شكسته شدن اقتدار انگلیس در عراق به دست میرزای كوچك
عطر حرم: استعمار پیر که منابع نفت و گاز عراق را بعد از شکست دادن استعمار عثمانی، با دولت فرانسه تقسیم کرد به طمع بهره برداری بیشتر از منابع عظیم خدادادی این کشور حاکمان عراقی را از حمله نازیها به عراق ترساند و به این بهانه مدت مدیدی این کشور را در اشغال خود نگهداشت اما با متحد شدن علمای شیعه ایران و مردم عراق قیام سال 1920 رقم خورد و اقتدار انگلیس خدشه دار شد.
به گزارش عطر حرم به نقل از ایسنا، امروز نهم تیرماه صد و یکمین سالگرد قیام نافرجام مردم عراق ضد استعمار انگلیس در سال ۱۹۲۰ میلادی است.
فتوای آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی معروف به میرزای کوچک که زمینه قیام مردم عراق شد به این شرح بود: «مطالبه حقوق بر عراقیان واجب است و بر آنان واجب است در ضمن درخواست های خویش رعایت آرامش و امنیت را بنمایند و در صورتیکه انگلستان از پذیرش درخواست هایشان خودداری ورزید، جایز است به قوه دفاعی متوسل شوند.»
این فتوا در عراق به فتوای دفاعیه و این قیام به قیام ثوره العشرین معروف شد.
میرزای کوچک کیست؟
سیدمحمدتقی در سال ۱۲۱۹ شمسی در شیراز دیده به جهان گشود. او فرزند میرزا سید محب علی، نوه میرزا سید محمدعلی گلشن زنگنه و برادرزاده میرزا حبیب الله قاآنی شاعر معروف عصر ناصری است که در ۱۵ سالگی به همراه خانواده به کربلا رفت. تبار سید محمدتقی کرمانشاهی و از ایل زنگنه است که از دوره پدربزرگش میرزا سید محمدعلی گلشن زنگنه به این سو اهلیت شیرازی پیدا کرد.
سیدمحمدتقی شیرازی معروف به میرزا کوچک ۲۶ سال پس از تولد میرزا سیدمحمدحسن شیرازی معروف به میرزای بزرگ در شهر شیراز متولد شد.
حکیم سید حسن سامانی فرزند میرزا سید حبیب الله متخلص به قاآنی پسرعموی سید محمدتقی از شاعران و قصیده سرایان بزرگ عصر دربار فتحلی شاه، محمدشاه و ناصرالدین شاه و شیخ سید محمدعلی شیرازی از دانشمندان بزرگ شیراز، عموی دیگر محمدتقی است.
وی در کربلا دروس مقدمات را نزد سیدعلی نقی طباطبایی تولیت مسجد جامع کربلا آموخت و سایر دروس دینی و حوزوی را نزد شیخ زین العابدین بن مسلم بارفروشی مازندرانی حائری و محمدحسین اردکانی مشهور به فاضل اردکانی و معروف به ملامحمد حسین از فقها و دانشمندان مشهور شیعه در قرن سیزدهم آموخت.
سیدمحمدتقی جوان در سال ۱۲۵۳ شمسی به همراه هم مباحثه ای خود سیدمحمد فشارکی اصفهانی از کربلا به سامرا رفت و در درس میرزا سیدمحمدحسن شیرازی معروف به میرزای بزرگ، صاحب فتوای تحریم تنباکو شرکت کرد و در تاسیس حوزه علمیه سامرا کمک میرزای شیرازی شد و در کنار استاد، مکتب تدریس سامرایی را بنیان گذاشت و شاگردانی که در این مکتب تدریسی پرورش یافتند به اصحاب سامرا معروف شدند. ایشان بعد از درگذشت میرزای بزرگ در سال ۱۲۷۳ شمسی، متصدی اداره حوزه علمیه سامرا و تدریس در آن شد.
ایشان تا آذر ۱۲۹۶ در سامرا اقامت داشت سپس به کاظمین رفت و مدتی بعد در کربلا اقامت گزید و تا آخر عمر در آنجا به تألیف، تدریس و تربیت شاگردان پرداخت.
با آنکه میرزا سیدمحمدتقی شیرازی بعد از درگذشت میرزا سیدمحمدحسن شیرازی بزرگ در سال ۱۲۷۳ شمسی مورد رجوع تعدادی از مقلدان قرار گرفت، اما مرجعیت ایشان فراگیر نبود به ویژه بعد از درگذشت آخوند خراسانی در سال ۱۲۸۹ شمسی و شیخ عبدالله مازندرانی در سال ۱۲۹۰ مرجعیت در چند شخصیت همچون سیدکاظم یزدی شیخ الشریعه اصفهانی، شیخ مهدی خالصی و میرزا محمدتقی شیرازی تقسیم شد تا این که بعد از درگذشت مرحوم یزدی در ۱۲۹۷ مرجعیت تام شیعیان عراق به میرزا سیدمحمدتقی شیرازی رسید.
آغاز قیام
میرزا سیدمحمدتقی شیرازی با اشاره به درخواست مردم عراق برای رهایی از دست استعمار انگلیس در فتوایی نوشت: من برای استقلال عراق، فرزند و کلیه کسانی را که در نزدم عزیز و گرامی بودند، فدا کردم. اینک آماده ام که جان خودرا که همه دارایی من است فدا کنم. اما شما. چنانچه انگلستان بر غصب حقوقتان اصرار دارد و به جنگ و مقابله با شما برخاسته است واجب است با تمام قدرت از خود دفاع کنید و تن در دادن و تسلیم شدن در مقابل آنان حرام است.
بعد از انتشار نامه میرزای شیرازی، میان عشایر و انگلیسی ها جنگ سختی درگرفت. میرزا شرایط را برای شروع رویارویی سراسری انقلاب مقابل اشغالگران آماده یافت بنا بر این در پاسخ استفتاهایی در خصوص استفاده از اسلحه در قبال اشغالگران فتوای دفاعیه را صادر کرد همین طور طی فتوایی که برای تمام مسلمانان فرستاد، آنها را به مقاومت در مقابل انگلیسی ها و بیرون راندشان از سرزمین های اسلامی دعوت کرد.
ثوره العشرین چیست؟
بعد از جنگ اول جهانی و فروپاشی دولت عثمانی، انگلستان و فرانسه بخش های زیادی از متصرفات عثمانی را تحت سلطه خود قرار دادند. انگلیسی ها به طمع منابع عظیم نفتی عراق و به بهانه جلوگیری از نفوذ آلمان بوسیله اروند رود وارد خاک عراق شدند و جزیره فاو را اشغال کردند و به تدریج بر بخش بزرگی از خاک عراق تسلط پیدا کردند اما این وضعیت برای عراقی ها قابل تحمل نبود.
در این حرکت علمای عراق نه فقط حکم جهاد صادر کردند بلکه خود نیز در جبهه های مختلف شرکت داشتند. همچون علمای مشهور و مجتهدین بزرگی که در آن جنگ و جهاد ضداستعماری به همراه میرزای دوم شرکت داشتند مرحوم سید محمد طباطبایی، فرزند ارشد آیت الله سید کاظم یزدی، آیت الله سیدمصطفی کاشانی و فرزندش سیدابوالقاسم کاشانی، آیت الله سیدمحمدتقی خوانساری، و آیت الله شیخ محمدباقر زنجانی حضور داشتند که هر یک در رهبری نهضت اسلامی عراق نقش تاریخ سازی داشتند.
آنان در کنار مردم عراق چندین ماه در مناطق کوهستانی اطراف بصره، عماره، ناصریه و کوت به مبارزه با اشغالگران انگلیس پرداختند. هدف عراقی ها از این قیام، استقرار یک حکومت مستقل بود.
انقلاب ۱۹۲۰ که عراقی ها به آن ثوره العشرین می گویند، تابستان سال ۱۹۲۰ میلادی با تظاهرات ضد اشغال عراق توسط اشغالگران انگلیسی شروع شد. دامنه اعتراضات با گسترش به مناطق شیعه نشین پایین و میانی رود فرات با مرکزیت کربلا، اوج گرفت. اهل سنت و شیعیان عراق در قالب قبایل شیعه و سنتی، افسران عراقی در سوریه و مردم عادی با یکدیگر متحد شدند. هدف انقلاب استقلال از استعمار انگلیس و تأسیس یک دولت عرب در عراق بود.
این انقلاب نخستین انقلاب مسلحانه ضداستعماری در منطقه خاورمیانه بود. از آثار این قیام تضعیف پایه های قدرت استعمارگر انگلیس در ایران و بستری برای لغو قرارداد سیاسی، نظامی و اقتصادی وثوق الدوله که یک سال پیش از این قیام بین دولت ایران و انگلستان بسته شد می باشد.
البته این قیام بعد از چند ماه مبارزه و مقاومت توسط نظامیان و استعمارگران انگلیسی سرکوب شد. دولت انگلستان بعد از سرکوب قیام تصمیم گرفت برای ادامه حضور نیروهای انگلیسی در عراق رفراندوم برگزار کند اما آیت الله محمدتقی شیرازی در سال ۱۹۱۹ فتوا داده بود: «هیچ کس جز مسلمانان حق ندارد بر مسلمانان حکومت کند.»
ایشان در همان سال موفق شد در شهر کربلا انتخابات برگزار و مجلس انقلاب و انجمن های محلی را برمبنای قوانین اسلامی بنا کند و بدین ترتیب موفق شد نخستین حکومت اسلامی معاصر را در این شهر برپا کند. نمایندگان اهل تسنن و تشیع عراق نیز در سال ۱۹۱۹ در اطلاعیه ای خواهان شکل گیری کشوری از موصل تا خلیج فارس شدند که یک کشور عرب باشد. در رأس این کشور یکی از فرزندان شریف حسین قرار بگیرد و پادشاه باشد. در کنار این پادشاه یک مجلس قانون گذاری نیز تشکیل گردد که مرکز آن در بغداد باشد.
پس از درگیریهای منجر به قیام ۱۹۲۰ برخی پژوهشگران معتقدند با وجود مخالفت مردم عراق با استمرار حضور اشغالگران انگلیسی در کشورشان اما سیاستمداران این کشور در رفراندوم بعد از شکست قیام فقط آرای هواداران انگلیس را ثبت کردند و به همین جهت به نتیجه واقعی این رفراندوم و این درخواست مردم اهمیتی ندادند.
بعد از فتوای آیت الله شیرازی و اجازه درگیری مسلحانه، مردم و قبایل به سمت انقلاب مقابل انگلستان ترغیب شدند. این قیام قرار بود در تاریخ سوم آگوست صورت گیرد ولی به سبب وقایعی در تاریخ ۳۰ جولای شروع شد. هدف این قیام بیرون راندنِ اشغالگران انگلیسی و ایجاد حکومتی مستقل بود. این قیام حدود یک سوم کشور را دربرگرفت و در بخش های میانی فرات و برخی استانهای دیگر همچون ناصریه واقع شد.
انگلیسی ها به لحاظ سلاح بسیار پیشرفته تر از عراقی بودند و حجم سلاح های سنگین آنها بسیار بیشتر بود. انگلستان از نیروی هوایی خود نیز در این جنگ بسیار بهره برد که موثر بود. همین طور نیروهای کمکی انگلستان از ایران و هند به عراق اعزام شدند و مجموع این ها برتری نظامی و شکست طرف عراقی را سبب شد. تعداد عراقی های کشته شده در این قیام، بیش از ۹ هزار نفر بود. از انگلیسی ها نیز ۴۲۶ نفر کشته شدند و هزینه این جنگ برای آنها معادل ۴۰ میلیون پوند به اتمام رسید.
دولت انگلستان در نهایت تصمیم گرفت دولت عربی را در عراق بر سرکار بیاورد و در عین حال قدرت و منافع خودرا نیز حفظ کند. در سال ۱۹۲۱ «فیصل» فرزند شریف حسین توسط انگلیسی ها بعنوان پادشاه عراق برگزیده شد. شیعیان با وجود این که در ابتدا خواهان پادشاهی یکی از فرزندان شریف حسین بودند، با فیصل مخالفت کردند. این مخالفت به دو جهت بود:
انگلیسی ها فیصل را به این مقام برگزیده و به قدرت رسانده بودند. در دولت فیصل بین ۱۰ مسوول اصلی، ۳۵ بخشدار و ۸۵ مدیر محلی جز در شهرهای مذهبی هیچ فرد شیعه ای حضور نداشت و این سبب مخالفت شیعیان شده بود.
امروز نیر مردم عراق با محوریت مرجعیت خواهان اختتام حضور
درگذشت میرزا
میرزای شیرازی در شب ششم شهریور ۱۲۹۹ در سن ۸۰ سالگی دیده از جهان فروبست و در یکی از حجره های زاویه جنوبی حرم امام حسین (ع) دفن شد.
درباره طبیعی بود یا قتل ایشان اختلاف وجود داشت اما سید مرتضی طباطبایی درباره کیفیت مرگ ایشان اظهار داشت: انگلیسی ها با نیرنگ و حیله به میرزا سم دادند و او را به قتل رساندند. این کار توسط یکی از کارگزارانشان که تظاهر به تدین و تقدس می کرد و به شغل عطاری مشغول بود، صورت گرفت.
به مناسبت درگذشت او مجالس ختم مختلفی در بیشتر شهرهای شیعه نشین برگزار و تعطیل عمومی اعلام گردید. یادش گرامی و راهش پر رهرو باد
منابع
نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی ۱۹۲۰ عراق، محمد صادقی تهرانی، ص ۷۲.
تاریخ جنبش اسلامی در عراق، ص۱۹۸؛ نقباء البشر، ج۱، ص۲۶۳
نقباء البشر، ج ۱، ص ۲۶۳؛ الامام القائد، ص ۴۴
منبع: atreharam.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب