از گوهر صحیفه سجادیه ۲۳ ؛
فلسفه وجود شیطان چیست؟
عطر حرم: شراب و قمار هر دو موجب دشمنی بین انسان هامی شوند، شیطان می خواهد در این دنیا انسان ها با هم دوستی نداشته باشند و همیشه با کینه و دشمنی و عداوت و کدورت زندگی کنند.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، صحیفه سجادیه کتابی حاوی ۵۴ دعا از امام سجاد (ع) است. این کتاب بعد از قرآن و نهج البلاغه مهم ترین میراث مکتوب شیعه بشمار می رود و به اسامی خواهر قرآن و «انجیل اهل بیت» نیز معروف است. صحیفه مانند قرآن و نهج البلاغه از نظر فصاحت و بلاغت مورد توجه قرار گرفته است. امام سجاد (ع) خیلی از معارف دینی را در دعاهای خود بیان می کند.
صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه مجموعه ای مشتمل بر خیلی از علوم و معارف اسلامی است که در آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در چارچوب دعا بیان شده است.
در بخش ارتباط با خداوند طبق مقتضای زمان های مختلف و احوال مختلف دعاهایی بیان شده است، برخی دعاهای آن بصورت سالانه، همچون دعای عرفه و وداع ماه رمضان، و برخی ماهانه، مانند دعای دیدن هلال، و برخی هفتگی و برخی برای هر شبانه روز قرار داده شده است.
دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه از دعاهای مأثور از امام سجاد (ع) که آنرا می خواند. امام سجاد (ع) در این دعا وظایف مؤمن واقعی را بیان می کند و از خدا درخواست دارد که از شرّ شیطان در امان باشد.
حضرت زین العابدین در ابتدای این دعا، خدا را به علت دادن مقام شکر به بندگان سپاس گزار است و از خدا درخواست پاک شدن گناهان و رسیدن به مقام صالحان را دارد.
آنچه پیش رو دارید گزیده ای از سخنان حضرت آیت اللّه علامه مصباح یزدی در دفتر مقام معظم رهبری است که در سال ۸۷ ایراد شده است. قسمت بیست و سوم آنرا با هم می خوانیم:
در هر لحظه دعا و به او اعتماد کن
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ جَنِّبْنَا الْإِلْحَادَ فِی تَوْحِیدِکَ، وَ الْتَّقْصِیرَ فِی تَمْجِیدِکَ، وَ الشَّکَّ فِی دِینِکَ، وَ الْعَمَی عَنْ سَبِیلِکَ، وَ الْإِغْفَالَ لِحُرْمَتِکَ، وَ الانْخِدَاعَ لِعَدُوِّکَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ»
معنای درخواست از خدا این نیست که انسان هیچ تلاشی نکرده و از وسایلی که خدا در اختیار گذاشته استفاده ننموده و فقط بگوید خدایا کار را انجام بده! اگر انسان از خدا بخواهد که از شروع سن تکلیف وسیله انجام کارهای خوب، و وسیله اجتناب از کارهای بد نیز برای او فراهم باشد؛ و خدا نیز دعای او را قبول فرماید، با استجابت این دعا دیگر نیاز نیست انسان هیچ تلاشی انجام دهد و خدا همه کارها و واجبات را انجام داده و از گناهان نیز انسان را باز می دارد.
این خلاف حکمت آفرینش است. آفرینش برای آن بوده که ما با تلاش و انتخاب و اختیار خود، مسیری را سپری نماییم. دعا کردن برای آنست که توجه داشته باشیم، آنچه در اختیار ما قرار دارد، حقیقتاً ملک خدا و در اختیار خدا و وسیله آزمایشی برای ماست. هنگامی که از خدا می خواهیم، ما را از شک در دین و وساوس شیطان دور بدار، به این معنا نیست که دیگر انسان مطمئن باشد که با دعا دیگر به همه معارف آگاهی و یقین پیدا نموده و شیطان نیز ما را وسوسه نخواهد کرد. بلکه در واقع در هر لحظه از زندگی، باید دعا نموده و از خدا بخواهیم تا ما را از شک در دین و وسوسه های شیطان دور بدارد.
اگر انسان بخواهد در مقام عمل، گرفتار فریب شیطان و اعمال ناروا نشود، به تنهایی نمی گردد به دعا اکتفا کرد. دعای حقیقی آنست که انسان تلاش کند تا در جایی که احساس می کند توان مقاومت در مقابل شیطان را نداشته یا وسایل استقامت برای او فراهم نیست، بر خدا اعتماد داشته باشد که خدا او را کمک خواهد نمود.
شیطان ابزار امتحان انسان
هدف از آفرینش انسان چیست؟ چگونه انسان باید همیشه مراقب باشد تا پیرو شیطان نشده و شیطان او را فریب ندهد؟ شیطان یکی از وسایل آزمایش الهی است. خدای متعال برای آنکه انسان، همیشه بر سر دو راهی ها قرار بگیرد، ابزارهای گوناگونی قرار داده است.
بعضی از ابزارها درونی و بعضی؛ بیرونی است. ابزار بیرونی شامل شیاطین و ابلیس و نیروهای تحت امر آنهاست که جهت مقابله با آنان انسان می تواند از کمک های فرشتگان و مأمورین رحمت الهی استفاده نماید. خدا آنگونه که وسایلی فراهم نموده تا شیاطین توانایی دعوت انسان به کارهای زشت و ناروا را داشته باشند وسایلی را نیز هم در درون انسان و هم در خارج از وجود او قرار داده است. خداوند در آیه شریفه می فرماید «حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ» خدا ایمان مؤمنین را در دل و جان آنها وسیله ای برای تقویتشان قرار داده و ایمان را محبوب آنها نموده است. مؤمن در دل و جان خود علاقه ویژه ای به خدا و اولیا احساس می کند.
این علاقه یک عامل درونی است که خدا در مؤمنین بوجود می آورد. در بیرون از وجود انسان نیز خدا به تعبیری که در قرآن وجود دارد. روح را وسیله تأیید انسان قرار می دهد. روح غیر از روح شخصی انسان است «هُوَ خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنَ الْمَلَائِکَة» این روح می تواند یکی از ملائکه چون جبرئیل امین باشد چونکه گاهی روح به او اطلاق می شود؛ شاید نیز یک گروه از ملائکه باشند که نام آنان «روح»؛ است.
«تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ» گاهی روح به جبرئیل گفته می شود «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ» ولی یک روح دیگر نیز وجود دارد که خدا آنرا وسیله تأیید همه مؤمنین قرار داده است. شاید این روح همان باشد که در روایات به نام «روح الایمان» نامیده شده است.
از جهل ماست که نمی توانیم حقیقت فرشتگان و مخلوقات ماورا طبیعی را درک نماییم. «آمَنّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا» هر چه خدا فرموده همان درست است. اما آنچه به اجمال فهمیده می شود آنست که خدای متعال مؤمنین را با عواملی خارج از وجود شخصی خود، که در آیه به نام «روح»؛ آمده، آنها را تأیید و کمک می نماید. در مقابل نیز عواملی وجود دارد تا کسانی که از نفس و هوای نفس تبعیت می کنند، به وسیله آن تقویت شوند.
یاری خدا به اهل خیر و شرّ
سنت کلی که در قرآن بارها به آن اشاره شده این است که در عالم، خدای متعال قانونی را قرار داده است «مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعاجِلَةَ عَجَّلْنا لَهُ فِیها ما نَشاءُ لِمَنْ نُرِیدُ ثُمَّ جَعَلْنا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلاها مَذْمُوماً مَدْحُوراً * وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ وَ سَعی لَها سَعْیَها وَ هُوَ مُؤمِنٌ فَأُولئِکَ کانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُوراً» مردم دو دسته هستند.
بعضی ها دل به زرد و سرخ های دنیا سپردند و عاشق دنیا شدند. ما اینان را یاری نموده وسایل رسیدن به خواسته های آنان را تا حدودی که مصلحت باشد، فراهم می نماییم. عده دیگر هستند که پیرو حقایق ثابت و پایدار ابدی هستند. ما از آنان سپاس گذاری می نماییم «أُولئِکَ کانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُوراً.»
سپس یک قاعده کلی می فرماید: «کُلاًّ نُمِدُّ هؤلاءِ وَ هَؤلاءِ مِنْ عَطاءِ رَبِّکَ وَ ما کانَ عَطاءُ رَبِّکَ مَحْظُوراً»؛ ما همه انسان ها را در این عالم کمک می نماییم. اول راه را در مقابل آنها می گذاریم «إِنّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمّا شاکِراً وَ إِمّا کَفُوراً» سپس انسان هر راهی را که انتخاب نماید، خدا در پیمودن آن راه او را کمک خواهد نمود.
آنکه راه درست را می رود خدا او را یاری می کند تا در آن راه سریع تر و بهتر حرکت نماید. انسانی هم که راه نادرست را برود، خداوند وسایل او را نیز فراهم می آورد تا بتواند گناه کند. این عالم برای همین خلق شده است، اما لطف و یاری الهی شامل حال مؤمنین و انسان های پارسا، خیلی بیشتر از امداد و یاری است که شامل کفار و گنهکاران می شود.
بر همین اساس در آخرت نیز پاداش مؤمنان ده برابر و گاهی بسیار بیشتر است «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها» در دنیا نیز کسانی که در راه خیر قرار می گیرند، خدا بسیار بیشتر به آنان کمک می نماید. با این وجود خداوند آنهایی که راه بد را انتخاب می کنند، رها نمی کند، و وسایل کاری را که انتخاب کردند در اختیار آنان می گذارد.
انتخاب در بین کشش خیر و شر
فلسفه وجود شیطان غیر از غرایز و عواملی که در درون انسان وجود دارد، سوق دادن انسان به زشتی هاست. در مقابل گرایش های متعالی نیز وجود دارد که انسان را به سمت خدا و ملکوت سوق می دهد. در یک سو روح و فرشتگان قرار دارند تا انسان را در راستای راه خیر یاری کنند و از یک سو نیز شیطان و نیروهای او قرار دارند تا انسان را در راه شر کمک نمایند. این ستیز بین عوامل خیر و شر، زمینه آزمایش انسان را فراهم می آورد.
برای آزمایش باید دو زمینه مختلف و دو کشش متقابل وجود داشته باشد «کَالَّذِی اسْتَهْوَتْهُ الشَّیاطِینُ فِی الْأَرْضِ حَیْرانَ لَهُ أَصْحابٌ یَدْعُونَهُ إِلَی الْهُدَی» از یک سو شیاطین، انسان را به راه های انحرافی دعوت می کنند؛ از یک سو نیز کسانی هستند که به سمت هدایت می خوانند. «إِلَی الْهُدَی ائْتِنا». باید انسان در راه زندگی همه راه ها و عوامل خیر و شر را شناخته و مهیا باشد تا ناخواسته گرفتار فریب و نیرنگ شیطان نشود.
ولایت الله یا ولایت شیطان؟ مسئله این است
عده ای تصور می کنند که شیطان با تعدادی از انسان ها دشمنی خاصی دارد و از آغاز کودکی بر آنها تسلط پیدا کرده و با اجبار آنها را به سمت گناه و شر می کشاند، بگونه ای که دیگر قدرت مقاومت در مقابل شیطان را نداشته و سرانجام با فریب شیطان نابود می شوند «فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النّارِ» وقتی از این افراد سوال می شود در توجیه اعمال زشت خود می گویند: «شیطان بر ما غالب شد، و نتوانستیم در مقابل او مقاومت کنیم!»؛ تصور تسلط شیطان بر انسان از القائات شیطان است. قرآن می فرماید: «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ» شیطان بر شما تسلطی ندارد.
کار شیطان وسوسه و تشویق؛ انسان به عمل زشت است نه آنکه به زور و اجبار انسان را به گناه آلوده کند. البته اگر انسان به اختیار، اراده خودرا به دست شیطان بسپارد، دیگر مرید و پیرو محض و بنده شیطان خواهد شد. کسانی نیز هستند که به اختیار، اراده خودرا به دست خدا و اولیا خدا می سپارند «اللّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ» کسانی که ولایت خدا را بپذیرند و اختیار خود را، به دست خدا بسپارند، خدا متصدی تدبیر امور زندگی آنان می شود.
در روایات آمده است: «کُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِی یَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذِی یُبْصِرُ بِهِ وَ لِسَانَهُ الَّذِی یَنْطِقُ بِهِ وَ یَدَهُ الَّتِی یَبْطِشُ بِهَا» تا جایی که خدا چشم و گوش انسان می شود و همه کارهای انسان را در اختیار گرفته و می گوید من آنها را انجام می دهم «إِلَهِی أَغْنِنِی بِتَدْبِیرِکَ لِی عَنْ تَدْبِیرِی وَ بِاخْتِیَارِکَ عَنِ اخْتِیَارِی» اگر کسی اختیار خود را، حقیقتاً به دست خدا سپرده و با تمام وجود خودرا به خدا واگذار کرد و خدا را وکیل خود قرار دهد، خدا نیز او را می پذیرد و یاری می کند «فَاتَّخِذْهُ وَکِیلاً» در مقابل اگر کسی شیطان را وکیل خود قرار داد، و به زبان و دل به او اظهار داشت: «هر چه تو گویی، ما در خدمت تو هستیم. تو ما را کمک کن، هر راهی که تو می روی، ما نیز می رویم!»؛ به یقین شیطان بر چنین پیروان فروتن و گوش به فرمانی تسلط خواهد داشت؛ «إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَی الَّذِینَ یَتَوَلَّوْنَهُ» کسانی که شیطان را سرپرست و مقتدای خود قرار می دهند، در واقع با اختیار، شیطان را بر خود سوار و مسلط می نمایند.
نوسان انسان میان جنود الرحمان الشیطان
انسان در این عالم آفریده شده است تا دائماً، خودرا بیازماید. دو گروه، در این آزمایش ها وجود دارند. یک سو خدا، جنود رحمانی، ملائکه، روح الهی و در درون انسان عقل، گرایش های مثبت، گرایش های متعالی؛ و در یک سو شیطان، جنود شیطانی، شیاطین انس، شیاطین جن و در درون غرایز حیوانی و تمایلات نفسانی.
انسان در بین، این دو دسته از عوامل و این دو گروه، دائماً درحال نوسان و آزمایش است. اگر کسی تلاش نمود و اراده خودرا به دست ملائکه، و به دست روح، دست اولیای خدا، سپرد و از خدا خواست تا وکالت او را قبول کند «فَعَلَی اللّهِ تَوَکَّلْتُ» «وَ عَلَی اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ» از اولیا الله می شود. «لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ» زمانی که از اولیا الله شد، خدا وکیل و متصدی کارهای انسان می شود و کارهای دنیا و آخرت انسان را تدبیر می کند. چنین انسانی راحت، آرام و آسوده است: «أَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» اضطراب، استرس، فشار روحی، غصه، غم، و ترس، هراس و ناامیدی در چنین انسان هایی وجود ندارد.
زیستن اولیا در ساحل آرامش و اطمینان
عارف وارسته، مرحوم حاج سید رضا بهاءالدینی رضوان الله مقابل نمونه و مجسمه آرامش بود. بیش از چهل سال که من ایشان را می شناختم، به یاد نمی آورم که از ایشان حالت اضطراب، حیرت و ناامیدی دیده باشم. همیشه آرام، و دل سپرده به حضرت باری تعالی بود؛ آسوده خاطر و بی اضطراب! خدا چنین بندگانی نیز دارد. از سویی بعضی ها نیز هستند که به اندک حادثه ای مضطرب و هراسان می شوند. اگر انسان اختیار خودرا به دست خدا سپرد، خدا نیز او را حمایت می کند.
اما اگر در مقابل دعوت و محبت و مهربانی خدا، از او رو گردانید، مقدمات تسلط شیطان فراهم می شود. «تَتَحَبَّبُ إِلَیَّ فَأَتَبَغَّضُ إِلَیْکَ وَ تَتَوَدَّدُ إِلَیَّ فَلَا أَقْبَلُ مِنْک» وقتی در مقابل مودت و محبت خدا، انسان بی اعتنایی و دشمنی نمود، با چنین رفتاری از طرف انسان، شیطان آرام آرام بر او تسلط پیدا می کند. «إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَی الَّذِینَ یَتَوَلَّوْنَهُ.»
وسوسه در شناخت
در این کشاکش نیروهای متضاد چه باید کرد تا در دام و فریب شیطان گرفتار نشویم و از زمره «وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤهُمُ الطّاغُوتُ» قرار نگیریم؟ عمده کارهایی که شیطان نسبت به انسان انجام می دهد، تصرف در فکر و خیال و قوای ادراکی انسان است.
در قرآن کریم بیش از ده نوع کار به شیطان نسبت داده شده است که انجام همه آنها با وسوسه است. وسوسه یعنی چه؟ وسوسه یا در مقام شناخت و یا در مقام عمل است. انسان گاهی وسوسه می شود که آیا فلان موضوع درست است یا غلط، آیا حق است یا باطل؟ مثل شک در دین.
شک بر اثر وسوسه پیدا می شود. شیطان می گوید: «از کجا این دلیل درست باشد. از کجا کسانی که این راه را رفتند، درست به نتیجه رسیده باشند. انسان های دیگری نیز در این عالم هستند. آنها نیز عقل و شعور دارند که به این صنعت ها و تکنولوژی های پیشرفته دست پیدا کرده اند؛ از کجا معلوم که راه آنها درست نباشد؟»؛ این وسوسه در شناخت است.
شیطان استاد آرایشگری اعمال زشت
اما وسوسه در مقام عمل زمانی است که انسان می خواهد کاری را برای لذت، بهره مندی و یا فرار از رنج و درد، انجام دهد. اگر لذت یا بهره ای که انسان می خواهد آنرا به دست بیاورد حرام باشد، شیطان با وسوسه آن لذت و بهره را در نظر انسان بسیار بالا و بزرگ جلوه می دهد.
شیطان به سراغ همه انسان ها می آید. گاهی می شود انسان نسبت به چیزی علاقه پیدا کرده و آن چیز برای او جذابیت پیدا می کند. گویا کسی به او می گوید این خیلی بیش از آنچه انسان فکر می کند زیباست. مثل معروفی می گوید «سرکه دزدی، شیرین تر از حلواست!»؛ سرکه ترش چون دزدی است، تصور می کند شیرین است.
این عاملی است که شیطان برای انسان تزئین کرده و آنرا بیش از اندازه جلوه می دهد. قرآن می فرماید کار شیطان زینت دادن و آراستن عمل زشت است «زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ» در جایی که عمل زشت است، آنرا زیبا نشان داده است.
در آنجاییکه باید انسان کاری نیک انجام دهد که مقداری هزینه و زحمت و فکر و تلاش نیاز دارد، شیطان دست به کار شده و آغاز به ترساندن انسان می کند می گوید: «این کار را نکن، خودت را خسته نکن، این خیلی زحمت دارد، حالا بگذار باشد تا فردا ببینیم چه می شود. نیاز نیست به آن فقیر کمک کنی. دیگران هستند که به او کمک کنند. بیهوده پول ها را خرج نکن، خودت محتاج می شوی!»؛ «الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ»؛ از همین رو سفارش شده اگر می خواهید کار خیری انجام دهید، فوری آنرا انجام بدهید. این دو کار اصلی شیطان است یکی تزئین کارهای زشت و گناه و دیگری ترساندن و تخویف از انجام کارهای خوب؛ «إِنَّما ذلِکُمُ الشَّیْطانُ یُخَوِّفُ أَوْلِیاءَهُ» ۲۷. شیطان کسانی که اختیار خودرا به دست شیطان سپرده اند، ترسانده و می گوید «می خواهید بروید جبهه، کشته شوید!؟ فرزندت را می خواهی بفرستی حوزه تحصیل کند تا گرفتار شود، سرانجام آخوندی گدایی است!»؛ «یُخَوِّفُ أَوْلِیاءَهُ»؛ «یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ»؛ این وسوسه ها برای جایی است که انسان می خواهد کار خوبی انجام دهد. در جایی که می خواهد انسان مجبور به گناه بکند، کار زشت را جلوه می دهد و آنرا در نظر انسان زیبا، دوست داشتنی و شیرین می نمایاند. چه بسا انسان بعد از چند لحظه؛ متوجه می شود که وعده های شیطان دروغ بوده است.
ستیز گناهکاران به شیطان در جهنم
از مطالب بسیار زیبای قرآن داستان گفتگوی دو گروه از اهل جهنم در عالم قیامت است. گروه مستضعف و مستکبر که نماد پیروان نخبه و غیر نخبه و یا خواص و عوام هستند که در جهنم با یکدیگر نزاع و دعوا می کنند «یَقُولُ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لَوْ لا أَنْتُمْ لَکُنّا مُؤمِنِینَ» انسان های عادی، به نخبگان در جهنم می گویند این که ما کافر و گناه کار و به عذاب گرفتار شدیم، تقصیر شما بود. شما ما را منحرف کردید تا به این راه بیاییم. آنها جواب می دهند، بعد از آنکه هدایت برای شما آمد مگر شما را مجبور به گناه کردیم؟ تقصیر خود شما است.
سرانجام در پاسخ می گویند «بَلْ مَکْرُ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ»؛ گفتگوی دیگری که در قرآن ذکر شده گفت وگوی مردم گمراه شده با شیطان در جهنم است. گمراهان خطاب به شیطان می گویند: تو بودی که ما را گمراه کردی. شیطان در پاسخ می گوید: «وَعَدْتُکُمْ فَأَخْلَفْتُکُمْ ما کانَ لِی عَلَیْکُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاّ أَنْ دَعَوْتُکُمْ» هنر من آن بود که به شما وعده دروغ دادم سپس آشکار می شد که وعده های من توخالی و پوچ است اما شما فریب وعده های دروغ من را می خوردید.
من کسی را به زور مجبور به گناه نکردم جز آن که شما را دعوت؛ کردم تا بیایید، با آن که می دیدید وعده های من خلاف و دروغ است اما باز، فریب می خوردید «فَلا تَلُومُونِی وَ لُومُوا أَنْفُسَکُمْ ما أَنَا بِمُصْرِخِکُمْ وَ ما أَنْتُمْ بِمُصْرِخِیَّ»؛ در انتها نیز شیطان اعتراف می کند که هم من و هم شما گناهکاران مقصریم. نه من می توانم به فریاد شما برسم و نه شما می توانید به فریاد من برسید.
کاشت بذر کینه و دشمنی با شراب و قمار
قرآن می فرماید: «إِنَّما یُرِیدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ» شیطان در شروع به انسان می آموزد که از نعمت خوب خدا، و انگورهای خوب و شیرین، مشروب و خمر بسازد. این تعلیم شیطان است. سپس انسان را تشویق می کند تا از ماده تلخ بدمزة سکرآور، بنوشد و از خود بی خود شود «زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ»؛ بعد از آن که انسان را به مستی و بی عقلی رسانید هرگونه فاجعه و مصیبتی را به واسطه این مستی بوجود می آورد.
کسانی که در جلسات فساد و فحشاء به جان یکدیگر افتاده و با چاقو یکدیگر را زخمی کرده و از پای درمی آورند به واسطه بی عقلی و مستی ناشی از نوشیدن شراب مرتکب چنین جنایاتی می شوند. در قمار نیز همینگونه است.
شراب و قمار هر دو موجب دشمنی بین انسان هامی شوند. «إِنَّما یُرِیدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ». شیطان می خواهد در این دنیا انسان ها با هم دوستی نداشته باشند و همیشه با کینه و دشمنی و عداوت و کدورت زندگی کنند.
برای همین انسان ها را وسوسه؛ می کند تا خمر بنوشند و قمار بازی کنند. قمار سود بی زحمت داشته و سرگرمی به ظاهر لذت آوری است. کاری را که شیطان انجام می دهد، وسوسه؛ در دل انسان هاست. با آنکه بیش از ده کار در قرآن به شیطان نسبت داده شده، حرف خیلی دور از واقعیتی نیست گفته شود که همه آن ده کار، به وسیله وسوسه صورت می گیرد.
همنشینی با اهل معرفت برای دور ماندن از وسوسه شیطان
وسوسه چیست؟ وسوسه یا در فکر انسان تأثیر و شبهه بوجود می آورد و نمی گذارد انسان به چیزی یقین پیدا کند. یا نسبت به چیزی بیش از اندازه گرایش غیرعادی ای پیدا می کند. اگر انسان بخواهد از خطرهای شیطان محفوظ بماند نخست باید فکر را از وسوسه های شیطانی حفظ نماید.
انسان باید راه درست فکر کردن را بیاموزد. استدلال های صحیح را یاد گرفته و از کسانی که اهل معرفت و فهم و تعقل هستند کمک بگیرد، تا در مقام شناخت، تسلیم شیطان نشود.
تأثیر وسوسه بر بینش و گرایش
افعال اختیاری انسان به دو عامل بستگی دارد؛ نخست شناخت و سپس میل و اشتیاق به انجام عمل. عامل «دانش و بینش»؛ و عامل «گرایش و میل»؛ دست به دست هم داده و عمل انجام می گیرد. اما اگر انسان یا نداند و یا تمایلی نداشته باشد، عمل را انجام نمی دهد.
شیطان در هر دو مرحله، در ذهن انسان تأثیر می گذارد. یا در مقام شناخت نمی گذارد شناخت صحیح پیدا شود و انسان را مبتلا به شک می کند. یا بعد از شناخت صحیح، انسان را بی میل و اشتیاق می کند. اگر انسان بخواهد در هر دو مرحله به دام شیطان گرفتار نشود در مقام شناخت باید تلاش کند، شناخت صحیح را بدست آورده و قدرت تعقل را تقویت نموده و با عقلاء رفت و آمد داشته باشد. در زندگی با افراد متخصص و مورد اعتماد مشورت نماید و با کسانی که اهل معصیت و گناه هستند؛ رابطه نداشته باشد.
دین را باید از کسی یاد گرفت که دنیازده و به دنبال مقام و ریاست نباشند؛ در غیر این صورت به تعبیر روایات «أُولَئِکَ قُطَّاعُ الطَّرِیق» عالمی که مفتون دنیا و به دنبال لذائذ دنیا، پست و مقام دنیا باشد، راهزن و دزد است. دین انسان را می دزد. «فَاتَّهِمُوهُ عَلَی دِینِکُمْ»؛ نسبت به او اعتماد نکنید.
دین را از کسی یاد بگیرید که علم کافی داشته و تقوای آن کار را داشته باشد. این در مقام شناخت است. اما در مقام عمل باید عادت کند به این که آرام آرام با برنامه صحیح، با عبادتها انس بگیرد. خدای متعال نصرت و امداد را برای اهل خیر قرار داده است. «کُلاًّ نُمِدُّ هؤلاءِ وَ هَؤلاءِ»؛ کسانی که در شروع مقداری سختی های عبادت را تحمل کنند، بعد از مدتی کم کم آنچنان علاقمند می شوند که اگر عبادت را ترک کنند، ناراحت می شوند، گویا گمشده ای دارند.
به عمل خیر معتاد شوید
روایتی از اهل سنت به نقل از ابن اثیر در نهایه نقل شده است که پیغمبر اکرم صلی الله مقابل و آله می فرماید: «ان للخیر ضراوة کضراوة الخمر»؛ همانگونه که انسان به بعضی امور معتاد می شود، به عمل و کار خیر و خوب نیز اعتیاد پیدا می کند.
برای پرهیز از گناهان انسان جایی که احساس می کند یکی می گوید «این خیلی خوب است، نگذار از دست برود، چه صدای خوبی، چه نوشیدنی خوبی، چه دیدنی خوبی»؛ باید بداند که این وسوسه شیطان است. آیا صدای شیطان را می شود شنید؟ بله! اگر درست دقت نماییم، صدای شیطان را نیز خواهیم شنید؛ زمانی که انسان تشویق به گناه می شود و حس می کند که عامل دیگری انسان را به طرف گناه، سوق می دهد و می گوید: «این زمان را از دست نده! بعدها توبه می کنی!»؛ با آنکه عقل می گوید عمل معصیت، حرام است.
کوچک شمردن گناه، رمزهایی از دام شیطان
واظب باشیم که حرمت های الهی را حفظ نماییم. هیچ گناهی را کوچک نشماریم. این سّر محفوظ بودن از انخداع از شیطان و راز نیافتادن در دام شیطان است. نخستین چیزی که موجب می شود انسان از مسیر صحیح منحرف بشود و آهسته آهسته به راه شیطان کشیده شود، آنست که گناهان را کوچک بشمارد.
«استصغار الذنب». زمانی که انسان به بهانه های مختلف یک نگاه حرام یا شنیدن موسیقی حرام (به بهانه یادگرفتن دستگاه موسیقی) را، کوچک شمرد، بعد از مدتی به گناه معتاد می شود. از همان ابتدا نباید به گناهان کوچک و اندک خودرا آلوده نماییم تا در دام شیطان گرفتار نشویم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب