پیامبر اعظم (ص) در آینه نهج البلاغه ۴ ؛
سلسله انبیا از یک شجره واحدی است
به گزارش عطر حرم، هیچ وقت کمبود عدد و کثرت دشمنانشان باعث نشد شانه از زیر بار تکلیف خالی کنند سُمِّیَ لَهُ مَنْ بَعْدَهُ أَوْ غَابِرٍ عَرَّفَهُ مَنْ قَبْلَه ؛ هر پیغمبر پیشینی پیغمبر بعدی را معرفی می کرد.
به گزارش عطر حرم به نقل از مهر، بهترین راه برای شناختن پیغمبر اکرم (صلی الله ضد وآله) بیانات امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. پیامبر اعظم (صلی الله ضد وآله) را از دیدگاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) و در آینه نهج البلاغه بررسی کردیم.
آن چه پیش رو دارید گزیده ای از سخنان آیت اللّه مصباح یزدی در دفتر مقام معظم رهبری است که در شب ۱۸ ماه مبارک رمضان ۱۴۲۷ ایراد فرموده اند:
جرعه ای از کلام علی (ع)
علی (علیه السلام) در خطبهای اشاره می فرماید به هبوط حضرت آدم. وقتی ایشان در زمین مستقر شدند خدا مقام نبوت هم به ایشان داد تا فرزندانشان را هدایت کنند. بعد می فرماید «وَ لَمْ یُخْلِهِمْ بَعْدَ أَنْ قَبَضَه»؛ پس از اینکه حضرت آدم قبض روح شد، خدا مردم را تنها و بدون رهبر نگذاشت «مِمَّا یُؤَکِّدُ عَلَیْهِمْ حُجَّةَ رُبُوبِیَّتِهِ وَ یَصِلُ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ۱مَعْرِفَتِهِ»؛ این رهبر واسطهای است بین مردم و بین معرفت خدا. تا وقتی آدم بود، این واسطهگی را انجام می داد یعنی مردم را با خدا آشنا می کرد «بَلْ تَعَاهَدَهُمْ بِالْحُجَجِ عَلَی أَلْسُنِ الْخِیَرَةِ مِنْ أَنْبِیَائِهِ وَ مُتَحَمِّلِی وَدَائِعِ رِسَالَاتِه»؛ خدا آنها را رها نکرد بلکه پیامبرانی پیاپی مبعوث فرمود تا همان نقش را برای معرفت مردم نسبت به خدای متعال ایفا کنند «حَتَّی تَمَّتْ بِنَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ (صلی الله وعلیه وآله) حُجَّتُه»؛ تا نوبت به پیامبر عظیم الشأن اسلام رسید که حجت الهی دیگر بر مردم کاملاً به اتمام رسید.
چگونه شد که در این زمان تمام شد؟ «وَ بَلَغَ الْمَقْطَعَ عُذْرُهُ وَ نُذُرُه»؛ کار انبیا اتمام حجت بود و بیان راه هدایت و سعادت. تبشیر و انذارها ادامه یافت تا زمان پیغمبر اکرم که دیگر نیازی به تبشیر و انذار مجدد نبود. نکتهای که در نهج البلاغه روی آن تکیه شده اینست که سلسله انبیا از یک شجره واحدی است. همه پدران انبیا، اصلاب و ارحامشان پاک بودند «فَاسْتَوْدَعَهُمْ فِی أَفْضَلِ مُسْتَوْدَع»؛ آنها را در بهترین جایگاه به امانت گذاشت «وَ أَقَرَّهُمْ فِی خَیْرِ مُسْتَقَرٍّ تَنَاسَخَتْهُمْ کَرَائِمُ الْأَصْلَاب»؛ صلب های بزرگوار آنها را یکی بعد از دیگری منتقل کردند.
پدران انبیا همه از بزرگواران بودند «إِلَی مُطَهَّرَاتِ الْأَرْحَام»؛ از صلب پدر به رحم های مطهر مادران منتقل می شد «کُلَّمَا مَضَی مِنْهُمْ سَلَفٌ قَامَ مِنْهُمْ بِدِینِ اللَّهِ خَلَف»؛ هر یک از انبیا که از دنیا می رفتند پیامبر دیگری جای آنها را می گرفت «حَتَّی أَفْضَتْ کَرَامَةُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله وعلیه وآله)»؛ تا این موهبت الهی منتهی شد به پیغمبر اکرم که آخرین حلقه سلسله انبیا است «رُسُلٌ لَا تُقَصِّرُ بِهِمْ قِلَّةُ عَدَدِهِمْ وَ لَا کَثْرَةُ الْمُکَذِّبِینَ لَهُم»؛ گاهی یک پیامبر در بین صدها هزار انسان و صاحبان قدرت مبعوث می شد.
عددشان کم بود ولی (۲)؛ هیچ وقت کمبود عدد و کثرت دشمنانشان باعث نشد شانه از زیر بار تکلیف خالی کنند «سُمِّیَ لَهُ مَنْ بَعْدَهُ أَوْ غَابِرٍ عَرَّفَهُ مَنْ قَبْلَه»؛ هر پیغمبر پیشینی پیغمبر بعدی را معرفی می کرد، می گفت پس از من پیغمبری با چه خصوصیاتی خواهد آمد.
«عَلَی ذَلِکَ نَسَلَتِ الْقُرُونُ وَ مَضَتِ الدُّهُورُ وَ سَلَفَتِ الْآبَاءُ وَ خَلَفَتِ الْأَبْنَاء»؛ این سنت همچنان ادامه داشت. پدران می رفتند؛ جایشان را به فرزندانشان می دادند پیغمبران را می فرستاد تا مردم را هدایت کنند. پیغمبر اسلام وقتی دار فانی را وداع گفت چه شد؟ نبوت هم ختم شد؛ اما آیا کار مردم به خودشان واگذار شد؟ خطبه اول نهجالبلاغه در مبحث پیغمبر اکرم می فرماید «فَهَدَاهُمْ بِهِ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ أَنْقَذَهُمْ بِمَکَانِهِ مِنَ الْجَهَالَةِ ثُمَّ اخْتَارَ سُبْحَانَهُ لُِمحَمَّدٍ ص لِقَاءَه»؛ پیغمبر اکرم مردم را که از ضلالت و جهالت نجات دادند، خدا لقاء خودش را برای او برگزید «وَ رَضِیَ لَهُ مَا عِنْدَهُ وَ أَکْرَمَهُ عَنْ دَارِ الدُّنْیَا»؛ دیگر این دنیا را برای او زیبا و مناسب ندانست «فَقَبَضَهُ إِلَیْهِ کَرِیما»؛ او را بزرگوارانه به سمت خود برد «وَ خَلَّفَ فِیکُمْ مَا خَلَّفَتِ الْأَنْبِیَاءُ فِی أُمَمِهَا»؛ ولی چنان نبود که دیگر بساط هدایت برچیده شود. همانطور که انبیا سابق، اوصیائی داشتند و نقششان را به اوصیاء بعدی می سپردند؛ پیغمبر اکرم هم وقتی دار فانی را وداع گفت همان کار را انجام دادند «إِذْ لَمْ یَتْرُکُوهُمْ هَمَلًا بِغَیْرِ طَرِیقٍ وَاضِحٍ وَ لَا عَلَمٍ قَائِم»؛ مردم را بدون این که راه راستی را پیش روی آنها باز کند مهمل نگذاشت و رها نکرد.
در بخش دیگر می فرماید «وَ عَمَّرَ فِیکُمْ نَبِیَّهُ أَزْمَاناً حَتَّی أَکْمَلَ لَهُ وَ لَکُمْ فِیَما أَنْزَلَ مِنْ کِتَابِهِ دِینَهُ الَّذِی رَضِیَ لِنَفْسِه»؛ آنقدر به پیغمبر عمر داد ۳؛ که آن دینی را که خدا برای مردم بیان کرده، کامل کند می دانید دین کی کامل شد؟ «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُم». «وَ أَنْهَی إِلَیْکُمْ عَلَی لِسَانِهِ مَحَابَّهُ مِنَ الْأَعْمَالِ وَ مَکَارِهَهُ وَ نَوَاهِیَهُ وَ ۴؛ أَوَامِرَهُ»؛ خدا هر چه را دوست می داشت یا مکروه می داشت آنها را به وسیله پیغمبر به مردم تعلیم داد.
ضرورت بعثت انبیا برای هدایت بشر به طور عادی
سابقاً انسان هایی که در اطراف زمین زندگی می کردند هیچ خبری از یکدیگر نداشتند؛ چه رسد به این که چه دین و مذهبی دارند. این برهانی که شما اقامه می کنید که برای هدایت بشر، وجود انبیا لزوم دارد؛ چه اندازه کشش دارد؟ یعنی اگر یک پیغمبر مبعوث بشود برای همه این انسان های پراکنده، کافی است؟! مقتضای این برهان چه هست؟ ابتدا تمثیلی عرض کنم. خداوند به همه انسان ها نعمتهایی مانند چشم و گوش و احساس و… داده است، در این مقام اگر کسی بگوید: من یک آدمی دیدم که نابینا بود یا فلج بود یا دیوانه، این بیان را نقض می کند؟ یا نه آنها یک استثنائاتی است که لازمه زندگی این عالم مادیست. این جایی نیست که آدم به یک استثنائاتی بپردازد بگوید: بله، بعضی ها خدا بهشان چشم نداده است! اینها استثنائاتی است که باید دنبال دلایل و عواملش گشت.
جواب کلی به این سؤال که چرا بعضی انسان ها هدایت نشدند اینست که اینها در اثر ظلم برخی از انسان های دیگر پیدا شده است اگر همه آن راهی را که خدا به وسیله انبیا از همان اول فرستاده شد درست عمل می کردند؛ این مشکلات، گمراهی ها و پرستش های معبودهای قلابی پیش نمی آمد.
اگر کسانی منحرف شدند یا از جایگاه صحیح دور افتادند استثنائاتی است که در اثر عوامل خارجی پیش آمده والا سنت الهی اقتضا می کرد که وقتی خدا انسان را می آفریند به وسیله پیامبران هدایت کند و بنابراین نخستین انسان را پیامبر قرار داد تا هم خود او هدایت شود و هم بتواند دیگران را هدایت کند «وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلاَّ خَلا فِیها نَذِیر»؛ هیچ امتی نیست مگر این که پیامبری در بین آنها وجود داشته است. پس جواب کلی قرآن اینست که هر امتی ۵؛ در هر جای زمین زندگی می کرد خدا پیغمبری برایشان می فرستاد. ما همه شأن را نمی شناسیم.
خبر نداریم همه پیغمبران که و کجاها بودند. فرض کنید در آمریکای جنوبی یا در استرالیا یا در ژاپن. این دلیل نبودن نیست پس چرا بعضی جاها هدایت انبیا نرسید؟ جوابش اینست که اینها استثنائاتی است که در اثر تزاحمات و ظلم انسان های دیگر به وجود آمده است. از سوی دیگر ما می بینیم وقتی تعالیم انبیا به وسیله خود مسئولین دینی آن مردم تحریف می شد «وَ مَا إخْتَلَفَ فیهِ إِلاَّ الَّذِینَ أُوتُوهُ مِنْبَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ بَغْیاً بَیْنَهُم »۶؛ خدا باز پیغمبری می فرستاد تا تحریفات گذشتگان را تصحیح کند.
خب اگر در اقوام و امت های گذشته پیغمبرانی بودند و اینها تعالیمشان تحریف شد، چه زمانی باید پیغمبر دیگری بیاید؟ بمحض این که از دنیا رفت؟ باید راه دیگری غیر از عقل برای هدایت مردم وجود داشته باشد. اما این راه، بوسیله چند نفر و به چه کیفیتی و با چه فاصله زمانی ایجاد شود؛ عقل ما این چیزها را نمی فهمد. طوری هم نیست که ما بتوانیم تضمین نماییم هر انسانی هر جای دنیا زندگی می کند حتما باید هدایت پیغمبران به صورت صحیح به او برسد.
این مانند امور تکوینی است مثل این که خدا روزی همه انسان ها را می دهد اما خب گاهی یک انسانی در یک جایی از گرسنگی می میرد یا به دست کسی محبوس می شود؛ این چیزها که در تکوین هست، در تشریع هم هست؛ این گونه استثنائاتی که در اثر عوامل مزاحم در این عالم طبیعت پیش می آید در این بیانات ملحوظ نیست. این بیانات ناظر به روال عادیست که غالباً اکثریت مردم از آن استفاده می نمایند. پس اقتضای این برهان این نیست که هر انسانی هر جا هست، حتما باید دعوت انبیا به او برسد.
دین کامل چه قدر است؟
خدای متعال آن قدر عمر به پیغمبر داد که دین خدا را به طول کامل برای مردم بیان کرد. آیا اگر پیغمبر می مانْد احکام دیگر بیان نمی شد؟ گفتهاند این قرآنی که شما می گوئید کامل هست، مثلا اگر ده سال دیگر پیغمبر زنده می ماند دیگر آیهای بر او نازل نمی شد؟ اگر حکمی نازل می شد کامل تر می شد. پس چطور می گوئید این کامل ترین است؟ جوابش اینست که خداوند علیم و حکیم آن مقدار از احکامی که عموم مردم به صورت طبیعی و از طریق اسباب عادی، باید یاد بگیرند، بیان کرد.
اگر در تفسیر و توضیحش کمبودهایی هست؛ برای آن هم یک راهی وجود دارد و همان راهی است که انبیا سابق هم، پس از رحلت خودشان کارشان بوسیله اوصیائشان دنبال می شد. خدا تدبیرهایی به کار برده که آن چه نیاز ضروری سعادت انسان ها در دنیا و آخرت است بوسیله پیغمبر بیان شده و تا روز قیامت باقی خواهد ماند. چون می دانیم اگر چیز دیگری لازم بود و پیغمبر نفرموده بود، کار خدا ناقص بود و نقض غرض می شد. مگر خدا انسان را نیافریده بود که راه سعادتش را بشناسد و بپیماید؟ حالا نمی تواند بشناسد؛ همان برهان نبوت اقتضا می کند این پیغمبری که می آید آن قدر باید عمر کند که بتواند همه آن چه برای بشر لازم است، بیان کند. چون پس از او پیغمبری نخواهد آمد.
وقتی ما می گوئیم آن چه برای سعادت بشر لازم بود پیغمبران بیان فرمودند؛ اگر مثلا کسی بپرسد: دیه یک انگشت را - اگر ببرد - حتما باید پیغمبر بگوید؟ حالا اگر خود مردم توافق کردند چه اشکالی دارد؟ جوابش اینست که اگر از عقل من می پرسید؛ من نمی دانم. نمی دانم چه چیزهایی لازم است. اما پس از اینکه خدا پیغمبر را فرستاد و اینها را بیان فرمود می فهمم که اینها لزوم داشته و مخالفتش جایز نیست. چه بسا اگر لزوم نداشت، نفرموده بود و چندان ضرر اساسی به سعادت دنیا و آخرت ما وارد نمی شد. ولی اکنون که بیان شده، اگر انکار کند کافر است. ازاین رو ما نمی توانیم محدوده دین را از سوی خودمان تعیین نماییم.
مغالطه دین اقلی و اکثری، مبنای سکولاریزم
دین باید حداقلی باشد یا حداکثری؟ این را به صورت مغالطهای مطرح می کنند. می گویند: اگر بگویید دین همه آن چه را بشر نیاز دارد بیان کرده، دوای سرطان را دین چگونه بیان کرده است؟ بشر به معالجه سرطان نیاز ندارد؟ حالا دین بگوید نماز بامداد را دو رکعت بخوان یا سه رکعت؛ این کار دین است؛ چون عقلمان نمی رسد. اما در اقتصاد و سیاست که عقل ما می رسد. این همه آدم در دنیا دارند اقتصادشان را اداره می کنند، خیلی هم از ما بهترند؛ پس ما چه احتیاجی داریم به دین، چه ضرورتی دارد مإ؛ واً ئئ سیاست دینی مطرح کنیم؟ سوال را از این جا مطرح می کنند که وظیفه دین حداقل نیازهای بشر است. بیان حداکثر هم که نیست، به جهت اینکه می بینیم دین، نه ساختمان سازی یاد ما می دهد نه موشک سازی. پس ناچار حداقل است! حداقل که شد یعنی چه؟ یعنی آن جایی که هیچ راهی برای شناختش وجود ندارد. راه هایی که ما داریم علم و عقل و فلسفه و هنر و… است.
این بیانی است که امروز خیلی شایع است. این مبنای سکولاریزم است یعنی جدا کردن دین از مسائل جدی زندگی. کتابهای بسیاری در این حوزه نوشتند؛ نه خارجی ها بلکه نظریه پرداز های مسلمان و مدافع اسلام می گویند! البته اینها را جاهای دیگر بحث کردیم. منظورم ارتباطی بود که با این بحث می تواند داشته باشد که خدا آنقدر به پیغمبر عمر داد تا دینش را کامل کند و دینش را کامل کرد با ولایت علی (علیه السلام)، با یک مساله حکومتی و سیاسی. اینکه ربطی به نماز و روزه نداشت.
پس جواب این سوال که دین حداقلی است یا حداکثری چیست؟ اولاً امر دایر بین دو شقّ نیست که یا حداقل است یا اکثر، و نه شقّ ثالثی. این استدلال، مغالطی است. و اما این که شما از ما می پرسید پس چه چیزهایی را باید بیان کند؟ می گوئیم ما از خودمان نمی دانیم. چون نمی دانیم چه چیزهایی در سعادت و شقاوت ابدی ما مؤثر است. آنهایی را که بیان نکرده است، می دانیم دخالت اساسی ندارند. با هواپیما سازی نه کسی به خدا می رسد نه از خدا دور می شود، کافر و مؤمن هر دو می توانند بهرهمند شوند. اما ربا حرام است یا حلال، این کار دین است. هر چه عقلای عالم بگویند بدون ربا اقتصاد ما نمی چرخد، قرآن می گوید دروغ می گوئید اگر دست بر ندارید اعلان جنگ با خدا دادهاید. اگر نفرموده بود، ما نمی دانستیم مساله رباخواری اینقدر مهم می باشد. ما پیشاپیش نمی توانستیم محدوده دین را تعیین نماییم تا پیغمبر که می آید، بدانیم چه چیزهایی را باید بگوید. بنابراین است که ما نیاز به پیامبر داریم.
آیا در این زمان وجود پیامبر یا حضور امام لازم نیست؟
پیغمبر اسلام آمد و همه حقایق را بیان فرمود. ولی می بینیم مسلمان ها در همین تعالیم پیغمبر خیلی اختلاف دارند. مگر قرآن نفرمود «فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فِیَما اخْتَلَفُوا فِیه»؛ خدا پیغمبران را فرستاد تا در امور دینی مردم رفع اختلاف کنند.
آیا باز خدا باید پیغمبری را بفرستد ۷؛ یا نه؟ جوابش اینست که اگر این اختلافات و شبهات به حدی برسد که برای انسان بی غرض به صورت عادی راه کشف حقیقت مسدود باشد، لازم است پیغمبری یا امام معصومی حتما در کنار مردم باشد. ولی تدبیرهای الهی به گونهای است که نصّ کتاب هدایت و سعادت بشر - قرآن - بدون کم و زیاد برای مردم باقی است. خدا برای هیچ کتاب آسمانی دیگری چنین ضمانتی نکرده است. همچنین نصوص فراوانی در حد تواتر یا قریب به تواتر با قرائن قطعیه از پیغمبر اکرم رسیده است؛ کسانی که غرض و مرض نداشته باشند می توانند رجوع کنند و حقیقت را بفهمند. خیلی از این اختلاف ها برای اینست که درصدد تحقیق بر نمی آیند. امکان دارد کسی اصلاً درصدد تحقیق بر نیاید و خدا را هم انکار کند، چه رسد به اصل دین.
اگر پیغمبر هم بیاید، کاری با او نمی تواند بکند. با همین بیان می شود در رابطه با ائمه طاهرین هم اظهار داشت که خدا به یازده امام هم آن قدر عمر داد که حقایق دین را، آنچه نیاز به تبیین و تفسیر داشت بیان کنند. امروز خیلی از معارفی که در دست اهل تسنن هست حتی خیلی از مسائل فقهیشان به خاطر برکات خاندان است. آن چه لازم بود برای سعادت انسان ها به برکت قرآن کریم و بیانات پیغمبر اکرم و خاندان صلوات الله علیهم اجمعین در بین مردم ماند. حجت بر مردم تمام است. اگر کمبودهایی هست به گونهای نیست که به اساس سعادت دنیا و آخرت انسان ها لطمه بزند. البته اگر مردم ظلم نکرده بودند و ائمه اطهار حضور داشتند، عالم پر از برکات می شد. دیگر نه شبههای باقی می ماند نه اشتباهی و نه ظلمی. کاری است که خود ما مسلمانها کردیم و این سبب شد که امام دوازدهم غایب شوند ولی این غیبت به گونهای نیست که اساس دین به خطر بیفتد و راه برای کشف حقیقت مسدود باشد. آن محرومیت ها مال خود ماست.
۱؛ - نهج البلاغه، نسخه صبحی صالح، خطبه ۹۱، ص ۱۳۱.
۲؛ - نهج البلاغه، خطبه ۱، ص ۴۳.
۳؛ - نهج البلاغه، خطبه ۸۶، ص ۱۱۶.
۴؛ - مائده، ۳.
۵؛ - فاطر، ۲۴.
۶؛ - بقره، ۲۱۳.
۷؛ - بقره، ۲۱۳.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب