عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی :
روز تعیین كننده نهضت وحركت امام حسین(ع)به سوی كربلا
حجت الاسلام ترخان اظهار داشت: امام (ع) شب 27 رجب سال 60 از مدینه به سمت مکه حرکت می کنند و آیه 21 سوره قصص را که حضرت موسی هنگام خروج از میان فرعونیان خواند را تلاوت می کنند.
خبرگزاری مهر- گروه دین و آیین- عصمت علی آبادی: ماه ذی الحجة در تاریخ نهضت عظیم عاشورا، نقشی تعیین کننده دارد. روزهایی که امام حسین (ع)، خانواده، همراهان و یارانش از مکه مکرمه خارج شده و به سمت عراق، عزیمت کردند. در این روزها امام حسین (ع) بعد از انجام اعمال عمره مفرده، مکه را به سمت کوفه ترک کردند و قیام حسینی شروع شد. به همین دلیل بمنظور واکاوی تاریخی دوران بعد از مرگ معاویه تا هنگام خروج امام حسین (ع) از مکه، با حجت الاسلام قاسم ترخان عضو هیأت علمی گروه کلام و دین پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفتگو پرداختیم که در ادامه حاصل آنرا می خوانید:
*بعد از مرگ معاویه در جریان بیعت گرفتن برای یزید چه اتفاقاتی افتاد؟
پس از مرگ معاویه، یزید به والی مدینه ولید بن عتبه نامه نوشت و خواست تا از مردم این شهر برای او بیعت بگیرد؛ و اصرار کرد ابتدا باید به سراغ افراد شاخص برود و از آنان بیعت بگیرد تا سایرین نیز به تبع آنها با یزید بیعت کنند. از آن افراد شاخص امام حسین (ع) و همین طور ابن زبیر و عبدالله بن عمر بودند. در بعضی منابع چنین نقل شده که یزید نوشت اگر امام حسین (ع) بیعت نکرد گردن ایشان را بزن و سرش را نزد من بفرست.
امام حسین (ع) و ابن زبیر در مسجد نشسته بودند که ایشان را به دارالعماره فرا می خوانند و چون این فراخوان غیر منتظره بود ایشان دریافتند که باید اتفاق مهمی مثل مرگ معاویه رخ داده باشد پس حضرت به منزل رفتند، وضو گرفتند، لباس پوشیدند و دو رکعت نماز خواندند سپس ۱۹ نفر از بنی هاشم را با خویش همراه می کنند و به آنان می فرمایند چنانچه اوضاع وخیم شد و سر و صدایی به گوش رسید آماده باشید که کمک کنید.
ولید خبر از مرگ معاویه داد و او از امام درخواست نمود که با یزید بیعت کند، امام حسین (ع) چیزی گفتند که برای همگان درس آموز است تا بدانند در موقعیت های مختلف با بهره گیری از چه شیوه هایی می توانند بر موقعیت های مختلف فائق آیند و حضرت فرمودند من اگر بخواهم اینجا و در خفا بیعت کنم که فایده ای ندارد! شما بیعت از من را برای چه می خواهید؟ اگر مقرر است بیعتی صورت بپذیرد باید در ملأ عام و مقابل دیدگان مردم باشد؛ حضرت با این سخن خودشان را از آن موقعیت بیرون کشیدند و از مجلس خارج شدند.
روز بعد مروان امام را دید و با لحنی نامناسب و آمرانه همراه با توهین از حضرت خواست تا با یزید بیعت کنند که در اینجا امام فرمودند «انا لله و انا الیه راجعون و علی الاسلام السلام اذا بلیت الامه براع مثل یزید»؛ شایان ذکر است جمله انا لله و انا الیه راجعون زمانی گفته می شود که مرگ کسی فرا برسد؛ بدین سبب مقصود حضرت از بیان این جمله آن بود که اگر با حاکمیت یزید اسلام نابود خواهد شد.
این کلام حضرت خط مهمی است که باید مسلمانان آنرا دنبال کنند. این سخن بیان کننده اهمیت حاکم مسلمانان را آشکار می رساند. امروز متأسفانه بیشتر کشورهای اسلامی به این بلیه مبتلا هستند که حاکمیت این کشورها در دست انسان های ناصالح است، مصداق بارز این کلام کشور عربستان سعودی است با آنکه سرزمین وحی را در اختیار دارد، اما به جهت حاکمانش چه جنایاتی را که در حق کشورهای اسلامی مانند یمن مرتکب نمی گردد.
امام فرمودند «انا لله و انا الیه راجعون و علی الاسلام السلام اذا بلیت الامه براع مثل یزید»؛ شایان ذکر است جمله انا لله و انا الیه راجعون زمانی گفته می شود که مرگ کسی فرا برسد؛ بدین سبب مقصود حضرت از بیان این جمله آن بود که اگر با حاکمیت یزید اسلام نابود خواهد شد
نکته مهم دیگر این که امام در همین بازه زمانی آمدند و وصیتی به برادرش محمد حنفیه کردند که در آن وصیت نامه هدف اصلی قیام خودشان را ترسیم کردند: إنّی لَم اَخْرج أشِرًا و لا بَطِرًا و لا مُفْسدًا و لا ظالمًا وَ إنّما خرجْتُ لِطلب الإصلاح فی اُمّة جدّی اُریدُ أنْ آمُرَ بالمعروف و أنْهی عن المنکر و اسیرُ بِسیرة جدّی و سیرةِ أبی علیّ بن أبی طالب. من خارج نشدم که فسادی را برپا کنم و ظلمی مرتکب شوم بلکه به دنبال اصلاح در امت جدم می باشم. می خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم ….
پس از این بود که امام شب ۲۷ رجب سال ۶۰ از مدینه به سمت مکه حرکت می کنند و آیه ۲۱ سوره قصص را که حضرت موسی هنگام خروج از میان فرعونیان خواند را تلاوت می کنند: «فَخَرَجَ مِنْهَا خَائِفاً یتَرَقَّبُ قَالَ رَبِّ نَجِّنِی مِنْ الْقَوْمِ الظَّالِمِین».
ایشان سوم شعبان شب جمعه همزمان با سالروز تولدشان وارد مکه می شوند و بیش از ۴ ماه تا ۸ ذی الحجه در این شهر می مانند بعد از آنست که به سمت کربلا حرکت می کنند.
*مهمترین اهداف قیام عاشورا چه بود؟
دقت در حوادث همین بازه زمانی می تواند درس های فراوانی برای ما و سبک زندگی ما داشته باشد. همان گونه که بیان شد امام به یکی از با اهمیت ترین اهداف قیام عاشورا یعنی امر به معروف و نهی از منکر اشاره فرمودند که متأسفانه کمتر مورد توجه جامعه امروز ما قرار می گیرد.
روایات بسیاری در حوزه انجام امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد برای مثال در روایتی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده حضرت می فرمایند تا زمانی که مردم امر به معروف و نهی از منکر کنند و کارهای نیک و تقوا را به یکدیگر برسانند در خیر و سعادت خواهند بود در غیر این صورت خیر و برکت از آنها گرفته می شود و گروهی بر آنان مسلط می شوند طوری که در زمین و آسمان یاوری نخواهند یافت.
همچنین از امام علی (ع) روایت شده همه کارهای نیک و جهاد در راه خدا در مقابل انجام امر به معروف و نهی از منکر همانند قطره ای در مقابل دریاست؛ این تعبیر عجیبی است که می طلبد بیشتر به عمق این روایت توجه گردد تا جایگاه و اهمیت این فریضه الهی بیشتر آشکار گردد.
امام محمدباقر (ع) نیز در حدیثی می فرمایند خداوند به جناب شعیب وحی فرمود من صد هزار نفر از قوم تو را عذاب می کنم که ۴۰ هزار نفر آن انسان های خطاکار و ۶۰ هزار نفر دیگر افراد خوب و نیکوکار هستند؛ شعیب خطاب به پروردگار عرض کرد چرا این ۶۰ هزار نفر انسان خوب سزاوار عذاب الهی هستند؟ ندا رسید آنان با گنهکاران راه می آمدند و با خشم من به خشم نمی آمدند و امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردند.
*برخی وجوب فریضه امر به معروف و نهی از منکر را برای زمانی می دانند که جامعه پذیرای آن باشد، اشکال این حرف کجاست؟
امام حسین (ع) هدف قیام خویش را انجام فریضه واجب امر به معروف و نهی از منکر می داند، اما متأسفانه برخی با بدفهمی مطرح می کنند که امر به معروف آن چیزی است که جامعه قبولش کند چونکه امر به مشهور است و امر به مشروع نیست؛ این دسته از افراد معروف را اینطور تبیین و تفسیر می کنند که معروف را باید جامعه پذیرا باشد و اگر نپذیرفت حکومت حق ندارد کسی را به انجام آن اجبار کند. استدلال می کنند امام حسین (ع) قیام کرد چون با قدرت و زور حکومت مخالف بود چونکه قرار بود حکومت شورایی شود اما یزید آنرا انجام نداد پس امام با حجاب و نماز مردم کاری نداشت. آنان با وجود این که می گویند ما امر به معروف و نهی از منکر را قبول داریم اما اینطور دست به تحریف این فریضه الهی می زنند.
دراین باره باید نکاتی را مورد توجه قرار داد.
نکته اول این که خَلط هایی در اینجا صورت گرفته است. این سخن مورد پذیرش است که شناخت معروف از شرایط امر به معروف محسوب می شود، اما بعضاً سخن های گفته شده این نکته را القا می کند که آنان می خواهند مبنای ارزش ها را در رأی و نگاه مردم قرار دهند. گاهی اوقات این دو مقوله با یکدیگر خَلط می شود و تفاوتی بین این دو مساله گذاشته نمی گردد.
در مواردی که شناختی نسبت به معروف وجود نداشته باشد، یقیناً باید موضعی فرهنگی و معرفتی داشت یعنی کوشش کرد که آن جامعه با ارزش های مدنظر آشنا شود و در حقیقت امر به معروف و نهی از منکر شکل معرفتی خواهد داشت.
اما این سخن اولاً بدان معنا نیست که مبنای حقوق و ارزش ها قراردادهای اجتماعی باشد. کسانی که چنین صحبت هایی را مطرح می کنند آیا اگر در جامعه ای همجنس گرایی ارزش تلقی شود چه می گویند؟ آیا آن هنگام این رفتار و خاصیت را بعنوان معروف تلقی خواهند کرد؟
مگر عاشورا پیامد تغییر ارزش ها نبود؟ اگر ما مبنای فوق را بپذیریم نباید این حق را به امام حسین (ع) بدهیم که در مقابل تغییر ارزش ها قیام کند، چون حکومت یزید مورد پذیرش جامعه آن روز قرار گرفته بود.
پس صرف پذیرش جامعه نمی تواند چیزی را معروف کند. البته ما خداوند را منشأ حقوق تلقی می نماییم و نظریه حسن و قبح الهی اشاعره را نفی می نماییم و به حسن و قبح ذاتی عقلی باور داریم که تفصیل این مباحث و ارتباط این مبانی با بحث حاضر را باید در جایی دیگر جست. در هر حال ناآشنایی جامعه ای با ارزش های الهی در شیوه های امر به معروف و نهی از منکر تغییر به وجود می آورد اما سبب سلب مسئولیت از افراد نمی گردد.
اگر چه امام فرمودند انا لله و انا الیه…؛ بزرگ ترین منکر حاکمیت طاغوت است که شکی در آن نیست اما چرا برخی منکر را به این اختصاص می دهند و تنها زور حکومت می دانند؟ چرا تحلیلشان این است که امام تنها مقابل حکومت قیام کردند و کاری به نماز و روزه مردم نداشتند؛ این تفکر و عقیده خود بیان کننده انحرافی دیگر است
ثانیاً بدان معنا نیست که حکومت ها نباید برخورد سخت و از روی زور با کسانی انجام دهد که به ارزشمندی رفتارهای دینی باور ندارد؛ برای اینکه اینگونه از ارزش ها جنبه های اجتماعی دارد و از این حیث حکومت می تواند به زور مردم را وادار به انجام کاری کند؛ مانند روزه خواری که جنبه اجتماعی دارد و از این جهت حکم تعزیر برای آن وجود دارد.
نکته دوم این است که چرا در مساله معروف و منکر به دام تحویل گرایی و تقلیل انگاری گرفتار می شویم؟ بااینکه امام فرمودند انا لله و انا الیه…؛ بزرگ ترین منکر حاکمیت طاغوت است که شکی در آن نیست اما چرا برخی منکر را به این اختصاص می دهند و تنها زور حکومت می دانند؟ چرا تحلیلشان این است که امام تنها مقابل حکومت قیام کردند و کاری به نماز و روزه مردم نداشتند؛ این تفکر و عقیده خود بیان کننده انحرافی دیگر است.
وقتی به حادثه کربلا دقت می نماییم می بینیم که حضرت (ع) باوجود این که حاکمیت طاغوت را بزرگ ترین منکر می دانستند و آنرا منشأ منکرهای دیگر می دیدند اما به منکر و معروف های دیگر نیز می پرداختند، بدین سبب این که عده ای فقط بحث زور حاکم را مطرح می کنند و به زوایای دیگر امر به معروف و نهی از منکر توجه ندارند سراسر اشتباه است. امام حسین (ع) در همان روز عاشورا خطاب به مردم فرمودند شکم های شما از حرام پر شده است؛ آیا این کلام امر به معروف و نهی از منکر نیست؟ یا زمانی که به یکی از حاضران در لشکرش می فرمایند برو بدهکاری خودت را ادا کن بعد بیا؛ آیا این امر به معروف نیست؟ یا در شب تاسوعا می فرمایند من نماز را دوست دارم؛ آیا این امر به معروف عملی نسبت به نماز نیست؟
زمانی که امام حسین (ع) می فرمایند من مناجات با خداوند متعال را دوست دارم؛ این ترویج عملی معروف محسوب می شود، یا در بحبوحه جنگ ایستادند و نماز اقامه کردند این امر به معروف نیست؟ یا گرد خیام خندق حفر می کنند و در آن آتش می افکنند تا دشمن نتواند به حریم خانواده آل الله نزدیک شود آیا این امر به معروف نیست؟ حضرت در این قیام و حرکتشان بارها امر به معروف و نهی از منکر قولی و عملی را انجام دادند که این اقدام نشان از وسعت و ابعاد مختلف امر به معروف و نهی از منکر دارد؛ بدین سبب نباید امر به معروف و نهی از منکر را تنها به مبارزه با حاکم ظالم و جور تقلیل داد هر چند که این مساله مهمست اما باید به ابعاد دیگر این فریضه الهی نیز توجه گردد. پس زمانی که قرآن وظایف حاکمان را بیان می کند یکی از وظایف را امر به معروف می داند و می فرماید زمانی که به حکومت می رسند اقامه نماز می کنند، زکات می دهند و امر به معروف و نهی از منکر را اقامه می کنند. بدین سبب پیروان راه امام حسین (ع) باید توجه جدی به این واجب فراموش شده یا کمتر اهمیت داده شده داشته باشند و آنرا در ابعاد گوناگونش احیا کنند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب