کنترل خشم و پرهیز از انتقام
عطر حرم: حس خشم و انتقام در در مقابل ظلمی که به ما می شود، طبیعی به نظر می رسد؛ اما بخشش و عفو از خطای دیگران سفارش ای است که اسلام به آن تاکید فراوان کرده است.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، پاسخ به سؤالِ یک پرسشگر از مرکز ملی پاسخگوئی به سوالات دینی عرضه شده است:
پرسش:
یک نفر از نزدیکان خیلی به من بدی کرده است. هر کاری می کنم که بتوانم فراموش کنم نمی توانم. به فکر انتقام هستم. چه کنم؟
پاسخ:
انسان در مقابل رفتارهای ناشایست دیگران، امکان دارد به چند شکل عکس العمل نشان دهد. برخی در مقابل بدی دیگران، مقابله به مثل کرده و بدی را با بدی جواب می دهند، عده ای نیز پا را از مقابله به مثل فراتر نهاده و با رفتاری بدتر، انتقام می گیرند. تعدادی از افراد از خطای دیگران چشم پوشی می کنند و آنها را می بخشند و دراین میان عده ای نیز نه تنها از خطای دیگران می گذرند که با انجام کار خوب در حق آنان، گذشت خویش را به حداعلا می رسانند.
در نگاه اسلام مسلمانان همواره به عفو و گذشت دعوت شده اند و چشم پوشی از خطاهای دیگران بعنوان یک ارزش اخلاقی تلقی می گردد. خداوند در قرآن می فرماید:
«رفتار بد دیگران را بوسیله کار بهتر دفع کن». (1)
امام صادق مقابل السلام نیز در کلامی خطاب به عبدالله بن جندب می فرمایند:
«باکسی که با تو قطع رابطه کرد، رابطه برقرار کن؛ به کسی که از تو دریغ داشت، ببخش؛ به کسی که به تو بدی کرد، نیکی کن؛ بر کسی که تو را ناسزا گفت، سلام کن؛ با دشمنت، منصفانه رفتار کن و کسی را که بر تو ستم نمود، عفو کن.» (2)
تقویت باور
ازجمله اموری که می تواند بار سنگین انتقام را از دوش ما بردارد باور به نظام هستی و ابتناء آن بر عدالت است. وقتی انسان نسبت به مهربانی خداوند و عدل الهی یقین یابد اجرای عدالت را بر عهده او خواهد گذشت چونکه می داند او هیچ گاه ضرر نمی نماید. باور به جهان آخرت و روز حساب، نقش بسیار مهمی در پایین آوردن میل به انتقام دارد.
تقویت عمل
کینه، انسان را از حرکت در راه مستقیم بازمی دارد و او را متوقف می کند. به این علت انسان عاقل به جای تمرکز بر کینه و انتقام، بر انجام عمل خیر متمرکز می شود و با تمسک به عمل و فضائل اخلاقی رشد روحی خویش را تقویت می نماید.
مدیریت خشم
شخصی که اهل انتقام است همواره خشم در وجودش همچون آتش زیر خاکستر آمادة شعله ور شدن است؛ ازاین رو ضروری است انسان برای حل این حالت به مدیریت خشم پرداخته و با ورزش و فعالیتهای علمی، هنری و... ذهن را مشغول کند تا از صرافت انتقام بیفتد.
فواید عفو
1. آرامش
انسانی که از خطای دیگران می گذرد، در وهله اول آرامش را به روح خویش هدیه می دهد و سپس از راه بخشایش و عفو خویش، دیگران را شرمنده و پشیمان از رفتار بدشان می کند.
2. جلب محبت و عفو الهی
اولین سود بخشش دیگران، نصیب خود انسان می شود؛ چونکه این امر اسباب بخشش الهی را فراهم می آورد. قرآن دراین باره می فرماید:
«و باید عفو کنند و گذشت نمایند؛ مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید؟» (3)
3. تبدیل دشمنی ها به دوستی
از دیگر فواید عفو، تبدیل خصومت ها به دوستی ها است. قرآن دراین رابطه می فرماید:
«رفتار خوب و بد (ازنظر تأثیر) برابر نیستند. با کارهای بهتر، از کارهای بد پیشگیری کن که در این صورت آن کس که با تو دشمنی دارد، همانند دوست صمیمی تو خواهد شد؛ ولی به این مرتبه بلند نرسند، مگر آن کسانیکه صبر دارند و دارای حظّ وافری (از کمال انسانی) هستند.» (4)
4. کسب عزت
جابر از امام باقر (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: «سه چیز است که خداوند به جهت آنها به انسان عزت می دهد: گذشت از کسی که به انسان ظلم و ستم کرده و اعطاء و بخشش به کسی که او را محروم ساخته و ارتباط باکسی که قطع ارتباط کرده است.» (5)
عوارض انتقام
1. انتقام نه تنها انسان را به آرامش نمی رساند، بلکه کینه و کدورت را در وجود او پررنگ تر می کند.
2. شخصی که انتقام می گیرد روابط خود با دیگران را وارد یک چرخة معیوب و لایتناهی دشمنی و خصومت می کند. در واقع انتقام او به احتمال زیاد باردیگر منجر به انتقام طرف مقابل می شود و کینه روی کینه جمع خواهد شد.
3. تصور شخص از انتقام این است که با انتقام به حس برنده شدن دست خواهد یافت، غافل از این که با انتقام احساس پوچی، عذاب وجدان، گناه و تشدید خشم، سراغ او می آید.
4. در انتقام خواه ناخواه صدمه به دیگری مطرح می شود و این صدمه می تواند در ابعاد جسمی، روحی، مادی و معنوی متصور گردد. در تعامل با دیگران صدمه رساندن باآنکه از روی انتقام و با این توجیه باشد که چون او صدمه رسانده من هم می خواهم صدمه برسانم، باز هم روش مناسب اخلاقی نیست و با انجامش اصول بنیادین اخلاقی زیر سؤال می رود.
5. در نگاه دین حتی آن هایی که اهل خطا هستند فرصت بازگشت دارند؛ اما انتقام این فرصت را از اهل خطا می گیرد و بستر دشمنی بیشتر را فراهم می آورد. کسی که خطا کرده تا وقتی با انتقام روبرو نشده احتمال پشیمانی و بازگشت به مسیر اخلاقی برای او بیشتر است، اما وقتی مورد انتقام قرار گرفت به سبب تشدید خصومت او هم فرصت پشیمانی و توبه را از دست می دهد.
6. هر مشکلی که در زندگی انسان ایجاد می شود می تواند مجالی برای تمرین فضائل اخلاقی باشد. رنجی که از طرف دیگری به انسان می رسد نیز می تواند خصوصیت های اخلاقی چون صبر، کظم غیظ و تاب آوری انسان را بالا ببرد.
نتیجه گیری:
در نظام ارزشی اسلام و در احکام اخلاقی سفارش شده تا مؤمنین با همدیگر روابط دوستانه داشته باشند و از این راه روح مهربانی و دوستی در متن اجتماع تزریق گردد. بخشش دیگران نه عملی از روی ضعف، بلکه نشانه یک انتخاب آگاهانه است. انسانی که از انتقام چشم پوشی می کند به عدل الهی یقین دارد و می داند که در این معامله هیچ گاه ضرر نخواهد کرد. عفو و گذشت از خطای دیگران منجر به دستیابی شخص به آرامش، جلب رحمت الهی و تبدیل دشمنی ها به دوستی ها می گردد و بالعکس انتقام، کینه و کدورت ها را افزون نموده، برکت را دفع و صدمه های روحی و روانی بوجود می آورد.
برای مطالعه بیشتر:
1. اخلاق در قرآن ج 3، مکارم شیرازی
2. آداب معاشرت در اسلام، مکارم شیرازی
پی نوشت ها
1. «اِدْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَهَ»، مؤمنون، آیه 96
2. «صِلْ مَنْ قَطَعَک وَاعْطِ مَنْ حَرَمَک وَ اَحْسِنْ اِلی مَنْ اَساءَ اِلَیْک و سَلِّمْ عَلی مَنْ سَبَّک وَ اَنْصِفْ مَنْ خاصَمَک وَ اعْفُ عَمَّنْ ظَّلَمَک»، الحرانی، علی بن الحسین بن شعبه، تحف العقول، بتصحیحه والتعلیق علیه: الغفاری، علی اکبر، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، الطبعه الثانیه، 1404 ق، ص 305
3. «وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللّهُ لَکمْ»، نور، آیه 22
4. «وَلاتَسْتَوی الْحَسَنَهُ وَلا السَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِی اَحْسَنُ فَاِذا الَّذِی بَیْنَک وَ بَیْنَهُ عَدوَهٌ کاَنَّهُ وَلِی حَمِیمٌ * وَ ما یُلَقّیها اِلاَّ الَّذِینَ صَبَرُوا وَ ما یُلَقّیها اِلاَّ ذُوحَظٍّ عَظِیم»، فصلت، آیات 34 و 35
5. «ثَلَاثٌ لَایزِدِ اللّهُ بِهِنّ الْمَرْءَ اِلَّا عِزّاً: اَلصَّفْحُ عَمّنْ ظَلَمَهُ وَ اِعطَاءُ مَنْ حَرُمَهُ وَ الصِّلَهُ لِمَنْ قَطَعَهُ»، کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، محقق / مصحح: غفاری، علی اکبر و محمد، آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407 قمری، ج 2، ص 109، باب (العفو)
به اجمال، هر کاری می کنم که بتوانم فراموش کنم نمی توانم. (1) امام صادق مقابل السلام نیز در کلامی خطاب به عبدالله بن جندب می فرمایند: باکسی که با تو قطع رابطه کرد، رابطه برقرار کن؛ به کسی که از تو دریغ داشت، ببخش؛ به کسی که به تو بدی کرد، نیکی کن؛ بر کسی که تو را ناسزا گفت، سلام کن؛ با دشمنت، منصفانه رفتار کن و کسی را که بر تو ستم نمود، عفو کن. تبدیل دشمنی ها به دوستی از دیگر فواید عفو، تبدیل خصومت ها به دوستی ها است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان عطرحرم در مورد این مطلب