پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در گزارش عطر حرم عنوان كرد؛
اگر اصلاحات امیرکبیر دنبال می شد، ایران بسیار پیشرفت می کرد
به گزارش عطر حرم، عباس سلیمی نمین اظهار داشت: اصلاحات امیرکبیر، به شکل گسترده ای دیوان سالاری را تقویت می کرد، تا وقتی امیرکبیر در رأس دستگاههای دولتی قرار داشت، فساد اداری در سطح نازل بود.
خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه-نگار احدپور اقبلاغ: امروز ۱۸ دیماه سالروز شهادت بزرگ مردی است به نام امیرکبیر. میرزا محمد تقی خان فراهانی مشهور به امیرکبیر، صدراعظم ایران در دوره ناصرالدین شاه قاجار بود. وی در دوره صدارت سه سال و سه ماه (۳۹ ماهه) خود، اصلاحاتی را در زمینه های آموزشی، اجتماعی و سیاسی ایران شروع کرد. امیرکبیر دارالفنون را بنیان نهاد، مسجد و مدرسه دینی ساخت و شورش بابی ها را سرکوب کرد. او با دسیسه اطرافیان شاه از مقام خود برکنار و به کاشان تبعید شد و به دستور شاه به قتل رسید.
به همین مناسبت با عباس سلیمی نمین، مورخ و پژوهشگر تاریخ معاصر و مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران به گفت و گو پرداختیم. آنچه در ادامه می خوانید حاصل این گفتگو است:
عباس سلیمی نمین در گزارش عطر حرم به نقل از مهر، در مورد سیاست های اقتصادی و سیاسی امیرکبیر اظهار داشت: در نگاهی کلی به اصلاحات سیاسی میرزا تقی خان، باید گفت تمامی اصلاحات اقتصادی، سیاسی امیرکبیر در جهت تمرکز قدرت در دستگاههای دولتی بود که در رأس آن مقام صدارت قرار داشت. هدف اصلی امیرکبیر از این اصلاحات تقویت اقتدار دولت و هم بهبود وضعیت برای کنترل مؤثر بر فعالیتهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مراکز قدرت داخلی و خارجی بود.
وی اضافه کرد: اصلاحات امیرکبیر، به شکل گسترده ای دیوان سالاری را تقویت می کرد. تا وقتی امیرکبیر در رأس دستگاههای دولتی قرار داشت، فساد اداری در سطح نازل بود. با برکناری وی از رأس دستگاههای دولتی، دیوان سالاری در جهت سرکوبی و انقیاد مردم به کار رفت. امیرکبیر اصلاحات مهمی در دستگاههای کشوری و لشکری انجام داد، اما در نهایت با قتل وی اصلاحات ناتمام ماند.
حمایت از اقتصاد داخلی
سلیمی تصریح کرد: اساس اندیشه امیرکبیر در اقتصاد کشور پشتیبانی از اقتصاد داخلی بود و معتقد بود بهره گیری از تولیدات داخلی باعث پیشگیری از خروج طلا از کشور و قوی شدن پشتوانه مالی کشور می شود. او با عنایت به ضعف اقتصادی کشور درصدد توانمند کردن اقتصاد داخلی با تاکید بر ظرفیت مردم برآمد و در این راه از تمام توانمندی های موجود در کشور بهره گرفت.
وی اظهار داشت: امیرکبیر در جهت تقویت اقتصاد داخلی در کشور به ایجاد صنایع مختلف به منظور تأمین نیازهای داخلی کشور اقدام نمود. در دوره سه ساله صدارت عظمای امیرکبیر، کشور به پیشرفت هایی در زمینه اقتصادی رسید. امیرکبیر درک کرد با رواج نظام سرمایه داری جدید و صنعت ماشینی که ابتکارش دست دولت های استعمارگر بود، استعمارگران برای رواج بازار محصولات صنعتی خودشان و تضعیف تولید داخلی و بنیه مالی اغلب ملت های عقب مانده، صنایع ملی این کشورها را نابود می کنند. بنابراین کوشش کرد با محدود کردن واردات محصولات خارجی از صنایع داخلی حمایت کند.
اصلاحات امیرکبیر، به شکل گسترده ای دیوان سالاری را تقویت می کرد. تا وقتی امیرکبیر در رأس دستگاههای دولتی قرار داشت، فساد اداری در سطح نازل بود
وی همینطور در جهت قدرت بخشیدن به اقتصاد داخلی ایران و پشتیبانی از آن دست به ابتکارات فراوان زد، ازجمله این که صنعتگران در ازای نوآوری در صنعت پاداش دریافت می کردند. تشویق و حمایت دولت در زمینه های اقتصادی در این دوره باعث ایجاد فعالیتهای جدید و ابتکارات فردی در داخل کشور شد.
مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران خاطرنشان کرد: بعنوان مثال پیش از امیرکبیر، لباس سربازان را از ماهوت ها (پارچه های انگلیسی) تهیه می کردند. امیرکبیر گفت دیگر حق ندارید هیچ لباسی از لباس نظامیان را از پارچه های انگلیسی تولید کنید. کارگاه های داخلی فعال شوند و فقط باید از کارخانه های داخلی تهیه کنید. امیرکبیر دستور داد لباس نظامیان از شال چوخای پشمین مازندرانی تهیه شود و این سبب شد شال های مازندرانی توسعه بی سابقه یابد. شال های دستی کرمانی هم در زمان امیرکبیر به تشویق او به قدری عالی و زیبا بافته می شد که با شال های کشمیری رقابت می کرد و معروف به شال امیری شد.
وی اضافه کرد: امیرکبیر معتقد بود این خیانت به ملت است که کالاهایی که امکان دارد در داخل کشور ساخته شود از خارج وارد شود. پافشاری و اصرار امیرکبیر در راه اندازی صنایع داخلی و پیشگیری از استفاده از کالاهای خارجی با اعتراض سفرای خارجی مواجه گردید.
امیرکبیر و تکنولوژی جدید
سلیمی نمین ضمن اشاره به ورود فناوری های نوین به ایران در دوران امیر کبیر خاطرنشان کرد: امیرکبیر معتقد بود از صنعت مدرن اروپا باید بهره گرفت؛ صنایعی که موردنیاز واقعی کشور است را باید فراگرفت و با راه اندازی کارخانه و آموزش نیروی انسانی و با تولید محصول در داخل کشور و پشتیبانی از صنایع داخلی، کشور را از وابستگی به بیگانگان نجات داد و دوم؛ اعزام دانشجویان و استادکاران به کشورهای اروپایی یا به کارگیری استادان و مربیان از کشورهایی باشد که سابقه استعمارگری ندارند، مانند اتریش.
تأسیس کارخانه های مدرن در کشور
این پژوهشگر تاریخ معاصر اظهار داشت: بدون شک مشاهدات امیرکبیر به هنگام مسافرت های خارج از کشورش، در حرکت وی در زمینه تأسیس کارخانه های جدید نقشی بسزا داشته است. چونکه بارها به گسیل افراد به خارج از کشور برای فراگیری فنون یا کارآموزی در صنایع مبادرت ورزید. بعنوان نمونه، امیر در سال ۱۸۵۱ با همکاری دولت روسیه گروهی را برای فراگیری فنون کاغذسازی، بلورسازی، ریخته گری آهن و تصفیه قند، درودگری و چرخ سازی به مسکو و سن پترزبورگ گسیل داشت. بعد از سه سال ۶ نفر از آنان به کشور بازگشتند و در اصفهان، تهران و ساری کارگاه هایی تأسیس کردند. همینطور در سال ۱۸۵۱ دو نفر ابریشم کارِ کاشانی را برای بهبود تولیدات ابریشمی به استانبول فرستاد تا فنون جدید این صنعت را فراگیرند.
اصلاحات فرهنگی اجتماعی امیرکبیر
وی اضافه کرد: امیرکبیر روزنامه وقایع التفاقیه را در تهران دایر کرده و در سال ۱۲۶۹ ق، به منظور تعلیم صنایع چند مرکز تعلیمی مانند مدرسه «دارالفنون» و «مجمع الصنایع» به وجود آمد. یکی از این مراکز در سال ۱۲۶۷ ق در ارگ سلطانی دارالخلافه تأسیس شد. «مجمع الصنایع» از تأسیسات اقتصادی ایجادشده در این دوره بود که به منظور ترویج فن و صنعت در کشور به وجود آمد. طرح ایجاد مدرسه ای برای ایجاد برخی رشته های فنی جدید با عنوان مجمع الصنایع در سال ۱۲۶۹ ق عملی شد. مأموریت این نهاد آموزشی بسیار حرفه ای تعیین شده بود و اعزام کارآموز و دانشجو برای فراگیری علوم جدید و موردنیاز در پیگیری فکر تأسیس مدرسه مجمع الصنایع مؤثر بود.
سلیمی نمین با اشاره به اینکه دوره قاجار از نظر سیاسی، عصری است مملو از شکست و تحقیر اظهار داشت: عهد قاجار از لحاظ اجتماعی، زمانی است پر از محافظه کاری و از دید فرهنگی نشانی از شکل گیری یک رنسانس یا تجدید حیات. امیرکبیر در این در دوران، از معلمان خارجی در امر تعلیم و تربیت بهره برد و اگر اصلاحات امیرکبیر دنبال می شد، ایران در خیلی از رشته های علمی و فنی پیشرفت می کرد. میرزا تقی خان یک میهن دوست ایرانی بود که بدون در نظر گرفتن منافع شخصی در اعتلای وطنش می کوشید.
تقویت قدرت نظامی، استراتژی راهبردی امیرکبیر
سلیمی نمین تصریح کرد: در مقابله با استعمار روس و انگلیس، امیرکبیر دستور داد آخرین و جدید ترین سلاح های روز را در ایران تولید کنند تا بتوانند جلوی استعمارگران غرب و شرق بایستند. با پیشرفت تکنولوژی و به وجود آمدن سلاح های گرم، ایران که یکی از قوی ترین ارتش های جهان را دارا بود به دلیل بی لیاقتی زمامداران و نداشتن سلاح های جدید در زمینه نظامی هم مانند سایر زمینه ها گرفتار عقب ماندگی شد. رفتن به تاریخ دست اندازی استعمار غرب به آسیا نشان داده است کشورهای کوچک اروپایی همانند هلند و پرتغال فقط با اتکا به یک ناوگان جنگی و چند توپ توانستند سواحل بزرگ کشورهای آسیایی را تسخیر و ملت آنها را اسیر کنند.
وی اضافه کرد: به این نتیجه رسید که اگر مقرر است در ایران هم تغییرات ایجاد شود باید کلیت کشور بخصوص نظم و قانون تغییر کند. بدین سان امیرکبیر با درکی که از کلیت تمدن جدید به دست آورد دریافت که تمدن جدید یک کل است که باید به تمام جنبه های آن دست پیدا کرد و درصورتیکه در حوزه ای اصلاحات انجام نشود کشور شکست های دیگری را در این حوزه ها تجربه خواهد نمود. امیرکبیر به این درک رسید که مسئله قدرت نظامی نیست و اگر کشور به صنایع جدید مجهز نشود نه تنها در عرصه صنایع دستی قدیم شکست خواهد خورد بلکه در دام وابستگی گرفتار خواهد شد، همان گونه که در سالهای بعد این صورت گرفت. ازاین رو برای رسیدن به علم و فناوری باید نهادهای جدید آموزشی ایجاد کرد. به عبارتی امیرکبیر ارتباط این اجزا را با یکدیگر درک کرد و دریافت که ایران با یک کل به نام تمدن جدید روبرو شده است بنابراین در مجموعه اقدام هایی که انجام می داد به اصلاحات داخلی و ایجاد نهادهای جدید دست زد.
ظهور فرقه بابیه
سلیمی نمین افزود: در سال ۱۲۶۰ قمری در اواخر سلطنت محمدشاه، «علی محمد باب» ادعای مهدویت کرد. به دنبال مناقشه هایی که در دوران صدارت امیرکبیر به وقوع پیوست و سبب موضع گیری شدید علمای وقت نسبت به باب شد، سرانجام باب، بعد از پاره ای مباحثات بین او و علما در تبریز تیرباران شد. بابی های یزد، کرمان، زنجان و مازندران که از قتل باب آگاه شده بودند، به خونخواهی او برخاستند. امیر با سرعت تمام فتنه ها را خواباند و آرامش را به کشور بازگرداند. امیر کبیر برای اعاده نظم و فرو نشاندن هرج ومرج تلاش بسیاری کرد و بدین سان پادشاهی ناصرالدین شاه را ثبات بخشید و امنیت و نظام داخلی را برقرار کرد. سیاست امیرکبیر نسبت به اقلیت های دینی بر پایه مدارای دینی و حق آزادی پرستش و تساوی حقوق اجتماعی قرار داشت و این وجه نظر او را به شکلی رواداری دینی شناخته اند. غیر از زرتشتیان که جای خود داشتند، آشوریان، ارمنیان، صابئیان و تا اندازه ای کلیمیان هم از آن سیاست برخوردار بودند.
عنوان زدایی از درباریان
مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران تصریح کرد: یکی دیگر از مهم ترین اقدامات امیرکبیر، حذف عناوین و القاب درباریان بود، وی کلیه عناوین پوشالی و القاب را از میان بردارد و دستور داد در تمام نامه ها، اسناد و مدارک دولتی او را با کلمه «جناب» خطاب کنند و اشخاصی که از لحاظ مرتبه دیوانی پایین تر از او بودند را با عنوان های ساده و اصلی مخاطب قرار دهند. آدمیت در تحلیل سازوکار اصلاحات امیرکبیر، «نظم میرزا تقی خانی» را آفریده دو عامل «وضع قانون و ضمانت اجرای آن» می داند.
مقابله با فساد حکومتی
این پژوهشگر تاریخ در ادامه اظهار داشت: یکی از جنبه های اصلاحات امیرکبیر تأثیراتی بود که در دربار قاجار یعنی شاهزادگان، مقامات و صاحبان مناصب، حرمسرا و … به جای گذاشت که این اقدامات به تعداد دشمنان وی در درون دربار افزود؛ یعنی هر اقدامی که انجام می داد در دربار قاجار دشمنانش از نظر کیفی و کمی افزایش پیدا می کردند. جنبه دیگر اصلاحات تاثیر در جامعه و توده مردم بود؛ یعنی تاثیر اقدامات امیرکبیر برای توده مردم قابل مشاهده و لمس بود. وی در جامعه به ایجاد نظم و انضباط پرداخت و دست متعرضان به حقوق عمومی را کوتاه کرد. ازاین رو رفتار اخلاق مدارانه ای در جامعه به وجود آورد و همین عوامل سبب ایجاد امید و اعتماد در توده مردم شد؛ چون که برای اولین بار مشاهده می کردند که حکومت حقوق مردم را رعایت می کند و مانع از تعرض آنها به یکدیگر می شود. همینطور اقدام امیرکبیر در زمینه پشتیبانی از تولیدکنندگان و پیشه وران ایرانی سبب ایجاد شوق و ذوق و انقلاب روحی در درون جامعه شده بود.
وی اضافه کرد: باید گفت این صدراعظم قاجاری انسانی جدی و فسادناپذیر بود که بر پایه اصول اعتقادی که داشت در عرصه کشور داری و سیاست عمل می کرد چون که او معتقد بود که حکومت برای اداره جامعه است نه برای غارت و این اعتقاد در خیلی از نامه هایش مشاهده می شود. به عبارت دیگر برابری همه مردم و مساوات که در سالهای بعد جامعه ایران در نهضت مشروطه آنرا درک می کند در عمل گرایی امیرکبیر قابل مشاهده می باشد. او معتقد بود که همه مردم در کشور از حقوق یکسانی برخوردار می باشند و شاهزادگان، بزرگان و … حق خاصی ندارند. در نتیجه امیرکبیر در امر سیاست به اصولی پایبند بود که حاضر نبود از آنها دست بردارد. این امر از نظر شاهزادگان، بزرگان و … نوعی تحقیر به حساب می آمد ازاین رو در تمام شکایت هایی که به شاه می نوشتند او را انسانی متکبر، متنمر و خودخواه نشان می دادند.
وی در انتها اظهار داشت: شکایت های شاهزادگان، بزرگان و دربار و جوسازی های آنها ضد امیرکبیر، دروغ بزرگی بود که به مردم ایران گفته شد؛ چون که اگر این صدراعظم قاجاری با مخالفانش همراه می شد و دست به چپاول کشور می زد با هیچ گونه دشمنی روبرو نمی شد. میرزا تقی خان مرد دوراندیش و کاردانی بود. وی تمام تلاش خویش را به کاربرد تا فسادی را که بعنوان میراثی نامطلوب از قرون متمادی در سازمان اداری و سیاسی ایران حکمفرما بود از بین ببرد. درباریان و مقامات فاسد دستگاههای دولتی از اصلاحات میرزا تقی خان گرفتار بیم و هراس شدند و زمینه برکناری و قتل وی را فراهم کردند.
منبع: atreharam.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب