حجت الاسلام طباطبایی:
ایجاد نهاد وکالت دردوره امام عسکری(ع) زمینه چینی برای عصرغیبت بود
به گزارش عطر حرم، استاد دانشگاه قرآن و حدیث اظهار داشت: ایجاد محدودیت برای امامین عسکریین (ع) در مجموع به نفع شیعیان به پایان رسید و شیعیان توانستند نهاد وکالت و ارتباط غیرمستقیم با امام را تمرین کنند.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمدکاظم طباطبایی، استاد دانشگاه قرآن و حدیث، در نشست علمی «زمانه و زمینه تشیع در دوره امام حسن عسکری (ع)» که از طرف دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد، اظهار داشت: نعمت دوده (ع) نعمت بزرگ و قابل افتخاری است ولی ما قدر نعمت دوده (ع) را آنطور که باید نمی دانیم و جامعه نسبت به سیره و سنت رفتاری و چرایی تصمیم گیری های ایشان آشنا نیستند و به ویژه نسبت به ائمه متأخر این وضعیت بیشتر وجود دارد و شاید کوتاهی امثال بنده سبب این مورد شده است. وی ادامه داد: امام هادی (ع) از ائمه ای است که سن پایینی داشتند و طبیعتاً مدت امامت ایشان هم کوتاه بوده است و ایشان و پدر بزرگوارشان در شهری با هویت نظامی زندگی می کردند و دوره امامت امام هم شش سال بیشتر طول نکشید. طباطبایی بیان نمود: در دوره ائمه (ع) (از امام کاظم (ع) به بعد) به تدریج بنی عباس بصورت کامل قدرت گرفتند و خفقان شدید سیاسی و امنیتی ایجاد کردند؛ مخصوصاً در دوره متوکل و در دوره خلفای بعد هم شدت گرفت. در دوره مأمون مقداری آزادی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوجود آمده بود اما در دوره متوکل محدود شد و حتی تعدادی از بزرگان اهل سنت هم محاکمه شدند؛ بطورمثال ابن حنبل، ابن حماد که فتن را نوشته، مدت طولانی در زندان بود و خفقان فقط مختص شیعه نبود. وی افزود: اقتدار عباسیان تا حدود سال ۳۳۰ که آل بویه قدرت گرفتند، ادامه داشت و شیعه تحت فشار بیشتری بود ولی به خاطر رویکرد ائمه (ع) باز شیعه رو به توسعه گذاشت. با وجود سختی ها، شمار شیعیان به شدت از دوره امام باقر (ع) و امام صادق (ع)، فزونی یافت و در مناطق جغرافیایی جدیدی هم پراکنده شدند، شیعیان در قم و بغداد و کوفه مستقر بودند و بعدها در خراسان بزرگ همچون مرو و سمرقند و بخارا هم حضور داشتند. افزایش وجوهات شرعی طباطبایی اضافه کرد: در دوره هارون الرشید وضعیت اقتصادی و رفاه عمومی بالا رفت و کارهای عمرانی زیادی هم انجام گرفت و طبیعتاً این رفاه عمومی مختص اهل سنت نبود و شیعیان هم در رفاه بودند و در تمام سرزمین های اسلامی هم این وضع وجود داشت پس در دوره پس از امام صادق (ع) وجوهات شرعی زیادی به ائمه (ع) رسید و یکی از دلایلی که هارون امام کاظم (ع) را شهید کرد، وجود فراوانی وجوهات شرعی بود. وی افزود: در دوره های امام هادی (ع) و عسکری (ع) این فراوانی بیشتر شد به همین دلیل، عمده نامه ها و سوالات شیعیان از امام (ع) در مورد وجوهات و همین طور موقوفاتی است که وقف امامین عسکریین (ع) می کردند. قم به خاطر این که ساختار شیعی داشت، اهل سنت در آن نبودند، حضرت معصومه (س) هم در دوره امام رضا (ع) به قم آمدند، پایگاه مقتدر شیعی تشکیل شد و بعد موسی مبرقع به قم آمدند، موقوفات در رابطه با ائمه (ع) زیاد شد و حتی فهرست کسانی که متولی این موقوفات بودند موجود است و در رأس آن کسانی مانند آدم بن اسحاق اشعری بود. استاد دانشگاه قرآن و حدیث با اشاره به اینکه جریان وکالت از دوره امام صادق (ع) به وجود آمد، اضافه کرد: در دوره امام کاظم (ع) چون در زندان بودند نهاد وکالت رشد زیادی کرد ولی در انتهای دوره امام کاظم (ع)، این نهاد تضعیف شد و امام رضا (ع) هم باردیگر آنرا تقویت و منظم کردند. وی ادامه داد: در دوره امام جواد (ع) نهاد وکالت ساختار تشکیلاتی گرفت و عثمان بن سعید هم نقش زیادی داشت برای اینکه او از کودکی با خاندان دوده (ع) مأنوس بود و در دوره طولانی امامت امام هادی که ۳۴ سال طول کشید، به خاطر شخصیت عثمان بن سعید نهادینه شد. این استاد و پژوهشگر حدیث، افزود: در دوره امام هادی (ع)، نهاد وکالت، نمایندگانی در سرزمین های مختلف اسلامی داشت و حتی بین وکلای علمی امام با وکلای اقتصادی تفاوت وجود داشت. مردم می دانستند امام در سامراء زیر نظر مأموران حکومتی هستند ولی نهاد وکالت به وجود آمده تا دستورات امام را به مردم و نیازهای مردم را به امام برسانند و ارتباط دقیقی بین امام و مردم وجود داشته باشد. رواج نهاد وکالت وی ادامه داد: تعبیر ناحیه مقدسه هم که مطرح است، مراکزی بود که وکلای امام در آنجا حضور داشتند و سخنانی که از این نواحی صادر می شد به عنوان سخن امامین عسکریین (ع) تلقی می شد. زیارت ناحیه مقدسه هم در سال ۲۵۲ یعنی اواخر دوره امام هادی (ع) از ناحیه مقدسه خارج شده است بدین سبب گفتار امام مهدی و حتی امام عسکری هم نیست و مربوط به اواخر دوره امام هادی می شود. طباطبایی بیان نمود: علیرغم این ناحیه مقدسه مردم می دانستند که چون ارتباط با امام مقدور نیست باید با این نواحی مرتبط باشند، افراد عثمان بن سعید و بعداً محمدبن عثمان در همه نواحی بین شیعه بودند و درخواست مردم بوسیله این افراد به عثمان و به امام می رسید و در دوره امام عسکری این شیوه کاملاً نهادینه شد. ابن بابویه برای فرزنددارشدن نامه به وکیل عثمان در ناحیه قم داد و بوسیله او نامه به عثمان بن سعید رسید و از امام (ع) خواست که برای او دعا کنند. زمینه سازی برای غیبت وی ادامه داد: اگر نهاد وکالت در دوره امام عسکری تقویت نشده بود، زمینه چینی برای غیبت نمی شد و شیعیان گرفتار شوک شدند؛ یکی از عواملی که سبب شد تا نهاد وکالت یا ناحیه مقدسه نهادینه شود، همین مقدمه چینی برای غیبت بود. استاد دانشگاه قرآن و حدیث با اشاره به اینکه فرهنگ شیعه در دوره صادقین (ع) توسط احادیث برای مردم بیان می شد، خاطرنشان کرد: بنابراین اصول اربعمائه و برخی به تدریج منابع حدیثی شیعه نوشته شد؛ در دوره امام صادق (ع) تا امام رضا (ع) بسیاری از مباحث از ائمه سوال شد و در کتب موجود بود، بنابراین در دوره ائمه متأخر روایات کمتری از ایشان می بینیم و غنای علمی بیشتری بین شیعیان را شاهد می باشیم. وی بیان نمود: رویکرد کتابت حدیث در میان شیعه و اهل سنت از دوره عمربن عبدالعزیز رواج زیادی یافت و از دوره امام جواد (ع) تعداد سوالات و پاسخ مکتوب نسبت به شفاهی بیشتر است و فرهنگ نامه نویسی بوسیله وکیل و پاسخ مکتوب از شخص امام یا نواحی مقدسه در دوره امام هادی و امام عسکری (ع) رواج زیادی داشت. طباطبایی افزود: در دوره عسکریین (ع)، مدرسه حدیثی کوفه کم کم تضعیف شد ولی دو مدرسه حدیثی جدید یعنی بغداد و قم ایجاد شدند؛ قسمتی از میراث حدیثی کوفه به قم و بخشی به بغداد منتقل شد، بطورمثال بغدادی ها عقل گراتر بودند و چون در رویارویی با اهل سنت قرار داشتند مقداری از مواریث حدیثی کوفه را نقل نمی کردند ولی در قم کسی اگر در ولایت و مقام امام (ع) مطالبی می گفت یا به برخی صحابه نقد می کرد بازخورد منفی نداشت. پس از قدرت گرفتن شیعه قسمتی از میراث حدیثی شیعه مانند زیارت جامعه کبیره از قم به بغداد منتقل شد. تمرین زندگی در غیبت طباطبایی بیان نمود: در دوره امامین عسکریین، ارتباط علمی مدارس بغداد و قم خیلی خوب بود و در دوره غیبت صغری هم این ارتباط کاملاً وجود داشت؛ بطورمثال کتاب شلمقانی که بعداً منحرف شد به قم آمد و در قم بررسی گردید. به نظر می آید مجموعه این عوامل سبب شد تا مقدمات ورود به دوره غیبت فراهم گردد و برای آماده کردن شیعیان، باید یکی دو نسل نداشتن ارتباط با امام را تمرین می کردند. استاد دانشگاه قرآن و حدیث خاطرنشان کرد: ایجاد محدودیت برای امامین عسکریین در مجموع به نفع شیعیان به پایان رسید و شیعیان توانستند نهاد وکالت و ارتباط غیرمستقیم با امام را تمرین کنند و حتی امام عسکری از پشت پرده با افراد مرتبط بود تا نهادهای واسطه بتوانند روی پای خود بایستند و متکی به حضور فیزیکی امام (ع) نباشند. این پژوهشگر اظهار نمود: دوره شش ساله امام عسکری دوره خاص نیست و از زمان ۱۰ سال پایانی امامت امام هادی این روند به تدریج به وجود آمد و حتی تا دوره وکلای خاص امام زمان (عج) ادامه یافت. برخی مواقع انشعاباتی مانند واقفیه در دوره امام کاظم (ع) و ابتدای دوره امام رضا (ع) در شیعه به وجود آمد ولی در دوره امام هادی (ع)، امام عسکری (ع) و امام مهدی (عج) با وجود دشواری های فراوان برای شیعیان، انشعاب محوری و جدی بین شیعه رخ نداد. وی تاکید کرد: نقش ائمه (ع) هر کدام مانند قطعات پازل در جای خود قرار داده شد تا شیعه بتواند به حرکت خود ادامه دهد، امام عسکری مثل فردایی به شهادت رسیدند ولی ناحیه وکالت و امثال افرادی مانند عثمان بن سعید و محمدبن عثمان به آسانی این امر خطیر را مدیریت کرد و امامت امام زمان (عج) برای شیعیان تشریح و نهادینه شد. میراث گرانقدر امامت با زحمات فراوان به دست ما رسیده و ما هم وظیفه داریم آنرا به درستی به آیندگان منتقل نماییم. شباهت دوره انقلاب با دوره ائمه متأخر طباطبایی بیان نمود: ما امروز در دوره گذار وحشتناکی هستیم و گسست نسلی شدیدی وجود دارد پس وظیفه ما خیلی مهم و خطیر است تا میراث معنوی، حدیثی و علمی ائمه (ع) را به نسل بعد منتقل نماییم. ان شاءالله همانطور که خداوند در دوره ائمه (ع) مدد فرمود تا میراث حدیثی و معنوی دوده (ع) در طول تاریخ منتقل شود، ما هم بتوانیم این کار را انجام دهیم.
منبع: atreharam.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب