در سایه سار نهج البلاغه، ۱۲
چرا برخی افراد که در جهاد پیامبر در صف اول بودند عاقبت بخیر نشدند
عطر حرم: نخستین شرط فهم دین این است که ما اهتمام نماییم متد تحقیق و راه صحیح فهم آیات قرآن و روایات را یاد بگیریم و در مقام استنباط مواظب باشیم هوای نفس بر تشخیص ما دخالت نکند.
خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه: مهارت های زندگی توانایی هایی برای رفتار انطباقی و مثبت هستند که افراد را برای برخورد مؤثر با خواسته ها و چالش های زندگی روزمره قادر می سازد. مهارت های زندگی در لابه لای تعالیم الهی خصوصاً در قرآن کریم و احادیث معصومین (ع) بیان شده است.
نکات خیلی از الگوی مهارت های زندگی در قالب بیانات امام علی (ع) درنهج البلاغه وجود دارد که شامل حقایق و راهبردهای بسیار زیبایی در مورد مهارت های زندگی، فاکتورهای ارتباط مطلوب با مردم، نحوه مدیریت خشم، ترس، راهبردهای کاهش حزن و اندوه، شناخت خود، همدلی و همیاری با مردم، خلاقیت، انتقادپذیری، تصمیم گیری و حل مساله و مبارزه با نفس است که حضرت امیر (ع) با فصاحت و بلاغت تمام به این مسائل پرداخته اند. به همین دلیل مرحوم حضرت آیت الله مصباح یزدی، در سلسله جلساتی با موضوع «بهترین ها و بدترین ها در نهج البلاغه» سخنرانی داشته و به تبیین این مساله پرداخته اند، که گزیده ای از سخنان ایشان به شرح زیر است:
در جلسات گذشته بحثی را از نهج البلاغه مطرح کردیم که امیرالمؤمنین مقابل السلام گروهی از مسلمان ها و مؤمنین را محبوب ترین بندگان و در مقابل گروه دیگری را مبغوض ترین آنان نزد خدا معرفی کردند. حضرت در ذیل خطبه هفدهم نهج البلاغه (صبحی صالح)، در زمانی که هنوز سه دهه از وفات پیامبرصلی الله وعلیه وآله نگذشته بود، دو دسته را مبغوض ترین برمی شمارند و می فرمایند: «إِلَی اللَّهِ أَشْکُو مَعْشَراً یَعِیشُونَ جُهَّالًا وَ یَمُوتُونَ ضُلَّالًا لَیْسَ عِنْدَهُمْ شِیئٌ أَبْوَرُ مِنَ الْکِتَابِ إِذَا تُلِیَ حَقَّ تِلَاوَتِهِ وَ لَا شِیئٌ أَنْفَقُ بَیْعاً وَ أَغْلَی ثَمَناً مِنَ الْکِتَابِ إِذَا حُرِّفَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَ لَیْسَ عِنْدَهُمْ شِیئٌ أَنْکَرُ مِنَ الْمَعْرُوفِ وَ لَا أَعْرَفُ مِنَ الْمُنْکَر»؛ به خدا شکایت می کنم از گروهی از مردم که زندگیشان را با جهل سپری می کنند و درحال گمراهی از دنیا می روند. تا اینجا خیلی عجیب نیست؛ کسانی پیدا می شوند که یا تنبلی می کنند و یا در شرایطی واقع می شوند که دسترسی به عالم ندارند و زندگیشان با نادانی می گذرد، کسی که عمری را با جهالت می گذراند، امیدی به او نیست که هدایت شود و راه حق را درست بشناسد، و بطور طبیعی گمراه از دنیا می رود، ولی تعبیرات بعدی خیلی جای تأمل دارد و ظاهر سخن حضرت این است که چنین کسانی وجود دارند. حضرت می فرمایند: مردمی که من پیش خدا از آنها شکایت می کنم، کسانی هستند که هیچ چیز نزد آنها بازارش کسادتر از قرآن نیست، در صورتیکه قرآن درست تلاوت و تفسیر شود و همانطور که هست و نازل شده است بیان شود، این ها خریدارش نیستند. کالایی در بازار نزد اینان کسادتر، بایرتر و بی ارزش تر از قرآنِ درست خوانده شده و تفسیر شده نیست. همین افراد اگر قرآن تحریف شود، آیه ای جابه جا شود و تحریف معنوی در قرآن صورت گیرد هیچ کالایی گران بهاتر و پرمشتری تر از قرآن نزد آنان نیست. این نکته خیلی عجیب است که در هر دو مورد کسادی و رونق، صحبت از قرآن است. این قرآن اگر به دل خواه تفسیر شود، آن طور که هواهای مردم می پسندد، بسیار گرانبهاست و در بازار نزد آنان هیچ چیز گران بهاتر از چنین قرآنی نیست که تحریف شود و نابه جا تفسیر شود. اینان کسانی هستند که هیچ چیز نزدشان شایع تر، رایج تر از منکرات و هیچ چیز ناشناخته تر از معروف و کار خوب نیست.
خوب است انسان درست تصور کند که امیرالمؤمنین مقابل السلام از چه می نالد؟ چه جامعه ای را می بیند؟ چه چیزی وجود دارد که این تعبیرات عجیب را به کار می برد؟ صحبت در این خطبه از کفار و مشرکین نیست. مسلمان هایی هستند مؤمن به خدا، پیامبرصلی الله وعلیه وآله و قرآن که حضرت از آنها می نالد. نزد این ها هیچ چیز شناخته شده تر از منکر و مجهول تر و ناشناخته تر از معروف نیست، یعنی خوب ها را بد و بدها را خوب می دانند. در جامعه اسلامی، به برکت تربیت انبیا و تعالیم الهی مردم حقایق و خوب های واقعی را می شناسند و کار بد برایشان ناشناخته است و مردم با آن آشنا نیستند، اما جامعه ای که علی مقابل السلام از آن می نالد، درست برعکس است. البته این جامعه خیالی و فرضی هم نیست، چون چنین جامعه ای مورد شکایت قرار نمی گیرد. از چیزی شکایت می کنند که وجود دارد. آن هم در ذیل بیانی که مبغوض ترین بندگان را معرفی می کند و در مقام نتیجهگیری از بحث مبغوض ترین خلایق و عالِم نمایانی که از حقیقت علم بهره ای ندارند، این تعبیرات را آورده اند. این صحیح نیست که بگوییم: حضرت یک وضع خیالی را تصور کرده و فرموده اند: خدایا از این جامعه ای که وجود خارجی ندارد من پیش تو شکایت می کنم. حداقل باید بگوییم: این یک نوع پیش بینی است که در آینده نزدیک چنین کسانی پیدا می شوند. آنچه که مهمست این است که ما مواظب باشیم خودمان جز کسانی نباشیم که علی مقابل السلام از آنها نزد خداوند شکایت می کند. طبعاً هیچکس حاضر نیست احتمال دهد مورد شکایت حضرت قرار گیرد. خوددوستی و حبّ ذات نمی گذارد انسان درباره ی خودش حتی احتمال این ؛ را بدهد که به عنوان بدکردار مورد شکایت قرار گیرد. هر وقت انسان از بدی ها و زشتی ها صحبت می کند می گوید: مردم این جورند، گویا خودرا از مردم جدا می داند و می گوید: ما هیچ عیبی نداریم، این مردم هستند که بد عمل می کنند. اما انصاف این است که انسان حدّاقل به احتمال خیلی ضعیف بگوید: نکند من هم جز همین ها باشم یا نکند در آینده چنین وضعی برای من پیش آید.
خیلی ها بودند که ابتدا انسان خوبی بودند، لااقل آنچه از ظاهر آنان دیده می شد، خوب بود. سال ها در نماز پیامبرصلی الله وعلیه وآله در صف اول شرکت می کردند، در جنگ ها شرکت می کردند، از اموالشان در راه خدا انفاق می کردند و…، اما عاقبت آنان طور دیگری شد. خیلی از منحرفین و منافقین کسانی بودند که ابتدا آدم های خوبی بودند، در یک شرایطی خیلی مقبولیت داشتند و مردم به آنها اعتماد داشتند، ولی آخر عمر یک جور دیگر شدند. درباره ی خودمان این احتمال را بدهیم که نکند روزی بیاید که ما هم منحرف شویم، فکرمان تابع افکار عمومی شود و خوب و بد را بخواهیم بوسیله مردم بشناسیم! اگر این طور احتمالی کسی درباره ی خودش بدهد کمی احتیاط می کند. چه طور می شود کسی که در یک محیط دینی سابقه خوبی داشته، محیط خانوادگی و تربیتی خوبی داشته، در محیط انقلاب اسلامی و نظام اسلامی پرورش پیدا کرده است، ولی طوری شود که علی مقابل السلام از او شکایت کند؟ این نکته را باید بررسی کنیم که چه طور می شود انسان تدریجاً به گناه و انحراف گرایش پیدا می کند؟ قبل از این به تفصیل در همین موضوع مباحثی بیان شد، اما اجمالاً آدمیزاد وقتی از چیزی خوشش می آید، دلش می خواهد آنرا داشته باشد و در صورتیکه با عقاید، دین و ارزش های اجتماعی سازگار نباشد در مقام توجیه برمی آید، چون نه می تواند از آن بگذرد و نه می تواند به خودش بقبولاند که من می خواهم گناه کنم. اگر پیش خودش هم قبول کند حداقل می خواهد به مردم اظهار کند که من تخلف نمی کنم. سیر این توجیهات انسان را به گناه می کشاند.
از کفار که توقعی نیست قرآن در بازارشان رواج داشته باشد تا حضرت پیش خدا از آنان شکایت کند. اگر خواسته باشد پیش خدا شکایت کند می گوید: خدایا چرا آنها کافرند؟ چرا ایمان نمی آورند؟ اما این هایی که اینجا مورد شکایت قرار می گیرند، مدعی دین و اسلامند، در عین حال در میانشان قرآن واقعی ارزشی ندارد و کسادترین جنس است و همین قرآن اگر به غلط تفسیر شود و قرائت مردم پسند پیدا کند پربها می شود! ما باید از این مسیر ترس داشته باشیم. در فهم قرآن، احکام دین و فهم روایات، متد صحیح تحقیق را یاد بگیریم و بدان عمل نماییم. اگر می خواهیم معنای قرآن را بفهمیم راه صحیح و عقلایی فهمیدن معنا از لفظ را رعایت نماییم. با توجه به این که در هر کلامی و به ویژه در قرآن، عام و خاص و به قول امیرالمؤمنین مقابل السلام ناسخ و منسوخ و به قول فقها اختصاص و تخصص، و حاکم و واردی هست، تا کسی این ها را نشناسد و نداند ورود و حکومت چیست، اوّلی و ثانوی به چه معنا است، نمی تواند از آیات و روایات استفاده نماید.
بعضاً شنیده می شود کسی گفته است که از نظر قرآن ارث زن و مرد مساوی است! و دلیل خودرا آیه «اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوی»؛ بیان می کند و عدالت را به مفهوم رعایت مساوات می داند! (امیدوارم این نقل صحیح نباشد). باید سوال شود: پس آیه «لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْن»؛ یعنی چه؟ و آیا عام و مطلق بر خاص و مقید حاکم است یا برعکس؟ آیا واقعاً مفهوم عدالت مساوات است؟ یا عدالت به مفهوم واگذاری حق به صاحب حق است؟ چه کسی حق فرد را معین می کند؟ خدا باید حق را معین کند. اگر به مفاد «لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْن»؛ عمل کردید عدالت است، به جهت اینکه حق او همین است. اگر جور دیگر عمل کردید حق دیگری را رعایت نکرده اید و این خلاف عدل است. اگر کسی قرآن را این جور معنا کند و از آن اینگونه برداشت کند آیا احتمال نمی دهد جز همین هایی باشد که علی مقابل السلام می فرماید: «إِلَی اللَّهِ أَشْکُو مَعْشَراً یَعِیشُونَ جُهَّالًا وَ یَمُوتُونَ ضُلَّالًا، سَمَّاهُ أَشْبَاهُ النَّاسِ عَالِماً وَ لَیْسَ بِه»؛ عوام او را عالم حساب می کنند، او که عالم نیست.
اولین شرط فهم دین این است که ما اهتمام نماییم متد تحقیق و راه صحیح فهم آیات قرآن و روایات را یاد بگیریم و در مقام استنباط مواظب باشیم هوای نفس بر تشخیص و فتوای ما دخالت نکند. همه ما شنیده ایم که بزرگان وقتی می خواستند یک حکم فقهی را استنباط کنند، اگر به منافع آنان مربوط می شد بسیار مواظب بودند منفعت آنان در تشخیص حکم اثر نگذارد. وقتی می خواستند احکام طهارت بئر (چاه) را بررسی نمایند، اول چاه منزل خودرا پُر می کردند تا مبادا به جهت اینکه چاه منزل آنان زودتر تطهیر شود، این خواسته در فهم آنان از روایات اثر بگذارد. هوای نفس در این که انسان فهمش عوض شود خیلی مؤثر است. اگر کسی دلش بخواهد جوری باشد که توده مردم دوستش بدارند، او را روشنفکر حساب کنند و… طبیعی است که نمی تواند صحیح تحقیق کند. این وسوسه شیطانی است که کسی خیال کند آیه «اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوی »۱؛ بر آیه «لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْن »۲؛ حاکم است. اگر چنین باشد دیگر جایی برای آیه دوم باقی نمی ماند. این از منسوخ شدن آیه نیز بدتر است. باز اگر می گفت آیه نسخ شده است بهتر بود. آیا کسی هست که کم ترین بهره ای از فقاهت داشته باشد و چنین حرفی بزند؟ خیر، مگر این که تحت تأثیر وسوسه های شیطان واقع شده و نوکر شیطان باشد.
۱. مائده، ۸.
۲. نساء، ۱۷۶.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب