دانشیار دانشگاه تهران و پژوهشگر فلسفه :
نسبت حکمت عملی و علوم اجتماعی در چیست؟
به گزارش عطر حرم، بوذری نژاد اظهار داشت: همیشه در تمدن اسلامی درباب نسبت دانش فقه و دانش فلسفه عملی مباحثی بین بزرگان فلسفه در گرفته که جایگاه حکمت عملی را در تمدن اسلامی نشان بدهد.
یحیی بوذری نژاد دانشیار دانشگاه تهران و پژوهشگر فلسفه و اندیشه اجتماعی متفکرین مسلمان در گفتگو با خبرنگار مهر درباب برگزاری همایش حکمت عملی مبانی و روش ها که از طرف مؤسسه حکمت و فلسفه اسلامی برگزار می شود؛ اظهار داشت: فلسفه در اصطلاح در گذشته به مفهوم علوم بود. علوم را تقسیم می کردند به علوم نظری و علوم عملی و علوم صناعی یا فلسفه نظری و فلسفه عملی و فلسفه صناعی.
وی افزود: در تعریف آنها باید اظهار داشت که هر علمی موضوعی دارد که درباب مسائل یک علم بحث می کند. اگر وجود موضوع علمی وابسته به أراده و اختیار و کنش انسان باشد این را در اصطلاح علوم عملی یا فلسفه عملی می گوئیم و اگر موضوع علمی در اختیار انسان ها نباشد به آن علوم نظری می گوئیم. به عنوان مثال وقتی می خواهید درباب مواد و ترکیبات مواد صحبت کنید یا درباب ستارگان تحقیق انجام بدهید وجود این علوم مثل ستارگان و اجسام و این پدیده های طبیعی هیچکدام وابسته به اراده انسان ها نیست یعنی اراده انسان در آفرینش آنها و در ایجاد آنها دخلی و تصرفی ندارد به این علوم، نظری می گوئیم. اما وقتی درباب سیاست، اقتصاد، مدیریت انسان ها، انواع حاکمیت و ساختارهای حکومت و، مسائل اجتماعی صحبت بکنید همه در گرو این است که انسان تحقق داشته باشد و کنش و اختیار داشته باشند تا این علوم و روابط شکل بگیرد تا انسان نباشد و نیاز به تبادل کالا بین انسان ها نباشد دانش اقتصاد و مدیریت و دانش این چنینی را شکل نخواهد گرفت.
بوذری نژاد اضافه کرد: در گذشته حکمت و فلسفه عملی هم مرادش این است. یعنی پرداختن به عناوینی که وجود آنها در اختیار انسان است. در گذشته آنرا به اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مدن تقسیم می کردند. تدبیر منزل امروز توسعه پیدا کرده و به دانش هایی همچون اقتصاد تبدیل گشته سیاست مدن هم درباب جامعه آرمانی و جامعه فاضله و انواع جوامع فاضله و غیر فاضله بحث می کند این تعریفی است که درباب حکمت عملی ارائه می دهیم.
این نویسنده کتب فلسفی با تأکید بر این که حکمت عملی مبانی هستی شناسی، مبانی روش شناسی و معرفت شناختی را دارد، افزود: یکی از با اهمیت ترین مبناهای روش فلسفه عملی و حکمت عملی توجه کردن به روش استدلال قیاس برهانی است یعنی سیر از کل به جز باتوجه به تکیه بر یقینیات و بدیهیات که در منطق صوری بیان شده است. در زمینه روش شناسی خاصیت هایی در فلسفه عملی وجود دارد در زمینه هستی شناسی بی شک حکمت عملی مبتنی بر باور به وجود عوالم عقل و عوالم غیر محسوس است و در حقیقت به این که فراتر از جهان ماده کمالی برای انسان در نظر گرفته شده است.
وی افزود: این همایش در صدد این است که درباب فلسفه عملی و آنچه که در گذشته تاریخی ما بوده مباحثی را از دید متخصصین باتوجه به مقالات مختلفی که ارسال می شود، بررسی کند. ما باید جایگاه حکمت عملی را در جهان اسلام نشان دهیم. بنظر می رسد که در تمدن اسلامی در کنار فلسفه عملی از دانش های عملی دیگری که وابسته به علوم نقلی، وابسته به علومی است که برخاسته از اسلام و قرآن است داریم مثل دانش فقه.
اختلاف نظر فارابی و بوعلی سینا درباب دانش فقه
بوذری نژاد افزود: همیشه در تمدن اسلامی درباب نسبت دانش فقه و دانش فلسفه عملی مباحثی بین بزرگان فلسفه در گرفته که جایگاه حکمت عملی را در تمدن اسلامی نشان بدهد. ابونصر محمد فارابی معتقد می باشد که آنچه که کلیاتش در حکمت عملی و فلسفه عملی بیان شده جزییات آن در فقه بیان شده است یعنی در نگاه فارابی فلسفه عملی در رأس قرار دارد و جایگاه اساسی را در نظام اندیشه و در عمل دارد و دانش فقه بیان جزییات فلسفه عملی است البته دیدگاه شیخ الرئیس ابن سینا هم تفاوتی دارد با فارابی و آن این است که مبادی فقه و فلسفه عملی در فقه و شریعت آمده است در حقیقت بزعم بوعلی باید این طور اظهار داشت که حکمت عملی و فلسفه عملی بیان جزییات مبادی شریعت هست. در هر صورت با وجود این که بین این متفکر بزرگ اختلاف وجود دارد درباب نسبت فقه و حکمت عملی ولی هردو به جایگاه عظیم و مهم فلسفه عملی و حکمت عملی اشاره دارند با رویکرد های متفاوت و نگاه های مختلفی که بینشان وجود دارد.
وی با طرح این سوال که چرا امروز بازگشت و پرداختن به مسائل حکمت عملی مهم و ضروری است؟ افزود: معتقدم سه گونه علم اجتماعی در تاریخ بشر روی داده است نخست علم اجتماعی که مبتنی بر روش قیاس منطقی است و همان حکمت عملی که توسط فارابی و طرفداران وی در جهان اسلام تحقق پیدا کرد و دیگری علم اجتماعی که مبتنی بر آرای ابن خلدون که او هم مبتنی بر تجربه و حواس دانش عمران شکل داد. دیگر معرفت اجتماعی در دنیای جدید است و آن هم کنار گذاشتن روش قیاس منطقی و روش توجه به نقل و سنت در عصر جدید که در آن پرداختن به مسائل اجتماعی و کنش های انسان باتوجه به روش های جدید است.
پژوهشگرفلسفه و حکمت درباب روش های جدید در زمینه تحقیقات اجتماعی اظهار داشت: روش های جدید در زمینه تحقیقات اجتماعی یا روش های کمی است یعنی کسانی که می خواهند هم آنچه که در علوم تجربی وجود دارد را به عنوان روش وارد علوم اجتماعی کنند مثل دورکهایم و کنت و یا محقق مسائل اجتماعی و انسانی را با روش تجربی بررسی نمی کند و از روش های تفسیری استفاده می نماید.
وی افزود: این سه اتفاق در دنیا افتاده است و در هر یک مبانی هستی شناسی و معرفت شناختی مختلفی وجود دارد. امروز نه در زمینه علوم اجتماعی که مبتنی بر روش های کمی است و نه در زمینه علوم اجتماعی که بر مبتنی بر روش های کیفی است ما به قطع و یقین نمی رسیم بر خلاف ادعایی که در ابتدا دانشمندان جدید مطرح می کردند که اگر روش تجربه را در تحقیقات به کار ببریم به قطعیت و یقین میرسیم؛ در هر دو روش به یک نسبیت رسیدیم.
نوذری نژاد اضافه کرد: امتیاز حکمت عملی به آن بهره ای است که از یقین و قطع در زمینه عمل دارد و پذیرش عوالم گوناگون هستی است و امروز در زمینه دانش های عملی بشر نیاز به یک قطع و یقین دارد که آنرا دستاویز خود قرار دهد و حکمت عملی می تواند این امتیاز نسبت به علوم اجتماعی جدید را بوجود آورد. توجه به حکمت عملی بازخوانی گذشته تاریخی در زمینه اجتماعی است و احیای آنچه که متفکرین در جهان اسلام در زمینه عمل و کنش اندیشیده اند.
وی در آخر اظهار داشت: این جایگاه حکمت عملی در تمدن بشری و اسلامی و از سویی علوم اجتماعی جدید و نسبت آن با فلسفه عملی سبب شده است که مؤسسه فلسفه و حکمت با برگزاری همایشی اذهان متفکران را نسبت به حکمت عملی تحریک نماید.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب