استادیار دانشكده حقوق :
حضرت امام رعایت حقوق شهروندی را شرط تحقق یک اجتماع مترقی می دانند
حجت الاسلام ایازی با اشاره به اینکه هر تحولی در جامعه وابسته به وجود قانون و آگاهی مردم از آن است اظهار داشت: بخش عمده ای از مردم جامعه ما هنوز از ظرفیت های قانون اساسی و حقوقشان اطلاعی ندارند.
خبرگزاری مهر - گروه دین و آئین- نگار احدپور اقبلاغ: حضرت امام خمینی، با عنایت به اندیشه الهی سیاسی خود، در تمام عرصه های موجود زندگی بشر، الگوهای دقیق و جامعی را طراحی نموده اند. کرامت انسان مفهومی ژرف و قدیمی در تفکر انسانی و اسلامی دارد.
کرامت امتیازی است که به انسان، به واسطه انسان بودنش، از همان بدو تولد و بدون توجه به دین، فرهنگ، زبان، نژاد، ملیت، مقام، خویشاوندی و قومیت و… اختصاص می یابد.۲۴ آذر ۱۳۶۱، امام خمینی فرمانی تاریخی درباره مسائل حقوقی و قضایی صادر کردند، فرمانی هشت ماده ای که در آن به بیان برخی تذکرات و دستورها به منظور رعایت حقوق شهروندی پرداختند. این پیام که بعدها به فرمان هشت ماده ای امام معروف شد، گواهی است بر اهمیت حفظ حقوق مردم و امنیت حریم ملت در نگاه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران. بر این اساس و برای واکاوی این فرمان تاریخی و بررسی دیدگاه رهبر کبیر انقلاب اسلامی با حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی ایازی به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آنرا می خوانید:
حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی ایازی با اعلان اینکه کرامت در لغت به معنای بزرگواری، بخشندگی و هم به معنای پاک بودن از آلودگی، شرف و کمال به کار رفته، اظهار داشت: واژه کرامت در اصطلاح هم عبارت است از عزت، تفوق و برتری در نفس و ذات چیزی بدون آنکه نسبت به دیگری سنجیده شود و بخشندگی و سخاوت و گذشت و … از آثار و لوازم اخلاقی آن است.
وی ضمن اشاره به این که کرامت در دو بخش قابل بحث است، اظهار داشت: کرامت ذاتی یا کرامت استعدادی و بالقوه. کسانی که قائلند کرامت انسان ذاتی و برای ذات انسان است، این ارجمندی و شرافت را طبیعی و لازمه آنرا حقوقی مترتب بر آن برای همه انسان ها قائل هستند. آنان معتقد هستند که تمامی انسان ها به صرف انسان بودن و بی هیچ گونه استثنایی از این موهبت الهی و مقام و شرافت برخوردار می باشند و اختصاصی به مؤمنین، مسلمین و موحدین ندارد و رنگ و نژاد و آئین و گویش و گرایش، جنسیت و وضعیت اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و غیره در آن دخلی ندارد و این همان است که خداوند در آیه ۷۰ سوره مبارکه اسرا با عبارت «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا» بدان تصریح نموده است. کرامت ذاتی مورد پذیرش بیشتر مفسران معاصر است و این اصل را به سبب خرد، اراده و مسئولیت پذیری انسان می دانند.
کرامت اکتسابی رابطه مستقیم با اختیار آدمی دارد
سیدمحمدعلی ایازی اضافه کرد: کرامت ارزشی یا اکتسابی، نوع دیگری از کرامت و مترتب بر همان ارزش اولیه است که انسان با کوشش و تلاش اختیاری خویش در راه تکامل و تقویت آن به دست می آورد. اگر این کمال از قبیل اخلاق باشد، با تزکیه نفس و تحصیل معرفت و تقرب به پروردگار متعال و تقوا امکان دارد. برای دستیابی به این مراتب کمال در مرحله اول شناخت از جایگاه انسانی مهم می باشد. کسانی که به ارزش وجودی خود پی نبرد، مانند این است که گوهر گرانبهایی را نشناسد طبعاً به گمان اینکه یک قطعه سنگ معمولی است، درست نگهداری هم نمی نماید. و اگر شناخت احترام به کرامت انسانی می کند و بنابراین معرفت مقام انسانیت برای فرد و جامعه یکی از مقدمات ضروری حفظ آن است.
به تعبیر دیگر، شناخت کرامت ذاتی که خداوند در نهاد هر انسانی به امانت گذارده است، مقدمه و دست مایه ای است برای نیل به فضائل و کمالات و نردبان صعودی است برای رسیدن به قلل مرتفع مقامات و کرامات انسانی الهی و آنچه انسان شایستگی وصول به آنرا داشته و هدف اصلی خالق از خلقت و آفرینش اوست.
جایگاه کرامت انسانی مردم در قانون اساسی
این پژوهشگر قرآن کریم ضمن اشاره به دیدگاه حضرت امام خمینی بعنوان بنیان گذار انقلاب اسلامی و رهبر امت اسلامی در مورد کرامت انسان خاطرنشان کرد: امام (ره) از دو منظر با مبحث کرامت انسان برخورد کردند؛ نخست آنجایی که بحث حقوق انسان را که حاصل کرامت ذاتی است در جمهوری اسلامی و حقوق شهروندان در خیلی از سخنرانی ها و مصاحبه های خود مطرح نمودند و این مورد را در تدوین قانون اساسی و تأیید و تصویب آن مدنظر قرار دادند و دیگری کرامت اکتسابی که در آیه ۱۳ سوره مبارکه حجرات هم بدان پرداخته شده، «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَی وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیر» در این آیه سخن از اکرمیت و کرامت بیشتر انسان است که با پرواداری و پرهیزگاری به دست می آید. یکی کرامت است و یکی کرامت بیشتر و امام در آثار عرفانی خود به ضرورت پاسداری و محافظت از توانایی و ظرفیت وجودی انسان و پرهیز از تخریب و خدشه به مقام و جایگاه اشرف مخلوقات اشاره می کند.
منشور کرامت انسان و ضوابط حقوق شرعی و مدنی انسان
وی اضافه کرد: توجه امام خمینی (ره) به کرامت انسان و حقوق شهروندی در خیلی از سخنان ایشان بعد از تأسیس جمهوری اسلامی تاکید دارند، همچون در فرمان هشت ماده ای امام خمینی (ره) که بیست و چهارم آذر سال ۱۳۶۱ به قوه قضاییه و نهادهای اجرایی کشور صادر کردند، این فرمان که با عنوان «منشور کرامت انسان» و در زمینه حقوق خصوصی، حقوق بشر و حقوق شهروندی در مقابل حکومت و قدرت، یکی از ارزشمند ترین آثار امام خمینی (ره) است که در تمامی موارد به محترم شمردن حقوق افراد و رعایت چارچوب قانونی در برخورد با حقوق شرعی - مدنی تاکید دارد.
سیدمحمدعلی ایازی با اعلان اینکه اسلام همه افراد بشر را از نظر حقوق و تکالیف انسانی یکسان می داند، چونکه همه آنها در انسانیت با هم برابر و از جهت آفرینش با هم برادرند. حضرت امام خمینی (ره) رعایت حقوق شهروندی را شرط تحقق یک اجتماع مترقی می دانند و در واقع حقوق شهروندی را موهبتی الهی دانسته که هیچ مقامی حق سلب آنرا ندارد و تفاوت های بشری نمی تواند در کیفیت و کمیت آن اثرگذار باشد.
این استاد دانشگاه فقه و حقوق اظهار داشت: واژه حقوق شهروندی هرچند در ادبیات و سخنان حضرت امام (ره) کمتر به کار رفته اما اصطلاحاتی همچون حقوق مردم و حق الناس که به صورت تقریبی مفهوم حقوق شهروندی را می رساند در ادبیات، مکتوبات و سخنان ایشان بسیار دیده می شود. امام آزادی را حق مردم می دانستند.
وی اضافه کرد: خداوند متعال حق الناس را نمی بخشد و با توبه جبران نمی گردد که امام از آن به مفهوم حقوق شهروندی تعبیر می کردند و الان به کاربرده می شود و اصطلاح رایج در ادبیات این دوره است. واژه حقوق شهروندی دربرگیرنده دسته ای از حقوق عمومی و خصوصی و برخاسته از کرامت ذاتی بشر است که اسلام و قرآن نسبت به این کرامت اشاره فراوانی دارد.
این محقق و پژوهشگر اسلام اشاره کرد: صدور فرمان ۸ ماده ای؛ منشور حقوق شهروندی، توسط حضرت امام خمینی (ره) و نگرانی و دغدغه ایشان در مورد عملکرد مسئولین و هم عزل و محاکمه دادگاهی چند تن از مسئولین کشور بعد از گزارش هایی که از رفتار نادرست آنها به ایشان رسیده بود، ناظر بر جایگاه مفهوم کرامت ذاتی انسان در اندیشه ایشان است.
بازتاب اندیشه های امام خمینی (ره) در مورد کرامت انسانی
وی در ادامه ضمن اشاره به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اظهار داشت: در اصل ۱۴ قانون اساسی آمده است که دولت جمهوری اسلامی ایران و مسلمانان موظفند نسبت به افراد غیر مسلمان با اخلاق حسنه و قسط و عدل اسلامی عمل نمایند و حقوق انسانی آنان را رعایت نمایند. این اصل، یکی از مهم ترین بندهای قانون اساسی کشور است که به تأیید و تصویب ملت ایران و هم حضرت امام رسیده و متناظر با مفهوم آیه ۸ سوره مبارکه ممتحنه «لَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیَارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ» است و به صراحت و به حقوق دگراندیشان و پیروان سایر ادیان اشاره دارد.
سیدمحمدعلی ایازی اضافه کرد: همینطور در اصل ۱۹ قانون اساسی آمده است که مردم ایران از هر قوم و قبیله ای که باشند از حقوق مساوی برخوردار می باشند و رنگ و نژاد و زبان و … ملاک تمایز نخواهد بود. این اصل هم به مفهوم آیه «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا» اشاره دارد.
وی ضمن اشاره به اصل ۲۳ قانون اساسی اظهار داشت: بر مبنای اصل ۲۳ قانون اساسی تفتیش عقاید ممنوع می باشد و هیچ کس حق ندارد به صرف داشتن عقیده ای مورد تعرض و مواخذه قرار گیرد، این اصل یکی از اصول بنیادین در بحث کرامت انسان است که حضرت امام بدان اشاره دارد.
ایازی با تاکید بر اهمیت رای و نظر مردم در اندیشه حضرت امام (ره) اظهار داشت: ایشان در سخنان خود بارها اشاره کردند که حکومت اسلامی مستظهر به قانون و آرای ملت است و این طور نیست که کسی با قلدری آمده باشد و بخواهد حکومت کند. حکومت اسلامی با آرای ملت می آید و آرا ملت آنرا حفظ می نماید.
این استاد قرآن پژوه خاطرنشان کرد: مرحوم امام (ره) زمانی که صحبت از مدیریت کلان می شود می فرمایند، که حکومت باید مبتنی بر آرای مردم باشد، مردم ولی نعمت مدیران و مجریان هستند و آنها هستند که انتخاب می کنند.
وی با اعلان اینکه حضرت امام در پیام ۸ ماده ای منشور حقوق شهروندی، مساله ای را مطرح می کنند که متناظر با مساله کرامت است و آن هم آگاهی و مشارکت مردم و نظارت و همگامی آنها با حکومت منتخب خودشان است که خود بزرگ ترین ضمانت حفظ امنیت در جامعه خواهد بود. در بخش قضایی حضرت امام در بند ۴ و ۵ پیام هشت ماده ای می فرمایند که «هیچ کس حق ندارد کسی را بدون حکم قاضی که از روی موازین شرعیه باید باشد، توقیف کند یا احضار نماید.» «هیچ کس حق ندارد در مالِ کسی چه منقول و چه غیرمنقول و در مورد حق کسی دخل و تصرف کند یا توقیف و مصادره نماید». امام در این سند تاکید دارند که باید از حقوق مردم صیانت شود. حقوق مردم در بند ششم این فرمان به صراحت تصریح شده است.
ایازی تاکید بر این که اگر بخواهیم صادقانه نظر دهیم، باید بگوییم تا تحقق قطعی این منشور بسیار فاصله داریم، اظهار داشت: البته اخیراً قوه قضاییه بخشنامه هایی اعلام نموده که از جهتی می تواند به پیشرفت دراین زمینه کمک نماید و اگر به خوبی اجرا شود باید امیدوار بود، اما این که در مقام عمل چه اتفاقی خواهد افتاد، باید به آینده نگاه کرد. اما باید توجه داشت که هم اکنون میان فرمان ۸ ماده ای امام (ره) و آنچه در جامعه اتفاق می افتد فاصله است. یکی از اشکالات اساسی که در تناقض با کرامت انسان است شیوه انتخاب برخی مدیران ناکارآمد و غیر متخصص است. نتیجه این روند که بعنوان دعوای تعهد و تخصص می شود، عدم رضایت مردم در اداره کشور و حل مشکلات اشتغال و معیشت است.
مردم اطلاع دقیقی از حقوق خود در قانون اساسی ندارند
وی اضافه کرد: نکته مهمی که قابل توجه است این است که هر تحولی که در حوزه اجرا و قضا و قانون اتفاق می افتد، به دو امر وابسته است. نخست وجود قانون است و دوم آگاهی مردم از حقوق خودشان در جهت مطالبه آن حقوق. و بنظر می رسد بخش عمده ای از مردم جامعه ما هنوز از ظرفیت های قانون اساسی و حقوق خودشان اطلاعی ندارند. اگر همین قانون اساسی به درستی و جامعیت عمل شود، خیلی از مشکلات و نارضایتی مردم برداشته می شود.
ایازی در انتها اظهار داشت: نکته مهم دیگر این است که آنچه در قانون اساسی در زمینه انتخابات و گزینش مدیران آمده و آنچه مقدمات انتخاب افراد برای حضور در انتخابات است همچون وجود احزاب مختلف و… همچون مسائلی است که باید روی آن کار شود و شفافیت ایجاد شود. این رسانه ها و شبکه های اجتماعی هستند که باید به مردم در زمینه حقوقشان آگاهی ببخشند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان عطرحرم در مورد این مطلب