وقتی بلا نازل می شود هشدارهای امام علی(ع) به جامعه اسلامی
عطر حرم: امیرالمؤمنین علی(ع) در خطبه 178 نهج البلاغه با هشدار نسبت به فریبندگی دنیا و نتایج گناه، زوال نعمت ها و نزول بلاها را نتیجه انحراف انسان از مسیر الهی می داند و تاکید می کند که برگشت صادقانه به درگاه خداوند و دعایی برخاسته از دل، مهم ترین راه رفع بلاها و اصلاح امور فردی و اجتماعی است.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، امام علی(ع) تنها فردی است که از میان همه گذشتگان که سخنی از آنها به جا مانده، به آخرین مرحله فصاحت و بلاغت رسیده و گفتار او اقیانوس بیکرانه ای است که سخن هیچ مبلغی به پای آن نخواهد رسید.
بنابر روایت شیعه نیوز، امام علی (ع) در قسمتی از خطبه ۱۷۸ دعایی را که صادقانه باشد و از اعماق جان برخیزد و در یک کلمه در انسان، تحول بوجود آورد برطرف کننده بلاها می شمرد.
سخنانی که در قالب خطبه ها، نامه ها و حکمت ها گردآوری شده و مفسران دینی تفسیرهایی در ارتباط با آنها داشته اند که هرکدام از یک دید و سلیقه به این موضوعات پرداخته اند، بر این منوال ما در ایکنا بر این شدیم که ابتدا تفسیری از خطبه ها و حکمت های امیرالمؤمنین(ع) در نهج البلاغه در اختیار مخاطبان قرار دهیم که برای رسیدن به این هدف از منابع مختلفی مانند شرح نهج البلاغه خویی، جلد ۱۰، اصول کافی، جلد ۱ و معارج نهج البلاغه، تألیف بیهقی استفاده می شود که در ادامه با مبحث «عوامل بلا و راه رفع آن» آنرا می خوانید.
امام علی(ع) در خطبه ۱۷۸ نهج البلاغه نخست همگان را به صفات خداوند همچون به علم بی انتها آفریدگار نسبت به همه چیز و حتی کوچک ترین امور ـ همچون عدد قطره های باران و ذرات خاک ـ توجه می دهد تا بدانند اعمال آنها نزد خداوند کاملًا روشن است و چیزی از اسرار درون و برون آنها بر ذات مقدسش مخفی نمی ماند. در قسمت دوم گواهی به یگانگی خداوند و نبوت پیامبر اسلام(ص) می دهد و هر یک را با صفات مناسب و پرمعنایی همراه می سازد که به شهادت و گواهی او عمق می بخشد. در قسمت سوم از فریبندگی دنیا و وعده های دروغینش به دنیا پرستان سخن می گوید.
و عاقبت در قسمت چهارم به همگان اخطار می دهد که گناهان، سبب زوال نعمت ها می شود و هیچ ملتی گرفتار بدبختی نشدند جز به سبب گناهانشان و به این علت، همگان را به بازبینی در اعمالشان دعوت می کند تا از روش های ناپسند دست بردارند و با اصلاح سیره عملی خود سعادتمند شوند.
ایشان در قسمت سوم این خطبه می فرماید: «أَیُّهَا النَّاسُ، إِنَّ الدُّنْیَا تَغُرُّ الْمُؤَمِّلَ لَهَا وَ الْمُخْلِدَ إِلَیْهَا وَ لَا تَنْفَسُ بِمَنْ نَافَسَ فِیهَا وَ تَغْلِبُ مَنْ غَلَبَ عَلَیْهَا. وَ ایْمُ اللَّهِ مَا کَانَ قَوْمٌ قَطُّ فِی غَضِّ نِعْمَةٍ مِنْ عَیْشٍ فَزَالَ عَنْهُمْ إِلَّا بِذُنُوبٍ اجْتَرَحُوهَا، لِ «أَنَّ اللَّهَ لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ»، وَ لَوْ أَنَّ النَّاسَ حِینَ تَنْزِلُ بِهِمُ النِّقَمُ وَ تَزُولُ عَنْهُمُ النِّعَمُ فَزِعُوا إِلَی رَبِّهِمْ بِصِدْقٍ مِنْ نِیَّاتِهِمْ وَ وَلَهٍ مِنْ قُلُوبِهِمْ، لَرَدَّ عَلَیْهِمْ کُلَّ شَارِدٍ وَ أَصْلَحَ لَهُمْ کُلَّ فَاسِدٍ. وَ إِنِّی لَأَخْشَی عَلَیْکُمْ أَنْ تَکُونُوا فِی فَتْرَةٍ وَ قَدْ کَانَتْ أُمُورٌ مَضَتْ مِلْتُمْ فِیهَا مَیْلَةً کُنْتُمْ فِیهَا عِنْدِی غَیْرَ مَحْمُودِینَ، وَ لَئِنْ رُدَّ عَلَیْکُمْ أَمْرُکُمْ إِنَّکُمْ لَسُعَدَاءُ، وَ مَا عَلَیَّ إِلَّا الْجُهْدُ وَ لَوْ أَشَاءُ أَنْ أَقُولَ لَقُلْتُ، عَفَا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ. ای مردم، دنیا کسی را که آرزوی او را در دل پرورد و خواهان او باشد می فریبد و با کسی که برای به دست آوردن آن با دیگران رقابت و هم چشمی کند بخل نمی ورزد. و مغلوب می سازد کسی را که بر او چیره گردد. به خدا سوگند، قومی که در فراخی نعمت و کامیابی بوده اند و نعمتشان روی به زوال نهاده، زوال نعمت را سببی جز ارتکاب گناهان نبوده است، برای اینکه خدا بر بندگانش ستم روا ندارد. اگر مردم هنگامی که محنت و بلایی بر آنها فرود می آید و نعمت هایشان زوال می یابد، از روی صدق و صفای نیت و شیفتگی دل به درگاه خداوندی زاری کنند، خداوند نعمت رمیده را به آنان بازمی گرداند و کارهای تباهشان را به صلاح می آورد. می ترسم از مهلت داده شدگانی باشید که غافلگیر می شوند. کارهایی صورت پذیرفت و شما به آنها مایل شدید که در آن هنگام نزد من ناستوده بودید. اگر راه و روشی که در روزگاران گذشته داشته اید به شما بازگردد، اهل سعادت خواهید بود. بر من جز کوشش نیست. اگر خواهم که بگویم می گویم. خدا آن چه را گذشته است ببخشاید.»
امام علی(ع) در این بخش از خطبه، همه مردم را مخاطب ساخته و چهار نکته مهم را که در زندگی انسان ها اثر عمیق دارد، به همگان گوشزد می کند، نخست می فرماید: «ای مردم، دنیا آرزومندان و دل بستگان خویش را فریب می دهد و ارزش و اهمیتی برای آنهایی که آنرا با ارزش بدانند قائل نیست و بر آن کس که بر دنیا پیروز گردد عاقبت چیره خواهد شد» از آن جا که «حُبّ الدّنیا» ـ مطابق حدیث معروف ـ سرچشمه هرگونه گناه و خطاست، امام علی(ع) از حب دنیا آغاز می کند. شایان توجه اینکه نکوهش از دنیا داران نشده؛ بلکه سخن از دنیاخواهان و عاشقان و دلبستگان به آن به میان آمده است.
زرق و برق دنیا آن چنان دنیاپرستان را مغرور می سازد که گمان می کنند همه چیز جاویدان خواهد ماند؛ ولی ناگهان می بینند در یک حادثه ناگوار همه چیز بر باد می رود، بطورمثال محصول صدها سال از امکانات مادی در یک شهر با یک زلزله که گاه ده ثانیه بیشتر به طول نمی انجامد نابود می شود.
سپس در ادامه این سخن به نکته دوم می پردازد و به شکل یک قانون کلی می فرماید: «به خدا سوگند! هیچ گاه ملتی که در ناز و نعمت می زیستند نعمتشان زوال نیافت، مگر بر اثر گناهانی که مرتکب شدند؛ برای اینکه خداوند هیچ گاه به بندگانش ستم روا نمی دارد» در حقیقت این سخن اقتباس شده از آیات قرآن است؛ آن جا که در آیه ۱۱ سوره مبارکه رعد می فرماید: «إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْم حَتَّی یُغَیِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ؛ خداوند نعمت های هیچ قوم و ملتی را تغییر نمی دهد، مگر آن که آنها آنچه را مربوط به خودشان است، تغییر دهند.» و نیز در آیه ۹۶ سوره مبارکه اعراف می فرماید: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَات مِّنَ السَّمَاءِ وَالاَْرْضِ وَلَکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ؛ اگر اهل شهرها و آبادی ها ایمان می آوردند و تقوا پیشه می کردند برکات آسمان ها و زمین را بر آنها می گشودیم ولی آنها (حق را) تکذیب کردند ما نیز آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.» (۱)
و اگر انسان درست دقت کند غالباً می تواند مواردی را که بلاها جنبه مجازات الهی دارد، از مواردی که برای آزمایش یا اخطار است بازشناسد. هرگاه گناه مهمی از او سرزد و یا جامعه ای آلوده به انواع مفاسد شد، حوادث تلخی که پس از آن پیدا می شود اساسا مجازات است؛ ولی حوادث تلخی که برای صالحان و پاکان پیش می آید، به طور معمول جنبه آزمایش و اخطار برای ترفیع مقام است.
سپس امام علی(ع) در ادامه این سخن می فرماید: «و اگر مردم زمانی که بلاها بر آن نازل می شود و نعمت ها از آنان زایل می گردد با صدق نیت در پیشگاه خدا تضرع کنند و با قلب های پر از عشق و محبت به خدا، از او درخواست (توبه) نمایند، یقیناً آن چه، از دستشان رفته به آنان باز می گردد و هر خرابی را برای آنها اصلاح می کند»؛ در حقیقت این طبیب حاذق الهی پس از ذکر درد به بیان درمان می پردازد و راه دفع آفات و بلاها را به آنها می آموزد و دعایی را که صادقانه باشد و از اعماق جان بر خیزد و در یک کلمه در انسان، تحول بوجود آورد برطرف کننده بلاها می شمرد؛ همان گونه که در احادیث مختلف دیگری وارد شده است، همچون امام سجاد(ع) می فرماید: «دعا بلاهایی را که نازل شده و نازل نشده است، رفع می سازد» (۲)
امام علی(ع) در بیان چهارمین نکته آنچه را قبلا به شکل عام بیان کرده بود، برای اصحاب و یاران و مخاطبان تطبیق می فرماید: «من از این می ترسم که شما در جهالت و غفلت فرو روید (همچون دوران فترت جاهلیت)؛ برای اینکه اموری بر شما گذشت که در آن، تمایلاتی پیدا کردید که از نظر من پسندیده نبود؛ ولی اگر امور شما به مسیر اصلی بازگردد (و مسلمانان ناخالص و هوشیار باشید) سعادتمند خواهید شد».
و عاقبت می فرماید: «وظیفه من جز تلاش و کوشش (برای بازگشت شما به راه راست) نیست و اگر بخواهم گفتنی ها را می گویم (و کوتاهی های شما را در گذشته برشمرم؛ ولی به سبب مصالحی صرف نظر می کنم؛ فقط می گویم) خداوند گذشته را (بر شما) ببخشد»، در اینکه منظور امام علی(ع) از اشاره سربسته ای که به برخی از انحرافات آنها می کند، چیست؟ جمعی معتقدند: اشاره به ماجرای عثمان و حکومت اوست که در شورای شش نفره عمر، ظالمانه، حکومت را از لایق ترین افراد (علی(ع)) به کسی که هیچ نوع شایستگی این کار را نداشت ـ و حوادث بعد این حقیقت را اثبات کرد ـ سپردند و شما هم بر آن صحه گذاشتید و ورود خطبه را پس از قتل عثمان و در اوایل خلافت امام(ع) شاهد این معنا دانسته اند. ولی این احتمال نیز وجود دارد که اشاره به تمام دوران خلفای پیشین و حوادث دردناکی باشد که در امر خلافت به وقوع پیوست.
و منظور امام(ع) همچون «و لو اشاء ان اقول لقلت» نیز همین است که اگر من بخواهم از روی این حوادث نامطلوب پرده بر گیرم می توانم؛ ولی از آن صرف نظر می کنم و از خدا می خواهم شما را به سبب این کوتاهی ها و اشتباهات مجازات نکند و ببخشد. (۳)
منابع:
۱. شرح نهج البلاغه خویی، جلد ۱۰
۲. اصول کافی، جلد ۱
۳. معارج نهج البلاغه، تألیف بیهقی
منبع: atreharam.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان عطرحرم در مورد این مطلب