عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی :
آیت الله مصباح تلاش می کرد از قیام کربلا عبرتی برای انقلاب بگیرد
عطر حرم: آیت الله مصباح یزدی معتقد بود که در یک جامعه ای اگر مطالبه ی حق باشد، حق در آن جامعه نمی میرد و فرهنگ حق باقی می ماند.
خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه- محمد ابراهیم یزدانی: فردا ۱۲ دی، سالروز رحلت آیت الله محمدتقی مصباح یزدی است. مرحوم آیت الله محمدتقی مصباح یزدی در زمینه علمی و فرهنگی، از دیر باز، خدمات شایانی را ارزانی داشته اند و هر دوره بنا به مقتضیات آن دوره حرکت فرهنگی متناسبی را شروع نمودند. جدیّت ایشان و نیز نظم و واقع بینی ممتاز ایشان، موجب می شد که اغلب حرکت های فرهنگی ایشان، نتایج مثبتی را به همراه آورد. آیت الله مصباح، از آغاز ورود خود به حوزه علمیه قم، متوجه نقصهای موجود در این عرصه شده بودند و آن گونه که خود نقل می کردند، در انتظار فرصتی بودند تا بتوانند برای آن، چاره ای مناسب پیدا کنند. ایشان نارسایی های موجود را در سه حوزه نظام آموزشی، مسائل اخلاقی و روند تبلیغی بازشناخته بودند.
ایشان آثار مختلفی درباره ی علوم اسلامی همچون تفسیر، فلسفه، اخلاق و معارف اسلامی دارد. «آموزش فلسفه» و «آموزش عقاید» متن درسی مراکز حوزوی و دانشگاهی است و به زبان های مختلف ترجمه شده است. «معارف قرآن»، «اخلاق در قرآن»، «نظریه سیاسی اسلام» و «نظریه حقوقی اسلام» همچون آثار ایشان است. برای تبیین کارنامه مجاهدت علمی آن عالم بزرگوار به سراغ یکی از شاگردان آیت الله مصباح یزدی رفتیم. آنچه در ادامه می خوانید گفتگوی ما با حجت الاسلام جواد سلیمانی امیری است و به تبیین عاشورا پژوهی علامه محمد تقی مصباح یزدی خواهیم پرداخت:
*لطفاً توضیحی در مورد نحوه ورود آیت الله مصباح یزدی به بحث عاشورا و همین طور خاصیت های عاشورا پژوهی ایشان ارائه دهید؟
مبدأ و شروع شروع عاشورا پژوهی حضرت آیت الله مصباح یزدی را می توان کتاب آذرخشی دیگر از آسمان کربلا دانست. ایشان برای اولین بار، در این کتاب یک طرح بحث جالبی را در مورد تبیین نهضت سید الشهدا مقابل السلام داشتند. همچون خاصیت های کاری ایشان، تبیین نو و عمیقی است که بر مبنای قرآن و سنت و فقه شیعی ارائه می دهد. یعنی بحث ایشان هم استنادات قرآنی و حدیثی دارد و هم مبانی قیام را مطرح می کند و به فقه شیعه اشاره دارد. یکی دیگر از وجوه تمایز کار علامه مصباح، تطبیق دادن زمینه های قیام امام حسین و زمانه ی ایشان با زمانه ی ما و شرایط انقلاب اسلامی است. خاصیت دیگری که در عاشورا پژوهی ایشان وجود دارد، جامعیت نسبی می باشد که اثر ایشان دارد.
ایشان می گوید که در یک جامعه ای اگر مطالبه ی حق باشد، حق در آن جامعه نمی میرد. فرهنگ حق باقی می ماند. اما اگر مطالبه گری حق و ارزش ها در یک جامعه ای نابود شود و کسی حاضر نشود پای حق فریاد بزند و ایثار بکند و پای پرچم حق خون بدهد. آن وقت اندیشه ی حق و ارزش های حق در آن جامعه نیست و نابود می شود
*علت پدید آمدن وجوه تمایز در عاشورا پژوهی آیت الله مصباح و جامع بودن نسبی آن چیست؟
آیت الله مصباح یزدی در عاشورا پژوهی خودشان، در پنج مرحله قیام عاشورا را بررسی می نمایند. اول راز ماندگاری قیام عاشورا، دوم زمینه های قیام، سوم فلسفه قیام، چهارم روش قیام و پنجم پیامد قیام را طرح و بررسی می کنند. اما این که ما گفتیم کار ایشان جامع هست و با آثار دیگر متمایز هست، خاصیت می باشد که این اثر دارد. کتاب آذرخشی دیگر در آسمان کربلا تألیف یک فیلسوف فقیه، مفسر معنا و استاد اخلاق و اهل عمل هست. شخصی که زندگی توحیدی داشته است. شاید کسانی بگویند، در تاریخ افراد زیادی کار کرده اند و از حیث تاریخی این اثر تحفه ای نیست. اما باید گفت، این گونه نیست که ایشان فقط یکسری نکات تاریخی را طرح کرده باشد که سایر مؤلفان تاریخ عاشورا بحث کرده اند. ایشان با خاصیت هایی که طرح کردیم یعنی تطبیق تحلیل و روایت جامعه شناختی عاشورا با زمانه ی ما و همین طور جامعیت نسبی که دارد یک اثر متمایز با سایر آثار مشابه است. همین طور این اثر تألیف یک فیلسوف و فقیه و مفسری است که وقتی به بحث فلسفه ی قیام، هدف قیام سیدالشهدا مقابل اسلام و روش قیام امام می رسد. نکاتی دارد که هیچ شخصی تا حالا بیان نکرده است. این خاصیت های اینقدر مهم و جدی است که مقام معظم رهبری در پی مطالعه کتاب ایشان می فرمایند: «من تمام این کتاب را خوانده ام، تمام آن نه فقط مطالب مفید بلکه لازم و ضروری می باشد. تبیین وقایع در ارتباط با عاشورا و صدر اسلام و تطبیق آن با امروز بگونه ای در این کتاب انجام شده است که شاید دیگری نتواند به آن خوبی که شما طرح کرده اید بیان کند» همه اینها نشان داده است که این کتاب برجستگی اش این هست که با زمانه ی ما اولاً تطبیق می کند بعد بگونه ای تحلیل کرده که این تحلیل کار هیچ مورخی نیست و ما فقیهی نداریم که این گونه تحلیل کرده باشد. ایشان در عین فقاهت، مفسر هم بود و تلاش می کرد از قیام امام حسین عبرتی برای انقلاب اسلامی بگیرد. این کتاب مجموعه سخنرانی های استاد مصباح یزدی در حسینیه شهدا شهر قم در محرم ۱۴۲۱ هست.
*آیت الله مصباح در این کتاب چه نوآوری و خلاقیت هایی دارند که منجر به تمایز آن یا سایر آثار شده است؟
اثر عاشورا پژوهی ایشان نوآوری هایی دارد. ایشان اعتقاد دارد که این قیام سیدالشهداعلیه السلام از منظر دوست و دشمن یک قیام بی نظیر هست و حماسه ی حسینی یک حماسه ای کم نظیر است. ایشان یکی از دلیلهای بی نظیر بودن قیام را عظمت این فاجعه و جنایت می داند. ایشان مطرح می کند که جنایت به این بزرگی در تاریخ نبوده است، که همزمان این همه مصیبت و فاجعه بر یک خانواده وارد شود. علامه مصباح می گوید این فاجعه عظمت دارد و حالا راز این عظمت و ماندگاری این قیام در چی هست؟ ایشان می گوید که برخی راز ماندگاری این قیام را این گونه تشریح می کنند که برمی گردد به این که خداوند متعال خواسته است که این نهضت و این قیام در تاریخ بماند، فلذا به این روایت استناد می کنند که «اِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ مقابل السّلام حَرارَةً فی قُلُوبِ الْمُؤمنینَ لا تَبْرُدُ اَبَداً» یعنی خداوند خواسته است که دل مؤمنین نسبت به قیام سیدالشهدا مقابل السلام بسوزد و بتپد و با آن ارتباط داشته باشد. علامه مصباح یکی دیگر از خاصیت های ماندگاری قیام امام حسین را روایاتی می دانند که از انبیا گذشته در مورد قیام و واقعه عاشورا باقی مانده است. این که پیش از این به انبیا این وقایع نشان داده شده است و در نظام تکوین این عالم یک عنایتی به این قیام و ماندگاری آن هست. علت آن هم مشخص است چون این قیام می خواهد سبب بقای آخرین دین الهی شود، پس بقای خاطره اش در تاریخ هم یک امر اعجاب انگیز است. گستردگی این قیام در نظام تکوین یکی از خاصیت هایی هست که این قیام بنا است باقی بماند. البته ایشان به دلیلهای دیگری غیبی هم که به دوام و ماندگاری این قیام منجر می شود اشاره می کنند، همچون سفارش های خاندان در مورد این قیام و این که این قیام تحریف پذیر نیست. علامه مصباح می گوید، هیچ کسی نتوانست این قیام را تحریف کند. قیام های دیگری را که ما داریم در تاریخ و حتی شخصیت ها را خیلی وقت ها تحریف کردند، حتی رسول خدا و امیرالمومنین مقابل السلام را در زمان حیات شان و پس از حیات شان تحریف کردند. ولی قیام سیدالشهدا را نتوانستند تحریف کنند، به قدری هدف این قیام که احیای دین خدا بوده شفاف هست که هرکاری می کنند این قیام را نمی توانند بگویند برای دنیا بوده است. چون اگر این قیام برای خدا نبود و دنیا بود تا یک جایی امام حسین مقاومت می کرد و پس از آن از جنگ دست می کشید. اما سید الشهدا جان خودش، زن و بچه اش، همه فرزندان و یاران اش را فدا کرد. تازه بعد از قیام زن وبچه اش به اسارت رفتند تا آخر هم از شعارهای متعالی خودش دست نکشید. شعارهایی که کوچک نبود و نشان دهنده ی این هست که این قیام بی نظیر و متفاوت با قیام های دیگر است.
*آیا از نوآوری های مشهود دیگر علامه مصباح در بحث عاشورا می توانید اسم ببرید؟
یکی دیگر از نوآوری هایی که از ایشان در کتابشان مشهود هست، این مطلب است که علامه مصباح بعضی از شبهاتی را که در زمینه ی قیام عاشورا مطرح هست را تشریح می کنند. بطورمثال چرا ما باید برای سیدالشهدا مقابل السلام عزاداری کنیم؟ چرا بجای عزاداری فقط یک مباحثه یا میزگرد برای قیام امام حسین مقابل السلام برگزار نکنیم؟ پاسخ ایشان این گونه است که اساساً انسان وقتی که عزاداری می کند. این نهضت را هرسال باز آفرینی می کند و وقتی بازآفرینی رخ می دهد، اثر این نهضت مانند روزهای اول باردیگر زنده می شود. یعنی باردیگر دل ها را تحریک می کند و حالت ظلم ستیزی انسان را تجدید می کند. حال اگر این عزاداری برگزار نشود، انگیزه و احساسات بشر و مسلمانان بر ضد ظلم تحریک نمی گردد. این عزاداری و ابعاد عاطفی آن هست که احساسات انسان را تحریک می کند. پس این هدف با مباحثه کردن و فقط یک کتاب نوشتن در مورد نهضت سیدالشهدا و بحث های علمی حاصل نمی شود و ما به نهضت سیدالشهدا و بازآفرینی آن احتیاج داریم تا هدف سیدالشهدا در تاریخ تعقیب شود و این هدف در سایه ی همین عزاداری ها و بحث ها دنبال می شود.
علامه مصباح یزدی معتقد بود که چند عامل سبب انحراف جامعه ی صدر اسلام شده است. یکی از عوامل را تبلیغات می دانند و می گوید که معاویه و حزب اموی از تبلیغات و شعرا خیلی استفاده می کردند به جهت اینکه جامعه را از خاندان جدا بکنند
*زمینه های شکل گیری قیام عاشورا از منظر علامه مصباح، چه مواردی بود؟
علامه مصباح یزدی به صورت مفصل در یکی از بخش های کتاب آذرخشی دیگر از آسمان کربلا، به زمینه های شکل گیری این قیام اشاره می کنند و می گویند، اولاً باید توجه داشته باشیم که امام حسین مقابل السلام را امت پیامبر و مسلمانان به شهادت رساندند. یهودیان امام حسین مقابل السلام را به شهادت نرساندند. ایشان عوامل بسترساز عاشورا را مطرح می کنند و در آن عوامل کلی ابتدا روی زمینه های اجتماعی تمرکز می کنند و چند نکته را در این حوزه مطرح می سازند: نخستین نکته را ایشان، سطحی نگری می داند. یعنی سطح نازل فرهنگی جامعه که آن زمان در شکل گیری توطئه های معاویه و بنی امیه اثر داشت. اگر جامعه ای از لحاظ فرهنگی و مبانی اندیشه اسلامی تربیت نشود آن جامعه در معرض اینست که تهاجم فرهنگی جاهلی فرهنگ اسلامی را استحاله کند. دومین نکته را، ایشان روح زندگی قبیلگی که در آن دوره باقی مانده بود عنوان می کند. ایشان معتقد بود که در زمان صدر اسلام روح زندگی قبیلگی که از رییس قبیله باید اطاعت شود و دلیلی نیاورند در بین اعراب باقی مانده بود و این نکته زمینه بسیاری از اتفاقات را فراهم نمود که معاویه بتواند با خریدن رؤسای قبایل و تهدید آنها جامعه را بر ضد خاندان بشوراند. سومین نکته ای که ایشان بعنوان زمینه های قیام عنوان می نماید، ضعف ایمان مردم زمان امام حسین مقابل السلام است. ایمان مردم پس از رحلت رسول خدا آرام آرام ضعیف شد و این ضعف ایمان خیلی در شکل گیری قضیه عاشورا تأثیر داشت. بر مبنای آیات قرآن مجید اساساً ایمان مسلمانان صدر اسلام خیلی قوی نبوده است. فلذا قرآن کریم می فرماید: «قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا ۖ قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَٰکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ» اعراب می گویند ما ایمان آوردیم، پیامبر به اینها بگو شما ایمان نیاوردید بلکه شما اسلام آوردید و ایمان هنوز داخل قلبتان نشده است. حضرت علی (ع) هم در بیان علت سکوت شان پس از رحلت رسول خدا و ماجرای سقیفه می گویند که من دیدم مردم تازه اسلام را پذیرفته اند و دین مانند مشکی مملو از شیر بود که کوچک ترین سستی و غفلت آنرا فاسد می کرد.
*آیت الله مصباح چه عواملی را بعنوان عوامل انحراف جامعه آن روز بیان می کنند؟
علامه مصباح یزدی معتقد بود که چند عامل سبب انحراف جامعه ی صدر اسلام شده است. یکی از عوامل را تبلیغات می دانند و می گوید که معاویه و حزب اموی از تبلیغات و شعرا خیلی استفاده می کردند به جهت اینکه جامعه را از خاندان جدا بکنند. عامل دیگر تطمیع بوده است. بسیاری از این ترور شخصیت ها همچون، مالک اشتر و امام حسن (ع) با تطمیع افراد رخ می داد. همین طور رشوه دادن به بعضی از شخصیت ها از دیگر عوامل انحراف بود که افراد از این طریق از خاندان جدا می شدند. مثل عمرسعد که با طمع به ملک ری در عاشورا دست به آن جنایات زد. ایشان تهدید را از دیگر عوامل انحراف جامعه ذکر می کند. حضور فرماندهان سفاکی همچون ابن زیاد که آمده بودند تا با تهدید مردم را تابع امویان کنند و در مقابل خاندان قرار دهند. بر طبق این اصولی که گفته شد ایشان مدعی بود که عوامل انحراف جامعه ی امروز ما هم همین عوامل هست. یعنی اصول کلی آن همین ها است. یعنی تبلیغ، تطمیع و تهدید. من هرچه فکر می کنم بیرون از این عوامل، عامل دیگری به ذهن ام نمی رسد. الان هم می خواهند با نظام جمهوری اسلامی مبارزه بکنند از همین راه عمل می کنند.
یکی از نکات جالب بحث علامه مصباح که برای من جالب بود و من این را در هیچ اثری ندیدم. این هست که می گوید، ببینید امام حسین مقابل السلام نفرمود که «خرجت لاصلاح» من برای اصلاح جامعه قیام کردم. اگر می فرمود من قیام کردم برای اصلاح جامعه این سوأل ایجاد می شود که پس از شهادت امام حسین مقابل السلام جامعه که اصلاح نشد. امویان یک مدتی حاکم بودند و بعد هم مروانیان آمدند و بعد هم عباسیان و همینطور حکومت های ظالم آمدند. پس چه اصلاحی ایجاد شد؟ ایشان می گوید: امام حسین مقابل السلام فرموده «خرجت للطلب اصلاح» یعنی طلب اصلاح یعنی مطالبه گری اصلاح. ایشان می گوید که در یک جامعه ای اگر مطالبه ی حق باشد، حق در آن جامعه نمی میرد. فرهنگ حق باقی می ماند. اما اگر مطالبه گری حق و ارزش ها در یک جامعه ای نابود شود و کسی حاضر نشود پای حق فریاد بزند و ایثار بکند و پای پرچم حق خون بدهد. آن وقت اندیشه ی حق و ارزش های حق در آن جامعه نیست و نابود می شود و دیگر اسلام کاملاً از بین می رود. امام حسین مقابل السلام مطالبه گری اصلاحات اسلامی را در جامعه بنیان گذاری کرد. این مطالبه گری در تاریخ ادامه پیدا کرد تا انقلاب اسلامی که مطالبات سیدالشهدا را امام خمینی مطرح می کند، اما می گوید هرچه داریم از محرم و صفرداریم. حزب الله لبنان هم همان مطالبات را مطرح می کند و می گوید لبیک یاحسین. سید الشهدا بود که مطالبه گری ارزش ها را در تاریخ بنیان نهاد. مطالبه ای که به قیمت شهادت حضرت به اتمام رسید. امام به این اقدام خود به ما یاد داد که شما می توانید با خون دادن خودتان این درخت مطالبه گری اسلامی ناب را آبیاری کنید و نگذارید بخشکد. امام حسین می گوید، هدف جز این نیست که معالم دین و معیارهای اسلامی را به مردم نشان بدهیم و با قیام خود می خواهد نشان دهد که اسلامی زندگی کردن و مسلمان زیستن چگونه است. ولو در یک روز ایشان تمام این سبک زندگی را برای ما به نمایش بگذارد.
*این مطالبه گری حق، از چه راه و طریقی صورت می گیرد؟
بعد از طرح این مطلب علامه مصباح یزدی بحث مهم دیگری را طرح می کنند و آن هم این که امام حسین مقابل السلام این مطالبه گری که در تاریخ بنیان نهاد چه راه و روشی را دنبال کرد؟ امام حسین مقابل السلام می فرماید: «ارید ان امر بالمعروف و انهی عن المنکر» امر به معروف و نهی از منکر در کتاب فقهی ما شرطش اینست که ضرر و زیان برای آمر به معروف نداشته باشد. پس چرا امام حسین مقابل السلام شهید شد و زن و بچه اش برای امر به معروف و نهی از منکر به اسارت رفتند. اما اینجا امام شرایطی دارد که در جامعه ی اسلامی مردم دست از امر به معروف و نهی از منکر بکشند. حاکمیت هم به فکر امر به معروف و نهی از منکر نیست و منکر درحال تبدیل شدن به معروف و معروف درحال تبدیل شدن به منکر هست. چنین شرایطی اقلیت ها که متدین هستند باید بیایند قیام کنند تا معروف منکر نشود تا منکر معروف نشود و دین استحاله نگردد. این روشی هست که سیدالشهدا در پیش گرفته که با خون خودش و شهادت خودش اسلام را الهی بکند. علامه مصباح یزدی بعد از این بحث به بیان مراتب امر به معروف و نهی از منکر می پردازند و سپس می گویند، اگر ما یک مقداری دقت نماییم خواهیم دید که این قیام با این روش، پیامد بزرگی داشت و آن پیامد بزرگ این بود که اسلام در تاریخ ماند و اگر این قیام نبود ما چنین اسلامی را نداشتیم.
علامه مصباح یزدی با این تحلیلی که از قیام سیدالشهدا داشتند، جامعه و امت حزب اللهی ها را آماده کردند برای روزی که تهاجم فرهنگی غرب به بار بنشیند. اگر روزی در جامعه این اتفاق افتد و منکر جای معروف را بگیرد. اکثریت جامعه اینها بروند طرف سبک زندگی غربی و دولت هم نه بخواهد و نه بتواند کاری انجام دهد. آن وقت جامعه اسلامی باید یک قیام شهادت طلبانه به اذن ولی فقیه همانند قیام سیدالشهدا انجام دهد. علامه مصباح یزدی در اثر خود یک هوشیاری و بصیرتی به جامعه داد که زمینه فراهم گردید تا دشمن بترسد. فلذا همین روزهایی که ایشان کتاب آذرخش کربلا را می نوشتند، مقام معظم رهبری در سخنرانی خود در مقابل تهاجم روزنامه های جریان اصلاحات فرمودند اگر بیش از این روند را ادامه دهید صلح امام حسن (ع) تکرار نمی شود و قیام عاشورا اتفاق می افتد. این مطلب را علامه مصباح یزدی همان ایام و با تبیین فرهنگ قیام سیدالشهدا منطق اش را برای امت حزب الله تبیین کرد و بنظر من این بزرگترین خدمت ایشان در آن مقطع تاریخ بود.
به عنوان بحث پایانی، مطلبی از ایشان در باب زیارت با معرفت خاندان هست را مطرح می کنم که در واپسین روزهای حیات شان به تبیین آن پرداختند. ایشان در این سخنرانی می گویند، زیارت خاندان در صورتیکه با معرفت باشد این ارزش را دارد که آتش جهنم را بخواباند و سبب از بین رفتن گناهان و کفاره ی گناهان انسان می شود. این معرفت حداقل اش اینست که آدم این امامی را که دارد زیارت می کند بداند که عمل به دستورات او واجب شرعی است. هرخیر و برکتی که به ما می رسد به واسطه ی این امام است، امام واسطه فیض ما هست.
منبع: عطر حرم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب