مدیر گروه تاریخ مركز پاسخ گویی به شبهات :
ارتباط با مردم و پشتیبانی از طبقات فرودست، سیره امام صادق (ع) بود
به گزارش عطر حرم، از شاخصه های سیره اجتماعی امام صادق(ع)ارتباط با مردم و طبقات فرو دست بود؛ مردم مدینه شب ها بر در خانه های خود انفاقی از ناشناسی دریافت می کردند که بعدها متوجه شدند آن فرد امام صادق بوده است.
خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه- زینب حسینی روش: امروز ۲۵ شوال المعظم و سالروز شهادت رئیس مذهب شیعه، حضرت امام صادق (ع) است. در کتب روایی شیعه، مناظره های فراوانی از ائمه معصومین با مخالفین گزارش شده است که همچون آنها، مناظرات امام صادق (ع) است به همین دلیل برای واکاوی شمه ای از سیره اجتماعی و بررسی مناظرات علمی و روش های فرهنگی امام صادق (ع) در صیانت از باورهای مردم با حجت الاسلام امیر علی حسنلو استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه به گفتگو نشستیم که در ادامه تقدیم مخاطبان می شود:
* سیره اجتماعی امام صادق (ع) حائز چه خاصیت هایی بود؟
برای امام صادق - مقابل السلام - فضائل زیادی نقل شده که به تعدادی از آنها می توان به بخشش و بزرگواری آن حضرت اشاره کرد؛ برای مثال زمانی که مردی خدمت حضرت صادق مقابل السّلام رسید و عرض کرد پسر عمویت فلان اسم جناب تو را برد و نگذاشت چیزی از بدگویی و ناسزا مگر آنکه برای تو گفت. حضرت فرمود که آب وضو برایش حاضر کنند پس وضو گرفت و داخل نماز شد، راوی گفت من در دلم گفتم که حضرت نفرین خواهدنمود بر او، پس حضرت دو رکعت نماز گذاشت و اظهار داشت: ای پروردگار من این حق من بود من بخشیدم برای او، و تو جود و کرمت از من بیشتر است پس ببخش او را و مگیر او را به کردارش و جزا مده او را به عملش؛ پس رقّت کرد آن حضرت و پیوسته برای او دعا کرد و من تعجب کردم از حال آن جناب.
دیگر شاخصه رفتاری حضرت حمایت و ارتباط با مردم و طبقات فرو دست بود؛ مردم مدینه شب ها بر در خانه های خود انفاقی از ناشناسی دریافت می کردند بعد از رحلت امام قطع شد و مردم دریافتند که حامی پنهانی فقرای مدینه جعفربن محمد (ع) بوده است. راوی می گوید امام صادق مقابل السّلام مقداری زر به من داد و فرمود این را بده فلان مرد هاشمی و مگو کدام کسی داده. راوی گفت آن مال را چون به آن مرد دادم گفت خدا جزای خیر دهد به آنکه این مال را برای من فرستاده که همیشه برای من می فرستد و من به آن زندگانی می کنم و لکن جعفر صادق یک درهم برای من نمی دهد با آنکه مال بسیاری دارد.
همچنین رابطه مهرآمیز امام (ع) با مردم از دیگر رفتارهای اجتماعی آن حضرت با مردم بود؛ وجود همه ائمه از آن رو که انسان کامل اند لبریز از مهر و عطوفت به انسان هاست، منشأ تمام زیبائی ها و خوبی های عالم، در وجود آنان نهفته بااینکه شرایط زمانه و حاکمان جور اجازه ندادند تا مردم از این برکات الهی بهره مند شوند. اما هر کس در شعاع این انوار قرار گرفت سعادتمند شد.
روزی مردی از یاران به خدمت آن حضرت رسید آن جناب را متغیّرانه دیدار نمود سبب تغّیر رنگ را پرسید آن حضرت فرمود: که من نهی کرده بودم که در خانه کسی بالای بام برود، این وقت داخل خانه شدم یکی از کنیزان را که مسئول تربیت فرزند من بود دیدم که طفل مرا در بر دارد و بالای نردبان است چون نگاهش به من افتاد متحیر شد و لرزید و طفل از دست او افتاد بر زمین و مُرد و تغییر رنگ من از جهت غصّه مردن طفل نیست بلکه به جهت آن ترسی است که آن کنیزک از من پیدا کرد و با اینحال آن کنیزک را فرموده بود تو را به جهت خدا آزاد کردم، باکی بر تو نیست، باکی نباشد تو را.
از دیگر شاخصه ها پایش عقاید مردم بود؛ دین و فرهنگ اسلام در دوره امویان با رفتارهای بدعت آلود آنان در معرض رنگ باختن و در لبه پرتگاه بود؛ با امامت حضرت امام صادق (ع) و کارهای علمی و فرهنگی حضرت دین اسلام و سنت نبوی احیا شد به همین روی نقش فرهنگی امام توسط امام باقر (ع) پیش بینی شد.
ائمه خودرا حافظ و پایشگر عقاید مردم می دانستند و از عقاید درست صیانت می کردند؛ امام صادق (ع) در این عصر تاریکی به این وظیفه مهم عمل نمود و از باورها و عقاید مردم با روش های مختلف: جلسات درس، مناظره، تربیت شاگرد و حضور در میان مردم و جلسات آنان و حضور در مناسک حج و.. صیانت نمود. بنابراین این روش ائمه باید برای عموم دانشمندان و مسئولان کشوری و لشکری الگو باشد و خودرا تافته جدا بافته تلقی نکنند بلکه در میان مردم باید حاضر و ارتباط نزدیک داشته باشند.
روزی حضرت دست بر پشت مبارک امام صادق زده فرمود سوگند به خدا این همان کسی است که باید آئین آل محمد علیهم السّلام را احیا کند. از این روی امام دین را به تمامه احیا کرد و سیره و سنت نبوی را زنده نمود.
روایاتی که امام صادق مقابل السلام از زبان پیامبر و در تفسیر قرآن فرموده گواهی روشن بر این حقیقت است. روایات و مکتب علمی و فقهی امام صادق مقابل السلام راهی نوین برای نجات اسلام در مقابل شبهات فکری زمان بود که از هر سو به طرف دین نشانه گرفته می شد؛ از طرفی رفتار علمای درباری وابسته به امویان و عباسیان و از طرفی رفتارهای جاهلانه و بدعت آمیز خلفا و از طرف دیگر شبهات مطرح توسط ملحدین و زنادقه، تعدادی از تلاش ها بود که دین را در معرض تحریف قرار داده بود؛ نهضت علمی امام در مقابل این تحرکات سد دفاعی بود تا دین را نجات دهد.
*از گستره علوم و دانش هایی که امام صادق مقابل السّلام به تعلیم آنان به شاگردان می پرداختند چه مواردی نقل شده است؟
دامنه علوم امام بسط شده و متصل به علم الهی است؛ امام میراث همه پیامبران را که علم وحیانی است در دست دارد و هر چه عمل کند و بگوید و تدریس کند از این منبع لایزال است. ابوبصیر گوید روزی خواستم به حمام بروم دیدم اصحاب ما که شیعیان حضرت صادق مقابل السلام بودند بدیدن آن حضرت متوجه اند. من ترسیدم هرگاه به حمام بروم و برگردم ممکنست از زیارت آن جناب و تشریف به خدمتش محروم بمانم.
به همین مناسبت از رفتن به حمام منصرف شده و همراه آنان وارد منزل حضرت صادق شدم چون برابر آن جناب رسیدم به من توجهی کرده فرمود: ای ابوبصیر مگر نمی دانی آدم جُنب حق ندارد به حال جنابت به خانه انبیا و فرزندان آنان وارد شود.
من از این فرموده شرمنده شده عرض کردم چنان است که می فرمائید لیکن هنگامی که می خواستم به حمام بروم یاران خودرا در راه ملاقات کردم که آهنگ حضور حضرت شما را دارند ترسیدم هرگاه به حمام بروم و مراجعت کنم از زیارت شما محروم شوم و الان متعهد می شوم بار دیگر با این وجود، حضور حضرتت شرفیاب نشوم و مرخص شدم.
شیخ طوسی از داوود بن کثیر رقّی روایت کرده که اظهار داشت: نشسته بودم خدمت حضرت صادق مقابل السّلام که ناگاه ابتدا از پیش خود به من فرمود ای داوود به تحقیق که ارائه شد بر من عمل های شما روز پنجشنبه پس دیدم در میان اعمال تو صله و احسان تو را به پسر عمّت فلان پس این مطلب مرا خشنود گردانید. همانا صله تو سبب شود که عمر او زود فانی و اجل او منقطع شود.
داوود گفت مرا پسر عمّی بود معاند و دشمن دوده و مردی خبیث، خبر به من رسید که او و عیالانش بد می گذرانند، پس برای نفقه او براتی نوشتم و نزد او فرستادم قبل از آنکه به سمت مکّه توجه کنم چون به مدینه رسیدم آگاهی داد مرا بدین مطلب حضرت امام جعفر صادق مقابل السّلاممفضل بن عمر گفته در مکه همراه امام بودم با زنی مواجه شدیم که در مقابل او ماده گاو مرده ای بود و آن زن و بچه هایش می گریستند.
حضرت فرمود: چه شده؟ آن زن اظهار داشت که من و کودکانم از این گاو امرار معاش می کردیم اما مرده و من متحّیر مانده ام که چه کنم؛ فرمود دوست می داری که حق تعالی او را زنده گرداند، گفت ای مرد ما را تمسخر می کنی؟ فرمود: چنین نیست من قصد تمسخر نداشتم. پس دعایی خواند و پای مبارک خودرا به گاو زد صیحه زد به او پس آن گاو مرده زنده شد و برخاست. آن زن گفت به پروردگار کعبه این عیسی است. حضرت خودرا در بین مردم داخل کرد که شناخته نشود.
*مناظرات علمی امام با دانشمندان ادیان و مذاهب چه خاصیت هایی داشت؟
یکی از ابعاد علمی حضرت امام صادق (ع) مناظرات علمی است که در امتداد دفاع از دین و امامت انجام داده است؛ امام ضمن این که خود به مناظره پرداخت برای روشنگری بلکه شاگردانی هم تربیت نمود مخصوص مناظره با دیگران همچون هشام بن حکم و …که امام به اینها می فرمود بروید با پیروان ادیان و مذاهب دیگر مناظره کنید تا به حق و حقیقت راه پیدا کنند؛ از این روش امام می توان فهمید یکی از روش های گفتگوی علمی مناظرات است که حوزه های علمی و دانشگاه ها باید دراین زمینه از استعدادهای خاص استفاده نموده و در گرایش ها و رشته های مختلف افرادی برای مناظره تربیت نمایند؛ دراین زمینه بنده طرحی به شورای عالی حوزه های علمیه فرستاده ام تا در نهایت در این زمینه تصمیم گرفته و طرح را تصویب و ابلاغ نمایند برای حوزه ها که خودرا به ابزار علمی پاسخ به شبهات و مناظرات آماده نمایند. چون سیره دوده اینطور بود همه ائمه مناظره داشتند و هدفشان چیره شدن نبود بلکه اهدافشان روشنگری و هدایت همه مردم بود. امام صادق (ع) هم با این هدف و قصد به مناظره پرداخت و در رشته های خاص و علوم مناظره خودش مناظره نمود و شاگردانی برای این منظور تربیت نمود و از این روش برای پیشرفت علم و آگاهی بهره گرفت.
*امکان دارد به نمونه هایی از این مناظرات اشاره کنید؟
امام صادق (ع) بیاناتی قاطع و حجت های رسا دارد که به این ابزار حق را آشکار ساخته و بر دیگران چیره شده است و بیشتر قصد و نیت و هدف امام در این مناظرات روشنگری بوده است؛ در اینجا نمونه هایی از آنها را که در حقیقت گوشه دیگری از حیات علمی امام است و سرشار از درس و حکمت هاست و برای مردم آگاهی از این مسائل لازم است.
ابوخنیس کوفی نقل کرده است: در مجلس امام صادق (ع) حضور داشتم. عده ای از مسیحیان هم در آنجا بودند. آنان مدعی بودند که موسی و عیسی علیهماالسلام و محمد (ص) در فضیلت برابرند، چون هر سه دارای شریعت و کتاب آسمانی بوده اند.
امام صادق (ع) فرمود: حضرت محمد (ص) با فضیلت تر و داناتر است و خداوند آنقدر که به او علم و دانش داده، به دیگران نداده است واو بالاترین انبیای و خاتم پیامبران در علوم و موضوعات دیگر است. امام فرمود: آیا در این مورد آیه ای از قرآن می توانید ارائه دهید؟ بلی، خداوند می فرماید: «و کتبنا له فی الالواح من کل شیء موعظة» برای وی در لوح ها راجع به همه چیز اندرزی نوشتیم
و درباره ی عیسی (ع) می فرماید: «ولاءُ بیّنَ لکم بعض الّذی تختلفون فیه» من باید برای آنان تعدادی از آن چه را که در آن اختلاف دارند توضیح دهمو درباره ی رسول الله (ص) فرمود: «و جِئنا بک شهیداً علی هولاء و نَزّلنا علیک الکتاب تبیاناً لکلِّ شیء ء» تو را بر اینان گواه آوردیم و بر تو کتاب فرو فرستادیم که بیان و توضیح همه چیز است. و همین طور فرمود: «لیعلم ان قد ابلغوا رسالاتِ ربّهم وأحاط بما لدیهم و أحصی کلَّ شیءٍ عدداً» تا بداند که آنان رسالت ها و پیام های پروردگارشان را رساندند و او آمار و رقم همه چیز را دارد.) به خدا سوگند او از موسی و عیسی داناتر و با فضیلت تر بوده و اگر آنان در اینجا حاضر می بودند و سوالاتی از من می کردند پاسخ می دادم؛ اما من هم سوالاتی می کردم که آنان نمی توانستند، پاسخگو باشند.
پس از آنکه امیرالمؤمنین (ع) دروازه دانش رسول خدا می باشد و فرزندان او هم وارث علوم و دانش های اویند. پس امامان جملگی داناترین مردمند و از همه شامل پیامبران پیشین و دیگران افضل و داناتر. در این گفتگوی آنان هیچ پاسخی نتوانستند ارائه نموده بلکه ساکت شدند و به برتری رسول الله (ع) اعتراف نمودند.
مناظره امام با دوگانه پرستان یا بزرگ ثنوی ها
اینها بیشتر زرتشتی ها بودند که خیلی از آنان مسلمان شده بودند و گروهی هم در حیرت بودند حتی تعدادی از آنان بعد از قبول اسلام افتخار شاگردی دوده را داشتند.ثنوی مذهبی به حضور امام صادق (ع) آمد؛ و از عقیده خود دفاع می کرد؛ عقیده اش این بود که جهان هستی دارای دو خدا است؛ یکی خدایی نیکی ها و دیگری خدای بدی ها و…). امام صادق (ع) در رد عقیده او و هرگونه دوگانه پرستی چنین فرمود: این که تو می گویی خدا دوتا است؛ بیرون از این تصورات نیستند: یا هر دو نیرومند و قدیم هستند، یا هر دو ناتوان هستند، یا یکی قوی؛ و دیگری ناتوان است. پس چرا یکی از آنها دیگری را از صحنه خارج نمی کند؛ تا خود به تنهایی بر جهان حکومت کند؟ هم بیان کننده یکتایی خدا است؛ و گفتار ما را ثابت می کند؛ برای اینکه همان قوی خدا است؛ ولی دیگری خدا نیست به سبب ضعفی که دارد.
در مورد (ضعف هر دو خدا) یا آنها از جهتی با هم متفق هستند و از جهتی مختلف؛ در این صورت لازم است که میان آن دو؛ یک ما به الامتیاز (چیزی که یکی از آن خدایان دارد و دیگری ندارد) باشد؛ و هم لازم است که آن ما به الامتیاز امری وجودی قدیم باشد؛ و از اول همراه آن دو خدا بوده؛ تا دوئیت آنها؛ صحیح باشد؛ در این صورت سه خدا به وجود می آید؛ و به همین ترتیب چهار خدا و پنج خدا و بیشتر می شود؛ و باید معتقد به بی نهایت خدا شد.
هشام بن حکم که ناظر جلسه بود و از امام شیوه استدلال را یاد می گرفت می گوید: یکی از سوالات آن دوگانه پرست این بود که (بحث در مورد دوگانه پرستی را به اصل وجود خدا کشانید) به اما صادق (ع) اظهار داشت: دلیل شما بر وجود خدا چیست؟ وجود آنهمه ساخته ها بیان کننده وجود سازنده است؛ چنانکه وقتی که تو ساختمان استوار و محکم و سر برافراشته ای را دیدی؛ یقین پیدا می کنی که آن ساختمان؛ بنایی داشته است؛ گرچه تو آن بنا را ندیده باشی.
خدا چیست؟ خدا چیزی است بر خلاف همه چیز؛ به عبارت دیگر ثابت کردن معنایی است؛ چیزی است به حقیقت چیز بودن؛ ولی جسم و شکل ندارد؛ و به هیچیک از حواس؛ درک نمی شود؛ و خیال ها او را در نمی یابند؛ و گذشت زمان؛ او را کاهش و دگرگون نسازد. محضر امام (ع) اینطور بود که صاحبان عقاید مختلف محضر امام آمده و اول اظهار عقیده نموده و سپس طلب روشنگری و راه و راهیابی به حق را می نمودند و ائمه هم آنان را به راه درست هدایت می کردند.
*آیا در آن دوران الحاد و آتئیسم وجود داشت مواجهه حضرت با آنان چگونه بود؟
ملحدان و آتئیست ها زمان ائمه (ع) هم بودند و این منحصر به زمان ما نیست و پدیده تازه نیست بلکه از گذشته وزمان همه پیامبران هم مشرکان بودند وهم ملحدان که خدا را قبول نداشتند؛ بنابراین در آیات قرآن وآثار دوده و پیامبر (ص) استدلال هایی وجود دارد برای اثبات خدا و است دلاله ای جداگانه برای نفی شرک؛ بنابراین از آیات قرآن و روایات استنباط می شود این گروه ها همیشه وجود داشته اند و الحاد چیز تازه ای نیست که در جهان اسلام یا ایران پیدا شود از قدیم و از آفرینش انسان بوده است؛ ائمه (ع) در هدایت اینها روش های خاصی به کار می گرفتند که جالب و قابل اقتباس است؛ همچون در زمان امام صادق (ع) به پدیده الحاد بیشتر بر می خوریم و مواجهه امام با اینها درس آموز است. همچون این ملحدان ابن ابی العوجاء وابن مقفع، هستند که بیشتر به حضور امام (ع) آمده و اظهار حقارت نمودند؛ چنانکه در مسجدالحرام به حضور امام رسیده وبا امام مناظره و گفتگو کردند و بارها به عظمت امام معترف شدند همین طور به وجود و عظمت خداوند و تجلی اوصاف الهی در وجود از سخنان امام باور یافتند. بااینکه هردو توسط حکومت اعدام شدند اما امام به اینها اجازه می داد به حضورش رسیده وبا آزادی اظهار عقیده و مناظره می نمودند.
یکی از منکران خدا که سوالات پیچیده ای درباره ی خداشناسی در ذهن خود انباشته بود؛ به حضور امام صادق (ع) آمد و سوالاتی را مطرح کرد؛ و امام به یکایک آن پاسخ داد: خدا چیست؟ او چیزی بر خلاف همه چیز است؛ که گفتارم به یک معنایی بر می گردد؛ او چیزی است به حقیقت مدلول چیز؛ نه جسم است و نه شکل؛ نه دیده می شود و نه لمس می گردد؛ و با هیچیک از حس های پنجگانه (بینایی - شنوایی - چشایی - بویایی - و بساوایی) درک نمی گردد؛ خاطرها به او نمی رسند؛ گذشت روزگار؛ سبب کاهش و دگرگونی او نخواهد شد.
تو می گویی خدا شنوا و بینا است؟ آری شنوا است ولی بدون عضو گوش؛ و بینا است بدون وسیله چشم؛ بلکه به ذات خود شنوا و بیناست؛ البته منظورم این نیست که او چیزی است؛ و ذات خود شنوا و بیناست؛ البته منظورم این نیست که او چیزی است؛ و ذات او چیز دیگر؛ بلکه برای فهماندن تو اینگونه سخن گفتم؛ حقیقت این است که او با تمام ذاتش می شنود؛ اما مدلول کلمه تمام این نیست که او جز دارد؛ بلکه می خواهم مقصودم را به تو بفهمانم؛ برگشت سخنم این است که: او شنوا؛ بینا و دانا است بی آنکه صفاتش بغیر از ذاتش باشد. باردیگر پرسید پس خدا چیست؟
او رب ّ (پروردگار)؛ معبود و الله است؛ این که می گویم الله و رب است منظورم اثبات لفظ الف؛ لام؛ ها؛ را و با نیست؛ بلکه منظور آن حقیقت و معنایی است که آفریننده همه چیز است؛ و نام هایی مانند: الله؛ رحمان؛ رحیم؛ عزیز؛ و… اشاره به همان حقیقت است؛ و او است پرستیده شده بزرگ و عظیم. هر چیزی که در خاطر انسان بگذرد؛ او مخلوق (ذهن) است؛ نه خالق.
او ادامه می دهد: اگر سخن تو درست باشد؛ لازمه اش این است که وظیفه خداشناسی از ما ساقط شود؛ برای اینکه ما فقط به شناختن آن چه که در ذهن می گذرد مکلف می باشیم؛ آن چه که ما درباره ی خدا می گوئیم این است که: هر چیزی که به وسیله حواس؛ قابل حس باشد و در محدوده احساس ما در آید مخلوق است (ولی حقیقت خدا قابل درک با حواس نیست؛ پس او خالق است).
ذات پاک خدا دارای دو جهت نیست: ۱- نیستی، ۲- شباهت به اشیا؛
که شباهت از خاصیت های مخلوق است که اجزایش بهم پیوسته بوده؛ و هماهنگی آشکار دارد؛ دارای پدید آورنده و آفریدگار است؛ که آن آفریدگار غیر از آفریده ها است و شباهت به آنها ندارد؛ وگرنه مانند آنها دارای صفات آنها می گردد مانند: پیوستگی، هماهنگی، تغییر، نبود و بود؛ و انتقال از کودکی به بزرگی؛ و از سیاهی به سفیدی؛ و از نیرومندی به ناتوانی و حالات دیگر که نیازی به شرح آنها نیست.
- آیا خدا دارای ذات و خودی است؟
آری؛ جز با ذات و خودی چیزی ثابت نگردد.
- آیا خدا چگونگی دارد؟
نه؛ برای اینکه کیفیت و چگونگی جهت چیزی است (مثل سفیدی برای کاغذ) و او جهت ندارد؛ ولی باید در خداشناسی از دو چیز دوری کنیم:
۱. تعطیل و نیستی خدا.
۲. تشبیه خدا به چیزی ؛ برای اینکه کسی که ذات خدا را نفی کند؛ او را انکار نموده ؛ ربوبیت او را رد کرده ؛ و او را ابطال نموده است ؛ و اگر کسی او را به چیزی تشبیه کند؛ او را موصوف به صفات تولید شده که سزاوار مقام ربوبیت نیست کرده است ؛ بدین سبب ؛ کیفیت به این معنا برای او درست نیست ؛ اما توصیف او به کیفیت به این معنا که او را از دو جهت تعطیل (نیستی ) و تشبیه بیرون آورد؛ برای خدا ثابت است.
- آیا خدا؛ خودش متحمل رنج و زحمت کارها می گردد؟
او برتر از چنین نسبتی است؛ تحمل رنج؛ از صفات مخلوق است که انجام کارها برای او بدون رنج میسر نیست؛ ولی ذات پاک خدا بالاتر از این تصورات است؛ اراده و خواستش؛ نافذ است؛ و آن چه بخواهد صورت خواهد گرفت.
عاقبت پرسش کننده از این توضیحات امام ساکت و آرام شد و از حضور امام رفت.
*یکی از موارد مشهور مناظرات امام صادق مقابل السلام، مناظره ایشان با ابوحنیفه است. این مناظره چگونه بوده است؟
ابو حنیفه پیشوای حنفیان از اهل سنت معاصر امام صادق (ع) است او به اعتراف خود در حضور امام شاگردی نموده است چون امام را به عنوان فرزند وذریه رسول الله قبول داشت و بارها می اظهار داشت که او داناترین مردم زمان است حتی او حضرت را به عنوان امام قبول داشت و کسی از ابوحنیفه پرسید اگر چیزی را مطلق وقف کنم په کسی استحقاق دارد ابوحنیفه گفت امام جعفر بن محمد بنابراین ابوحنیفه امام را مورد احترام قرار می داد ابوحنیفه در قیام سادات و قیام زید مقابل بنی امیه کمک کرد در حقیقت ابوحنیفه حقانیت دوده را درک کرده بود. او معاصر امام صادق (ع) هم بود و روابطی بین او و حضرت گزارش شده است که اگر توجه گردد او مرید امام صادق و امامت حضرت را هم قبول داشت بااینکه خودش در فقه مکتب و روش و فتواهای خاص و کتاب دارد و امروز بخشی قابل توجهی از برادران اهل سنت تابع فقه ومنسک او هستند.
به یک نمونه از گفتگوهای او و امام (ع) اشاره می کنم. روزی ابوحنیفه برای ملاقات با امام صادق مقابل السّلام به خانه امام آمد و اجازه ملاقات خواست، امام اجازه نداد.
ابوحنیفه گوید: جلو در، مقداری توقف کردم تا این که عده ای از مردم کوفه آمدند و اجازه ملاقات خواستند به آنها اجازه داد، من هم با آنها داخل خانه شدم. وقتی به حضورش رسیدم گفتم: شایسته است که شما نماینده ای به کوفه بفرستید و مردم آن سامان را از ناسزا گفتن به اصحاب محمد نهی کنی بیش از ده هزار نفر در این شهر به یاران پیامبر ناسزا می گویند.
امام: مردم از من نمی پذیرند.
ابوحنیفه: چگونه ممکنست سخن شما را نپذیرند در صورتی که شما فرزند پیامبر خدا هستید؟
امام: تو خودت یکی از همان هایی هستی که گوش به حرف من نمی دهند، مگر بدون اجازه من داخل خانه نشدی، و بدون این که بگویم ننشستی، و بی اجازه آغاز به سخن گفتن ننمودی؟ شنیده ام که تو برمبنای قیاس فتوا می دهی؟
ابوحنیفه: آری.
امام: وای بر تو که، نخستین کسی که بر این اساس نظر داد شیطان بود، وقتی که خداوند به او فرمان داد که به آدم سجده کند اظهار داشت: من سجده نمی کنم برای اینکه که مرا از آتش و او را از خاک و آتش گرامی تر از خاک است.
سپس امام برای اثبات بطلان قیاس، مواردی از قوانین اسلام که بر خلاف این اصل است را ذکر نموده و فرمود:
به نظر تو قتل ناحق (کشتن کسی به ناحق) مهم تر است، یا زنا کردن؟
ابوحنیفه: کشتن کسی بنا حق.
امام: بدین سبب اگر عمل کردن به قیاس صحیح باشد، پس چرا برای اثبات قتل، دو شاهد کافی است، ولی برای ثابت نمودن زنا چهار گواه لازم است؟ آیا قانون اسلام با قیاس توافق دارد؟!
امام با طرح مطالبی از فقه و علوم دیگر ابوحنیفه را تحت تأثر قرار داده و به اشتباهاتش واقف نمود چون ابوحنیفه از محضر امام بارها استفاده کردم و برمبنای اظهار خودش که گفت است اگر نبود آن دو سال که از محضر جعفر بن محمد استفاده کردم هلاک می شدم با این جمله کوتاه هم به شاگردی خود و هم برتری علمی امام اعتراف نموده است.
*با عنایت به نقل هایی که شد، درباب روش مناظرات علمی ائمه اطهار چه قواعد کلی را می توان در آنها مشاهده کرد؟
از روش و مناظرات همه ائمه (ع) و بزرگان مکتب دوده (ع) می توان اینطور استنباط نمود که در روشنگری با تمام توان و نیرو تلاش می نمودند نه در پیروزی بر رقیب، بلکه هدفشان نشان دادن راه است نه پیروزی صرف و چیره شدن به عنوان دشمن بلکه به عنوان انسانی که در تاریکی است و نیاز به روشنایی دارد برخورد داشتند ومی پذیرفتند؛ بلکه پیروزی کامل را در هدایت همه انسان ها می دیدند و در سعادت همه بشریت؛ بنابراین در این گفتگوها از ملحدان تا مشرکان و هندوها و مجوس و صابئی و مسیحی و یهودی وثنوی و از فرق مسلمین از زیدیه و اسماعیلیه و فرق چهارگانه اهل سنت هم وجود دارند و حضور یافته اند و خیلی از هم صحبتی و هم کلامی دوده لذت برده و توصیف نموده اند بااینکه اندکی از این بی شمار در گزارشات تاریخی و منابع اسلامی منعکس شده است؛ امام حقیقت این است که دوده (ع) منبع نور و تجلی نور خداوند در روی زمین هستند و برای همگان تابیده و همه را در شعاع نور الهی خود منظور داشته اند بااینکه حاکمان و ظالمان با سایه تاریک خود مانع رسیدن نور این انوار تابناک به بشریت بوده اند.
منبع: atreharam.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب