گزارش تحلیلی مهر؛
ظرفیتهای موجود در هیئت های مذهبی برای فرهنگ سازی
عطر حرم: رهبر انقلاب با تاكید بر ورود هیأتها به مسأله خانواده و مقوله سبك زندگی می خواهند هیأتی ها را به ظرفیت ها و نقش ویژه و بی بدیل آنها در فرهنگ سازی جامعه ایرانی واقف كنند.
خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه_سجاد لطفی* روز شنبه ۲۶ بهمن مصادف با ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها و مقارن با روز مادر و روز زن، طبق روال سال های گذشته، رهبر انقلاب با جامعه مداحان، شاعران، واعظان و دست اندركاران هیئات دیدار داشتند. ایشان در این دیدار، این قشر را فرهنگ ساز خواندند و سفارش داشتند كه به مقوله سبك زندگی به نحو جدی بپردازند.
باید دید چرا چنین مأموریتی به هیئات سپرده می شود. در پاسخ باید توجه داشت كه چنین موردی برمبنای ظرفیت های هیأت، به آن تفویض شده است. پیش از این كه به ظرفیت های مذكور اشاره شود، سوال مهم دیگر این است كه آیا هیئات مذهبی در برهه كنونی عهده دار این ماموریت شده اند.
مراسمات مذهبی و نهادی مانند هیأت هر چند نه به شكلی امروزین، نزدیك به چهارده قرن است كه در فرهنگ اسلامی و سپس فرهنگ ایرانی ریشه دوانیده و از همان ابتدا ظرفیت های امروزینش را داشته، اما بسته به این كه چقدر از این ظرفیت بالقوه به فعلیت در آمده است، در حیات اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی جامعه نقش ایفا نموده اند. علت مخالفت رضاخان پهلوی با برگزاری مراسم مذهبی و دستور به تعطیل شدن آنها ریشه در این ظرفیت ها در مقاومت نسبت به حاكمیت تجددخواهی غربی یا همان مدرنیته داشته است.
به نظر می رسد رهبر انقلاب هم سال قبل و هم امسال با تاكید بر ورود هیئات به مسأله خانواده و مقوله سبك زندگی می خواستند هیأتی ها را به این ظرفیت هایشان و تاكید بر نقش ویژه و بی بدیل آنها در فرهنگ سازی جامعه ایرانی واقف كنند. در دیدار سال قبل ترسیم جبهه دشمن و یادآوری راهبردهای دشمنی تبیین شد و امسال وظیفه و ماموریت هیئات و اركان آن در جبهه فرهنگی انقلاب مشخص تر گردید.
آهنگر یا نجاری را فرض نمائید كه با ابزارهای قوی اش تولیدات ابتدایی و ساده ای دارد كه البته نیاز مردم را مرتفع می سازد؛ این تولیدكننده اگر بداند با این ابزارها چه وسایل پیشرفته ای می تواند بسازد كه اثر جدی در تحول زندگی مردم خواهد داشت، حتما انرژی و همت خودرا مصروف آن می كند. هیئات هم در این دیدارها با ظرفیت های بالقوه شان در ساخت و تقویت سبك زندگی، بیشتر واقف شدند و امّا ظرفیت های موجود در هیئات مذهبی:
۱. محتوای غنی و عمیق: محتوای اولیه هیئات، احادیث و روایات دوده علیهم السلام، سیره و زندگینامه آنها و ادعیه و مناجات های رسیده از آن بزرگواران است. اگر امامان بعنوان الگوی شیعیان و محبان شان هستند، پس چه مرجعی از آنها بهتر برای ساختن سبك زندگی؟ یكی از علل ماموریت سپاری رهبر انقلاب به هیأتی ها در قبال سبك زندگی همین ظرفیت بی بدیل است. البته این ماموریت بایسته هایی دارد همچون تبیین صحیح و روان این معارف برای مخاطبان به نحوی كه خاصه پسند و عامه فهم باشد و توسط شاعران به شعر و توسط واعظان به زبان وعظ و خطابه درآید. این معارف متأسفانه هنوز هم بسیار بكر مانده اند و آنگونه كه باید بر آنها تدبّر و تدقیق نشده است.
۲. مواجهه با عواطف: بیان هر محتوا وقتی در چارچوب هنر پا به عرصه می گذارد جذابیتش دو یا چند برابر می شود، از حالت یكطرفه بیرون می گردد، مخاطب را به واكنش وا می دارد و به میدانی هدفمند و سالم برای ابراز احساسات و تخلیه هیجانات عاطفی در چارچوب شادی و حزن تبدیل می گردد. شاعران نقشی عمیق در این واقعه دارند و هر چه شعر فاخرتر، اثرگذاری اش بر مخاطب بیشتر و هر چه محتوای دینی اش عمیق تر، انسان سازی اش بیشتر می شود. ایرانیان با شعر ارتباطی وثیق دارند و بر خلاف غربی ها كه رسانه شان تصویری است، رسانه شنیداری را می پسندند و شعر چه ابزار نیكویی است برای فرهنگ سازی در جامعه ایرانی. این اثرگذاری هنری را دو یا چند برابر كنید با هنرمندی یك مدّاح؛ مدّاحی كه هنر هدایتگری و رهبری عواطف را داشته باشد. محتوای غنی به شعر درآمده جذّاب، حالا با مدیریت احساسات توسط مدّاح، به عمق جان مخاطب می نشیند. چنین ظرفیتی فقط مختص هیأت است.
۳. مردمی بودن: بر خلاف خیلی از نهادهای متولی فرهنگ، كه قسمت ارتباطات مردمی دارند، هیأت در دل مردم، توسط مردم و برای مردم برپا می شود. شاید مردمی ترین نهاد اجتماعی در جامعه، هیئات باشند. هر چه هیأتی ساده تر و بی آلایش تر باشد به دل مردم بیشتر می نشیند. هیأت بالا و پایین ندارد و همه در آن شامل مسئول و وكیل و وزیر و عامی یكسانند. این مردمی بودن فرصت بی بدیلی است برای هیئات از حیث فرهنگ سازی. فرهنگ سازی مردم توسط خود مردم؛ این پدیده می تواند مورد مطالعه جامعه شناسان و اندیشمندان امر فرهنگ قرار گیرد و بر آن تدقیق شود. چه بسا با تمسّك به مدل هیأت، بتوان به به الگوهای جدیدی در این زمینه رسید.
۴. شبانه روزی بودن: بر خلاف خیلی از سازمان های فرهنگی كه ساعت كاری شان از شنبه تا چهارشنبه از هشت بامداد است تا چهار پس از ظهر، هیأت به صورت شبانه روزی فعالیت دارد بعنوان مثال بامداد جمعه ها با دعای ندبه و بیشتر از ده شب و روز عزاداری برای سالار شهیدان در دهه اول محرم. اتفاقاً جلسات دائمی هیئات به خاطر مشغله های روزانه مردم، شب ها برگزار می شود. فرهنگ سازی امری دائمی است، روز و شب نمی شناسد و ساعت كاری هم برنمی دارد.
۵. حساسیت به امور و مسائل روز جامعه: معمولاً نهادهای اجتماعی شامل اشخاص یا تشكل ها هر چقدر به مسائل و امور مردم نزدیك تر باشند و نسبت به آنها كنش و یا واكنش مناسبی داشته باشند بیشتر در دل و ذهن مردم باقی می مانند و به تبع اثرشان هم ماندگارتر می شود؛ هیئات مطلوب از این جنس بوده اند. روزهای سرنوشت ساز مبارزات انقلاب اسلامی از این جنس بوده است؛ عزاداری های محرم سال ۵۷ یكی از علل جدی پیروزی انقلاب اسلامی بود به نحوی كه در شعارها هم تجلی داشته است؛ «نهضت ما حسینیه / رهبر ما خمینیه». این همراهی در جنگ تحمیلی هم مشهود است؛ هیئات عزاداری در جبهه ها. چنین سیالیتی در شكل و چنین انعطافی در زمان و مكان از ظرفیت های ویژه هیأت است. از دیگر واكنش های هیئات، در بلایای سیل و زلزله است كه هیئات سریع بسیج می گردند و به یاری نیازمندان می شتابند؛ خورانیدن فقرا و مساكین در چارچوب خیرات و نذورات محرّم با این حجم در دیگر نهادها اصلاً نظیری ندارد.
۶. آتش به اختیاری: هیئات همچون نهادهای آتش به اختیار سنتی در جامعه ایرانی و شیعی اند؛ نهادهایی كه مبتنی بر محبت دوده علیهم السلام شكل گرفته اند و وظیفه خودشان را تا كنون اقامه عزا و شادی دوده علیهم السلام می دانستند و وابستگی مالی یا اعتباری به هیچ نهاد رسمی در حكومت ها نداشته اند؛ اینان تا كنون تا این حد به اهمیت نقش و جایگاه خود واقف نبوده اند. حالا به این جهاد فرهنگی، با تدبیر و دقت بیشتر اهتمام خواهند داشت.
۷. خانوادگی بودن: از تفاوت های این نهاد فرهنگ ساز با سایر نهادهای فرهنگی داشتن ظرفیت حضور خانوادگی برای مخاطبانش است؛ اتفاقاً خود هیأت گاه به صورت خانوادگی اداره می شود. شاید اصیل ترین نهاد فرهنگی بشری، خانواده باشد كه در همه زمان ها، مكان ها و میان همه امت ها ریشه دار است. فرهنگ سازی هیأت وقتی با این نهاد اصیل گره می خورد طبیعتاً عمیق تر و مؤثرتر است.
یكی از عوامل اثرگذاری هیئات بر ایرانیان، عاملیت اركان آنها به اخلاق و معارف اسلامی بوده است؛ پیرغلامان را همیشه متخلق به اخلاق اسلامی و مزیّن به اخلاص و صفای اهل بیتی می شناسیم. شاعران و مداحان و واعظان مخلص نیز از این قاعده مستثنا نبوده اند. حالا هم اگر هیئات بخواهند فرهنگ سازی بیشتری داشته باشند، لازم است به پیشینیان خلف خود در اخلاص و تقوا اقتدا نمایند و در عمل به معارف اسلامی جلوتر از دیگران باشند به قاعده «كونوا دعاه الناس الی الله بغیر السنتكم».
*پژوهشگر مركز رشد دانشگاه امام صادق (ع)
منبع: عطر حرم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب