چرا عقل دورترین چیز به تفسیر قرآن است؟
به گزارش عطر حرم، پیامبر اسلام در روایتی، دورترین چیز نسبت به تفسیر قرآن را عقل معرفی کردند و ائمه هم تاکید کرده اند فهم کامل و بی خطای آن نیازمند ظرفیتی فراتر از عقل معمول انسانی است و این فهم در انحصار راسخان در علم است.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، قرآن کریم کتاب هدایت است، اما فهم کامل و بی خطای آن نیازمند ظرفیتی فراتر از عقل معمول انسانی است. آیات قرآن، از جمله « وَ مَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللّهُ وَ الرّاسِخُونَ فِی العِلْمِ »، نشان داده است که تأویل حقیقی فقط در دست گروهی خاص یعنی پیامبر و اهل بیتش است و این تفسیر موافق تمام احادیث ذیل این آیه از قرآن است. ازاین رو سنت معتبر، رجوع به ایشان را نه یک سفارش اخلاقی، بلکه یک اصل معرفتی می داند؛ چونکه تفسیر با تلاوت یا ترجمه متفاوت است و ورود به معانی عمیق قرآن بدون معلم معصوم، رفتن به بی راهه است.
بنابر روایت تسنیم، امام صادق ضد السلام در روایتی ضمن اشاره به حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله ضد و آله فرمودند: « لَیْسَ شَیْءٌ بِأَبْعَدَ مِنْ قُلُوبِ الرِّجَالِ مِنْ تَفْسِیرِ الْقُرْآنِ »؛ یعنی هیچ چیز به اندازه تفسیر قرآن از دل های مردم دور نیست. (المحاسن، ج1، ص268) در روایتی مشابه امام باقر خطاب به جابر جعفی می فرماید «یَا جَابِرُ لَیْسَ شَیْءٌ أَبْعَدَ مِنْ عُقُولِ الرِّجَالِ مِنْ تَفْسِیرِ الْقُرْآنِ إِنَّ الْآیَةَ یَکُونُ أَوَّلُهَا فِی شَیْءٍ وَ آخِرُهَا فِی شَیْءٍ وَ هُوَ کَلَامٌ مُتَّصِلٌ مُنْصَرِفٌ عَلَی وُجُوهٍ.»؛ یعنی« ای جابر، هیچ چیزی از عقول مردم دورتر از تفسیر قرآن نیست ؛ چونکه امکان دارد آغاز یک آیه در موضوعی باشد و پایان آن در موضوعی دیگر؛ و آن، کلامی است به هم پیوسته که بر وجوه مختلف منصرف می شود. » (همان، ج2، ص300)
این بیان نشان داده است که عقل انسانی، به تنهایی توان درک لایه های غیبی و مقاصد واقعی وحی را ندارد. عقول مردم، هرچند در امور روزمره مشترک و قابل مقایسه اند، اما در درک قرآن چنین اشتراکی ممکن نیست.
امام در ادامه حدیث می فرمایند « وَ فِی ذَلِکَ تَحَیَّرَ الْخَلَائِقُ أَجْمَعُونَ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ »؛ یعنی همه خلایق جز آن که خدا خواسته، در این امر سرگردان شدند. این سرگردانی، نتیجه برداشت های مختلف و متعارضی است که از یک متن الهی می شود، زمانی که مرجعیت علمیِ معصوم نادیده گرفته شود و هر کس به رای خود وارد عرصه تفسیر شود.
امام صادق ضد السلام فلسفه این پوشیدگی را چنین بیان نمود: « إِنَّمَا أَرَادَ اللَّهُ بِتَعْمِیَتِهِ… أَنْ یَنْتَهُوا إِلَی بَابِهِ وَ صِرَاطِهِ »؛ خداوند خواست با پوشیده داشتن معانی، مردم را به طرف درگاه و راه خود بکشاند. این درگاه و صراط، همان دوده وحی هستند که حاملان علم کامل کتاب اند. به این ترتیب، ا ین «دوریِ عقل» از تفسیر، برنامه ریزی شده و هدفمند است تا بندگی خدا از راه امامان محقق شود.
امام ادامه دادند: « وَ أَنْ یَنْتَهُوا فِی قَوْلِهِ إِلَی طَاعَةِ الْقُوَّامِ بِکِتَابِهِ …»؛ یعنی سخن مردم باید به اطاعت برپا دارندگان کتابش ختم شود. این یعنی، عقل انسان برای رسیدن به فهم درست قرآن، نیازمند اتصال به قُوّامین بالکتاب (اهل بیت) است. بدون این اتصال، عقل نمی تواند از آن بُعد ذاتی خود ـ که از فهم تفسیری فاصله دارد ـ بیرون برود.
سپس امام با استناد به آیه « وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَی الرَّسُولِ وَ إِلَی أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ …» (اگر آنرا به پیامبر و أولوا الامر بازگردانند، از ریشه های مسایل آگاه خواهند شد)، فرمودند که علم استنباط مسایل قرآن، اختصاص به اولی الامر دارد و دیگران از این علم بی بهره اند. حتی از نظر عقل اجتماعی هم ممکن نیست، چنان که فرمود: « لَا یَسْتَقِیمُ أَنْ یَکُونَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ وُلَاةَ الْأَمْرِ »؛ اگر همه اولی الامر بودند، دیگر کسی نمی ماند که امر و نهی الهی به او ابلاغ شود.
سپس اخطار دادند: « إِیَّاکَ وَ إِیَّاکَ وَ تِلَاوَةَ الْقُرْآنِ بِرَأْیِکَ …»؛ یعنی هیچگاه قرآن را به رای خود تلاوت و تفسیر نکن. چونکه مردم در فهم قرآن هم تراز نیستند و توان و اجازه تأویل، جز برای آنهایی که از راه و باب تعیین شده الهی ورود می کنند، وجود ندارد. این هشدار، تاکید نهائی بر فاصله ذاتی عقل فردی با فهم کامل قرآن است.
امام صادق در آخر فرمودند: « وَ اطْلُبِ الْأَمْرَ مِنْ مَکَانِهِ تَجِدْهُ… »؛ امر الهی را از جایگاه واقعی اش بجوی تا آنرا بیابی. بنابراین عقل زمانی می تواند از دورترین نقطه نسبت به تفسیر قرآن، به نزدیک ترین مسیر برسد که به منبع معصوم و منصوب از جانب خدا متصل شود. این اتصال، عقل را از حیرت و اختلاف، به یقین و وحدت در فهم وحی می رساند و تا جای ممکن از اختلاف قرائت های مختلف از دین کاهش می دهد و پراکندگی های آراء را به وحدت نزدیک می کند.
اولین گام، پایبندی به همان قاعده ای است که پیامبر اسلام و ائمه بیان کرده اند: قرآن جز از راه دوده فهمیده نمی گردد. بنابراین، منابعی که مستقیم از معصوم روایت می کنند ـــ مثل تفسیر قمی، نورالثقلین و صافی ــ باید محور کار باشند. این ها خودشان در حکم «شرح رسمی» آیات هستند، نه برداشت شخصی.
وقتی متنی از معصوم وجود دارد، نباید برمبنای ذوق یا فلسفه فردی آنرا محدود یا گسترش داد، مگر با قرینه از خود معصوم یا نص قرآن. این همان اخطار امام صادق در حدیثی بود که آوردیم: « إیّاک و إیّاک و تلاوة القرآن برأیک …».
بنابراین هر شیعه یا محب دوده می تواند ـ و حتی باید ـ در کنار تلاوت روزانه یا هفتگی قرآن، به سراغ احادیث تفسیری همان آیات برود. این کار هم یک «تلاوت همراه با تفکر» می شود و هم تضمین می نماید که فهمِ فرد، در قالب معارف عترت بماند.
امروزه با وجود ابزارهای دیجیتال، دسترسی به این احادیث بسیار ساده تر شده است. نرم افزارهایی مانند جامع الأحادیث نور و پایگاه های معتبری مثل «الوحی» یا «مرکز نور» امکان جستجوی سریع آیات و روایات مرتبط را فراهم می کنند. کاربر می تواند آیه مورد نظر را وارد کند و تمام احادیث مرتبط از منابعی چون تفسیر قمی، نورالثقلین، البرهان، صافی و حتی تفاسیر موضوعی را یکجا ببیند.
این روش دو فایده بزرگ دارد:
1. ارتباط زنده با کلام معصومین؛ فرد بجای برداشت شخصی، مستقیم از سخنان امام بهره می گیرد.
2. پرهیز از پراکندگی و برداشت ناصحیح؛ چون تمام شواهد روایی را در کنار هم می بیند و می تواند از جزم گرایی برمبنای یک روایت منفرد بپرهیزد.
منبع: عطر حرم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان عطرحرم در مورد این مطلب