پژوهشگر تاریخ اهل بیت در گزارش عطر حرم مطرح كرد:
نقش امام علی بن موسی الرضا (ع) در گسترش و تعمیق تشیع در ایران
به گزارش عطر حرم، ورود امام رضا (ع) تاثیر زیادی در گرایش ها و نگرش های اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ایرانی ها داشت.
خبرگزاری مهر- گروه دین و اندیشه- فاطمه علی آبادی: امام رضا (ع) همزمان با شروع قرن سوم هجری وارد ایران شدند. از سال ۱۲ هجری قمری فتوحات اسلامی در ایران آغاز شد و همزمان بخصوص در دوران حکومت امیرالمومنین علی (ع) مردم با خاندان آل بیت (ع) آشنا شدند و انس گرفتند و تشیع در این سرزمین نفوذ یافت. مناطقی مثل مدائن، قم و خراسان نخستین مناطقی بودند که در همان سده اول هجری به تشیع گرایش پیدا کردند. در اینجا این سوال مطرح است که ورود امام رضا (ع) به ایران چه تأثیری در گسترش تشیع در میان ایرانی ها داشت. به صورت یقین تاثیر فرهنگ را در عقیده ملت ها را نمی توان انکار کرد. مردمی که تمدن اصیل و فرهنگی عمیق دارند به صورت نسبی قدرت تمیز و تشخیص بیشتری از بقیه دارند و این خود عامل مهمی برای پذیرش آئین تشیع در ایران بود. یافته های پژوهشی نشان داده است که ورود امام رضا (ع) تاثیر زیادی در گرایش ها و نگرش های اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ایرانی ها داشت؛ چونکه شخصیت علمی، معنوی و شیوه های اخلاقی و رفتاری امام رضا (ع) و تعاملات ایشان با مردم زمانی که در خراسان بودند هم این تاثیر را دوچندان می کرد.
بر همین اساس جهت بررسی نقش امام رضا (ع) در تعمیق و گسترش تشیع در ایران با حجت الاسلام رضا برادران نویسنده کتاب مدخل امام رضا (ع) و پژوهشگر تاریخ خاندان (ع) به گفتگو پرداختیم که حاصل آنرا در ادامه می خوانید:
حجت الاسلام برادران در ابتدا اظهار داشت: قبل از پرداختن به مبحث نقش امام رضا (ع) در گسترش تشیع در ایران ذکر چند نکته ضروری است؛ همچون این که ایرانی ها پیش از ورود امام رضا (ع) به ایران هم به خاندان (ع) علاقمند بودند. اساساً علاقه به خاندان (ع) نزد ایرانی ها از همان قرن نخست اسلام قابل مشاهده می باشد. نوع رفتارهایی که امیرالمومنین (ع) با موالی که در کوفه و شهر الانبار حضور داشتند که در آن دوران از شهرهای قدیمی ایرانی به شمار می رفت و امروز در جغرافیای عراق قرار دارد، نشان داده است ایرانی ها و به تعبیر اعراب موالی علاقه مستمر و قدیمی به خاندان (ع) داشتند.
برادران افزود: البته این به معنای این که ایرانی ها شیعه به معنای اصطلاحی امروزی بودند نیست اما به هر حال در زمره شیعیان حبی خاندان (ع) قرار می گرفتند. آنهایی که به خاندان (ع) علاقمند بودند در پایین ترین مرتبه حداقل ایشان را بعنوان نوادگان پیامبر (ص) دوست داشتند و به آنها ابراز ارادت می کردند. نمونه بارز این محبت و علاقه را میتوان در استقبال باشکوه مردم نیشابور از امام رضا (ع) مشاهده کرد. استقبال عظیمی که از امام رضا (ع) در نیشابور شد به صورت طبیعی در آن محبوبیتی ریشه دارد که از سال ها قبل خاندان (ع) در نزد ایرانی ها داشت. استقبال باشکوه مردم نیشابور از امام رضا (ع) در شرایطی صورت گرفت که مأموران مامون نسبت به این مساله سختگیری هایی اعمال می کردند اما باز هم نتوانستند مانع از این ابراز علاقه و ارادت بشوند.
پژوهشگر تاریخ اسلام اظهار داشت: نکته دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد اینست که ایرانی ها بخصوص اهل خراسان پیش از این که امام رضا (ع) به ایران بیایند، در متن قیام هایی که بر ضد حکومت های جور وقت شکل می گرفت حضور داشتند. برای مثال قیام یحیی بن زید که در خراسان رخ داد یکی از بارزترین این نمونه ها است. ایرانیانی که به خاندان (ع)، فرزندان و نوادگان آنها علاقمند بودند در قیام هایی که توسط این افراد ضد حکومت شکل می گرفت شرکت و از آنها حمایت می کردند. در مورد همین قیام معروف است که تا یک سال برخی از مردم خراسان نام فرزندان خویش را یحیی می گذاشتند و یا بعدها زنجیری که با آن یحیی بن زید را دستگیر کردند قطعه قطعه کرده و بعنوان نگین انگشتری از آن استفاده می کردند. این رفتارها نشان داده است که ایرانی ها پیش از ورود امام رضا (ع) به ایران هم به خاندان (ع) علاقمند بودند و به آنها بعنوان نوادگان و منتسبان به رسول خدا (ص) ارادت خاصی داشتند. ازاین رو ارادت ایرانی ها به خاندان (ع) بسیار قدیمی است.
حجت الاسلام برادران اضافه کرد: به علاقمندان به این مورد سفارش می کنم کتاب تاریخ تشیع در ایران نوشته رسول جعفریان را مطالعه کنند، این کتاب در این حوزه بسیار جالب و خواندنی است.
این پژوهشگر تاریخ خاندان ضمن اشاره به اهمیت حضور ثامن الائمه در ایران اظهار داشت: حضور امام رضا (ع) در ایران اتفاقی بود که برای نخستین بار می افتاد، برای اولین بار در ایران با جغرافیای امروزی شاهد حضور یک امام هستیم؛ لازم به ذکر است امام علی (ع) به کوفه که آن زمان بخشی از ایران ساسانی بود رفته بودند اما ایران با جغرافیای امروزی، تنها حضور امام رضا (ع) را درک کرده است. نقش امام رضا (ع) در گسترش تشیع در ایران را میتوان به دو بخش زمان حیات امام رضا (ع) و پس از شهادت امام رضا (ع) تقسیم کرد. در زمان حیات امام رضا (ع) نقش آن حضرت در گسترش تشیع را میتوان در چهار دسته تقسیم بندی کرد. دسته اول رفتارهای شخصی امام رضا (ع)، دسته دوم مهاجرت علویان و امامزادگان به ایران، دسته سوم اقدامات سیاسی دستگاه حاکم و دسته چهارم رشد کانون های شیعی در اثر مهاجرت امام رضا (ع) است.
وی اضافه کرد: یک بخش از تاثیر امام رضا (ع) در گسترش تشیع در ایران به رفتارهای شخصی امام رضا (ع) شامل رفتارهای اجتماعی، علمی و سیاسی آن حضرت برمی گردد. در رفتارهای اجتماعی مردم ایران از نزدیک شاهد برخورد بدون تکلف ایشان با مردم، تلاش امام برای برآورده کردن نیازهای مردم، دوری از روحیه اشرافی گری و عرضه مدلهای جدید و تازه برای یک حکمران در پیش روی ایرانی ها بودند. رفتارهای علمی مانند آنچه که در مناظرات امام رخ داد، تاثیر زیادی روی مردم داشت. امام در جلسات علمی گوناگونی در ایران به نقل بزرگانی مانند شیخ صدوق حضور داشتند و این رویدادها سبب شد مردم ایران با دانش فراوان خاندان (ع) بخصوص در حوزه های دینی از نزدیک آشنا گردند. امام رضا (ع) بعنوان یک شخصیت علمی بسیار بسیار برجسته هیچ وقت در مقابل هیچکدام از صاحبان فکر آن زمان چه از ادیان دیگر و چه از فرقه های درون مذهبی کوچک ترین ضعفی نشان ندادند تا جایی که در آن زمان بعنوان عالم آل محمد (ص) شناخته شدند.
برادران افزود: نکته دیگر در رابطه با رفتارها و سیره سیاسی امام رضا (ع) است. امام رضا (ع) در عزل و نصب ها دخالت نمی کرد اما بگونه ای بود که مردم ایشان را بعنوان یک شخصیت سیاسی محبوب دوست داشتند. امام رفتارهای بسیار خردمندانه ای با بزرگان ایران همچون فضل بن سهل، طاهر بن حسین و سایر شخصیت ها داشتند. امام رضا (ع) با برخی از منتسبان خویش را که بعضاً با قیام ها و هیجان های بیخود سبب هراس در میان مردم شده بودند برخورد جدی داشتند. برای مثال در قضیه زید النار که در منطقه بصره معروف شد و پس از آن در منطقه اهواز اقداماتی را انجام داد، با این که او برادر امام بود اما حضرت برخورد بسیار جدی با او داشتند.
حجت الاسلام برادران در ادامه اضافه کرد: دسته دوم از آن مسائلی که میتوان بعنوان نقش امام رضا (ع) در ایران به آن اشاره نمود بحث مهاجرت علویان و امامزادگان به ایران است. مهاجرت علویان و امامزادگان به ایران همزمان با هجرت امام به مرو شروع شد و پس از آن هم تا مدت های زیادی ادامه داشت. برخی مدعی هستند ۱۲ هزار ۶۷۳ نفر از سادات علوی یعنی رقمی نزدیک به ۱۳ هزار نفر از سادات علوی به دستور امام رضا (ع) یا به تبعیت از ایشان از مدینه و شهرهای مختلف عربستان یا عراق به سمت ایران حرکت کردند. شاید بارزترین نمونه آن سفر حضرت معصومه (س) است که در نهایت به بیماری و رحلت ایشان در قم منجر گردید، پس از آن هجرت احمد بن موسی (ع) و دیگر امامزادگان را میتوان نام برد. مهاجرت علوی ها و امامزادگانی که در زمان حیات امام رضا (ع) شروع شد و بعدها هم با قوت و قدرت ادامه داشت سبب شد فرهنگ و معارف تشیع در ایران بسط پیدا کند.
وی تصریح کرد: سومین دسته از مسائلی که در زمان حیات امام رضا (ع) در گسترش فرهنگ تشیع در ایران نقش داشت به اقدامات سیاسی دستگاه حاکم وقت برمی گردد. برخی از این اقدامات به صورت ناخودآگاه بود و دستگاه حاکم قصد گسترش علاقمندی و تشیع در ایران را نداشتند اما در نهایت این صورت گرفت. همچون این اقدامات میتوان به ضرب سکه به نام امام رضا (ع) اشاره نمود که تاثیر بسیار زیادی داشت، حتی این سکه ها بسیار محبوب شدند. در ماجرای مردم قم با دعبل نقل شده که وقتی دعبل خزاعی از امام رضا (ع) سکه دریافت کرد مردم حاضر شدند آن سکه ها را که هم به نام امام رضا (ع) بود هم از دستان مبارک آن حضرت دریافت شده بود را به ده برابر قیمت از دعبل خریداری کنند. این نشان داده است که ضرب سکه های رضوی هم در گسترش فرهنگ تشیع نقش داشت. کتاب ها و مقالاتی راجع به سکه های رضوی نوشته شده که اطلاعات خوبی به علاقمندان در این حوزه می دهد. امروز هم بعضی از این سکه ها وجود دارد که در موزه ملک در تهران و برخی موزه های کشور نگهداری می شود.
این پژوهشگر تاریخ خاندان افزود: اتفاق دیگری که افتاد در ارتباط با رنگ سبز است. پیش از امام رضا (ع) رنگ علوی ها بیشتر سفید بود، اما اقدام مامون در تغییر نماد عباسی ها از سیاه به سبز که با ورود امام رضا (ع) همراه بود، سبب شد رنگ سبز بعنوان نمادی برای بحث تشیع شناخته شود. پس از این جریان سبزپوشی و عمامه های سبز در این مناطق کم کم رشد و گسترش پیدا کرد که نمونه های آنرا امروز میتوان در سادات خراسان مشاهده کرد که به همان زمان برمی گردد.
حجت الاسلام برادران اضافه کرد: نکته دیگر در رابطه با لقب رضا است، چه این لقب را مامون به امام رضا (ع) داده باشد و چه خود امام این لقب را برگزیده و از طرف خداوند باشد به هر حال لقب رضا یک لقب بسیار محبوب و تبدیل به یک نماد شد و بعنوان نمادی از خاندان (ع) و تشیع در ایران گسترش پیدا کرد.
وی در ادامه اظهار داشت: چهارمین دسته از مسائلی که در زمان حیات امام رضا (ع) به رشد و گسترش تشیع در ایران کمک کرد رشد کانون های شیعی است. در اثر مهاجرت امام رضا (ع) کانون های شیعی که در قم، ری و سایر نقاط کشور وجود داشت به مرور رشد و گسترش و بروز و جلوه بیشتری پیدا کرد و در نهایت به رشد تشیع در ایران کمک کرد. چهار دسته ای که ذکر شد بعضی از عواملی بودند که در زمان حیات امام رضا (ع) در گسترش فرهنگ تشیع در ایران نقش داشتند، اما همچون عواملی که پس از شهادت امام رضا (ع) در این مهم نقش داشت میتوان به سه عامل اشاره کرد؛ عامل اول نقش مزار امام رضا (ع) است که سبب ایجاد علاقمندی به خاندان (ع) و سفر بزرگان دینی شیعه و سنی به این دیار شد. شیخ صدوق همچون بزرگان و عالمان شیعه است که به مشهد سفر کرده است، از بزرگان اهل سنت هم میتوان به ابن حقان اشاره نمود که به زیارت قبر امام رضا (ع) رفته است. این نشان داده است که جایگاه امام رضا (ع) و مزار شریف آن حضرت در بین بزرگان شیعه و سنی جایگاهی بسیار رفیع و ویژه بوده است.
پژوهشگر تاریخ اسلام اظهار داشت: عامل دیگر پس از شهادت نقش ساداتی است که به عموماً با عنوان ابن الرضا شناخته می شوند نقش سادات ابن الرضا و همینطور نقش جریان های درون شیعی مانند زندیه در تحولات بعدی نقش برجسته ای است، این جریان ها به طور عمده از علاقمندی های عمومی به خاندان (ع) استفاه کردند و توانستند در ایران بخصوص در منطقه مازندران کانون های شیعی به وجود بیاورند.
وی اضافه کرد: عامل دیگری که در گسترش فرهنگ تشیع در ایران نقش داشت، قدمگاه های امام رضا (ع) است. کتاب خوبی در این مورد با عنوان جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا (ع) از مدینه تا مرو به قلم آقای جلیل عرفان منش نوشته شده که در آن مسیر سفر امام رضا (ع) تقریبا بررسی و بازسازی شده است.
این پژوهشگر تاریخ خاندان افزود: به رغم این که مامون خیلی تاکید داشت امام از کانون های شیعی مانند کوفه و قم عبور نکند، بعدها در اماکنی که امام از آنجا عبور کرده بود مانند اهواز، منطقه فارس و خراسان به یادبود سفر امام بناهایی ساخته شد و همین مساله به گسترش مکتب خاندان (ع) کمک کرد.
حجت الاسلام برادران در انتها اظهار داشت: شاید بتوان گفت آن تحولی که در اثر هجرت پیامبر خدا (ص) از مکه به مدینه ایجاد و سبب نوزایی و گسترش اسلام و خروج اسلام از بن بست شد در هجرت امام رضا (ع) هم وجود داشت. هجرت امام رضا (ع) از مدینه به مرو هم سبب برکات فراوان در این منطقه شد که یک نمونه آن علاقمندی مردم ایران و منطقه به خاندان (ع) بخصوص امام رضا (ع) است. در رابطه با امام رضا (ع) کتاب های خوبی مانند کتاب امام رضا (ع) و ایران نوشته سید حسین حر نوشته شده است، مقالاتی هم در این حوزه به رشته تحریر درآمده است اما به نظر می آید هنوز هم می شود راجع به مبحث امام رضا (ع) و ایران کارهای ویژه ای انجام داد. آستان قدس هم تحقیقات خوبی صورت داده و دانشنامه امام رضا (ع) توسط آستان قدس درحال تهیه و تدوین است.
منبع: عطر حرم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب