داشته، یا از اقوام و خویشان حضرت بوده، برای حضرت بی اهمیت بوده، بعنوان مثال زمانی که «عبیدالله بن عباس، پسرعموی حضرت، تخلف می کند، ایشان با او برخورد می کنند، ایشان معتقد بودند که حکومتشان، حکومت خائنین نیست. بنابراین یک عده تا می دیدند جایگاهشان درخطر است، به معاویه می پیوستند.
سخت گیری امیرالمومنین (ع) بر عملکرد نزدیکان و دوستان
یوسفی در ادامه اظهار داشت: باید به این نکته توجه داشت که حضرت یک تفکیک خاص بین کارگزاران خودشان قائل بودند. یک دسته از کارگزاران افراد شایسته ای بودند که بعنوان کارگزار عادی مشغول خدمت بودند و حضرت ارتباط خاصی با آنها نداشتند و یک نظارت عادی بر فعالیت آنها انجام می شد. اما گروه دیگری از کارگزاران بودند که در کنار شایستگی، یک نزدیکی خاصی به حضرت داشتند، هیچ وقت دوستی، قرابت و رابطه عاطفی که بین حضرت و آنها برقرار بود، مانع از نظارت بر آنها نمی شد، بلکه نظارت سخت تری صورت می گرفت. بعنوان مثال، مانند «عثمان ین حنیف» یا «حارث بن اعور» که از اصحاب نزدیک امام و افراد والامقامی بودند و در حکومت حضرت علی مسئولیت داشتند، امام در نامه ۴۵ نهج البلاغه، «عثمان بن حنیف» را مورد سرزنش قرار می دهد که شخصی چون تو نباید در مهمانی آنچنانی که فقیران در آن راه ندارند، حضور پیدا کنی. همینطور نسبت به «حارث بن اعور» که یک انسان عارف مسلک بوده و حضرت پس از درگذشت وی در بعد از جنگ صفین، چقدر اشک می ریزد و بی قراری می کند، اما در عین حال چون حاکم است و دوست حضرت هم هست و یک رابطه اخلاقی عاطفی و عرفانی هم با حضرت دارد، حضرت نسبت به ایشان نظارت سخت تری بروز می دهند. اگر این اصول در یک جامعه اجرا شود، اتفاقی که در حکومت حضرت علی افتاد و منجر به کاهش فساد و اصلاح وضعیت اقتصادی شد را شاهد خواهیم بود.
تصمیم گیری های حکومت به جز در امور امنیتی و جنگی، باید برای مردم کاملاً شفاف باشد و همه مردم باید آگاه باشند که بعنوان مثال در حوزه آب چه تصمیمی گرفته شده، مشکلات این حوزه چه بود، چرا این تصمیم اتخاذ شده است
وی خاطرنشان کرد: مساله ای که در حکومت های مختلف به چشم می خورد، متأسفانه چشم پوشی از خطا و فساد برخی افراد است به بهانه این که از مقامات سابق کشور است و به صلاح است که از خطای او چشم پوشی نماییم و آبروی او را حفظ نماییم، چون که آبروی او، آبروی ما هم هست. حضرت علی (ع) اصلاً به این موارد توجهی نداشتند و معتقد بودند این چشم پوشی ها سبب توقف و کاهش فساد در کشور نمی گردد بلکه به دیگر مقامات و بستگان آنان تسری پیدا کرده و بعد می بینیم که به کل کشور گسترش پیدا کرده است.
این کارشناس اقتصاد در ادامه اظهار داشت: باتوجه به مطالعاتی که انجام شده، حساسیت و اهمیت مبارزه با فساد در دنیای جدید بسیار بالاست. در سمیناری که در سازمان ملل با حضور تجار و کارشناسان کشورهای مختلف برگزار شد، فساد بعنوان مهم ترین مانع توسعه کشورها بیان شد. ازاین رو فساد یک مساله بسیار مهم می باشد.
وی اضافه کرد: اصولی که حضرت علی (ع) مطرح نمودند، روش هایی است که در دنیای امروز بسیار مورد تاکید قرار گرفته، اقتصاد برخی کشورهای پیشرفته هم با رعایت همین اصول رشد کرده و در کشورهایی که در دام فساد افتادند، شایسته سالاری وجود ندارد، کنترل، نظارت، شفافیت و مجازات خاطیان هم موردی و با ملاحظات خاص صورت می گیرد.
یوسفی با اشاره به اینکه این اصول در دنیای امروز هم رعایت می شود، اظهار داشت: روش های برخورد با این مساله طبیعتاً نسبت به ۱۴ قرن پیش ارتقا یافته و در قرون متمادی یک انباشتی از تجربه برای ما شکل گرفته و این انباشت تجربه سبب می شود ما بتوانیم از روش های مناسب تری برای این مورد بهره مند شویم. بعنوان مثال در بحث کنترل و نظارت، با استفاده از سیستم های اطلاعاتی امروزی، میتوان قوی تر عمل کرد و یا در بحث شفافیت، از راه فضای مجازی میتوان اطلاعات را سریع تر و به روزتر در اختیار مردم گذاشت. به هر حال روش های موجود در طول زمان تکامل پیدا کرده و ما هم به دانش بشری احترام می گذاریم. اما اصولی که حضرت علی (ع) مطرح و بدان عمل کردند، همچنان پابرجا می باشد.
چشم پوشی از تخلف بزرگان زمینه فسادهای بزرگ را فراهم می کند
وی با انتقاد از رفتار بعضی از مسئولین و روحانیون در برخورد با مفسدین اقتصادی اظهار داشت: برخی در توجیه فساد اقتصادی در کشور ادعا می کنند که در حکومت حضرت علی (ع) هم فساد وجود داشته و دست به مقایسه های نابجا می زنند، در حالیکه باید به این نکته توجه نمایند که اولاً در حکومت حضرت علی (ع) فساد موردی اتفاق می افتاد آن هم با دقت نظری که حضرت در نظارت، کنترل و شایسته سالاری داشتند، و سپس با شخص متخلف بدون هیچ گونه چشم پوشی و مصلحت اندیشی برخورد می کردند چنین مقایسه ای به هیچ وجه صحیح نیست.
این استاد اقتصاد حوزه علمیه خاطرنشان کرد: متأسفانه ما هر روز زایش فساد را شاهد می باشیم، به این مفهوم که در سیستم مجراهایی برای فساد وجود دارد که بسته نمی گردد، بنابراین فساد اقتصادی و اختلاس و … تداوم یافته است. حضرت علی (ع) اگر کسی تخلف می کرد، به معنای واقعی با او برخورد می کرد و هیچ ملاحظه ای در مورد چنین شخصی نداشت.
وی در انتها اظهار داشت: باید به این نکته توجه داشت که همه حکومت های عالم درجاتی از فساد را در خود دارند، اما آنچه اهمیت دارد این است که ما برای کاهش این فساد و تخلفات چه کردیم؟ حضرت علی (ع) اصولی داشتند و آنها را در جامعه پیاده سازی کردند، باید به این سؤال پاسخ بدهیم؛ ما که ادعای اسلامی بودن می نماییم چه کرده ایم؟
منبع: عطر حرم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب