بهار مهربانی، احكام شرعی روزه داری ۸ ؛
آیا پرداخت زكات فطره بر كسی كه توان مالی ندارد، واجب است؟
به گزارش عطر حرم یکی از واجب های مالی، زکات فطره است که با تحقق شرایط عمومی تکلیف بر سرپرست خانوار در شب عید فطر واجب می شود تا فطره افراد تحت تکفل را پرداخت کند.
خبرگزاری مهر - گروه دین و آئین: یکی از واجب های مالی، زکات فطره است که با تحقق شرایط عمومی تکلیف بر سرپرست خانوار در شب عید فطر واجب می شود. ادله دینی پرداخت آنرا مورد تاکید فراوان قرار داده و عموم مسلمانان هم اهتمام ویژه ای به پرداخت آن دارند.
حضرت آیت الله خامنه ای:
سوال ۲۲۵ - میهمانی که فقط شب عید فطر به خانه انسان بیاید، تکلیف فطره اش چه می شود؟
ج) فطره او بر عهده صاحب خانه نیست.
سوال ۲۲۶ - اگر انسان شب عید فطر میهمان داشته باشد و بامداد متوجه شود که عید بوده؛ آیا فطره آنها بر او واجب است؟
ج) نا آگاهی از رؤیت هلال، تأثیری در حکم پرداخت فطره ندارد لکن گذشت که فطره میهمان یک شبه بر عهده خودش می باشد.
سوال ۲۲۷ - اگر میهمان فطره خودش را بدهد، آیا از عهده صاحب خانه ساقط می شود؟
ج) در فرضی که نان خور محسوب شود اگر با اجازه صاحب خانه و از سوی او فطره خودش را بدهد، از عهده میزبان ساقط می شود.
سوال ۲۲۸ - آیا پرداخت زکات فطره بر کسی که توان مالی ندارد، واجب است؟
ج) اگر فقیر باشد، زکات فطره بر او واجب نیست و اگر سه کیلو گندم و مانند آن و یا قیمت آنها را دارد، مستحب است آنرا بعنوان زکات فطره بدهد و درصورتیکه افرادی تحت تکفل دارد، می تواند آنرا به قصد فطره، بین نفرات خانواده دست گردان کنند و بهتر است نفر آخر، آنرا به کسی بدهد که از خودشان نباشد.
سوال ۲۲۹ - اگر زن به جهت نیاز شوهر، در تأمین مخارج زندگی کمک کند؛ چه کسی باید زکات فطره آنها را بدهد؟
ج) اگر زن نان خور شوهر محسوب شود، باید شوهر در صورت توانایی زکات فطره خود و همسرش را بدهد و اگر زن نان خور شوهر و کس دیگری نباشد، باید خودش زکات فطره اش را بدهد.
سوال ۲۳۰ - زنی که از تمکین شوهر خود داری می کند، آیا زکات فطره او از شوهرش برداشته می شود؟
ج) خیر، باید شوهرش زکات فطره او را بدهد؛ مگر آنکه نان خور شخص دیگری باشد.
سوال ۲۳۱ - پدری که زکات فطره نمی دهد، تکلیف زن و فرزند او چه می شود؟
ج) بر آنان تکلیفی نیست و لازم نیست فطره بدهند.
سوال ۲۳۲ - زکات فطره را باید از قوت متعارف داد، یا قوت شرعی؟
ج) اگر از گندم، جو، خرما، برنج و مانند اینها داده شود، کفایت می کند و منحصر به قوت غالب نیست.
سوال ۲۳۳ - مقدار فطره چقدر است؟
ج) شخص باید برای خودش و کسانی که نان خور او محسوب می شوند، برای هر نفر سه کیلو از خوراک مردم (مانند گندم، جو، خرما، کشمش، برنج، ذرت و یا مانند اینها) و یا پول یکی از آنها را به مستحق بدهد.
سوال ۲۳۴ - زمان کنار گذاشتن فطره و پرداخت آنچه موقع است؟
ج) پس از اثبات حلول ماه شوال می تواند آنرا کنار بگذارد اگر نماز عید فطر می خواند، بنابر احتیاط واجب باید قبل از نماز پرداخت کند یا کنار بگذارد و اگر نماز عید نمی خواند، تا ظهر روز عید فطر مهلت دارد.
سوال ۲۳۵ - اگر شخص فطره را کنار بگذارد، می تواند از آن استفاده نماید و بعد به جای آن مال دیگری بگذارد؟
ج) خیر، باید همان را که کنار گذاشته، برای فطره بدهد.
سوال ۲۳۶ - آیا جایز است قبل از ماه رمضان، فطره را به فقیر داد؟
ج) خیر، کفایت نمی کند؛ ولی می تواند آنرا بعنوان قرض به او بدهد و در روز عید فطر، طلب خویش را بابت فطره حساب کند.
سوال ۲۳۷ - جایز است زکات فطره را در شهر دیگری بدهیم؟
ج) اگر در محل و شهر خودش مستحق پیدا نشود، می تواند آنرا به شهر دیگری ببرد.
سوال ۲۳۸ - اگر در کشور دیگری افراد مستحق و نیازمندتری باشند، آیا پرداخت زکات فطره چند روز پیش از عید برای رساندن به این مستحقین جایز است؟ اگر این کار بصورت تلفنی به شخصی باشد که وقتی به کشورم بازگشت معادل آنچه را به مستحقین داده به وی بدهم، چه طور؟
ج) وکیل کردن دیگری جهت پرداخت فطریه از سوی شما مانعی ندارد، و در وکالت بین آنچه ذکر شد تفاوتی وجود ندارد؛ ولی واجب است زکات فطره در وقت خودش داده شود.
سوال ۲۳۹ - فراموش کرده ایم زکات فطره بپردازیم، حکم آن چیست؟
ج) اگر زکات فطره نپرداخته اید، از شما ساقط نمی گردد و واجب است آنرا - بدون نیت ادا یا قضا - جدا کرده و بپردازید.
سوال ۲۴۰ - آیا زکات فطره را می توان به خانواده فقیر غیر متدین داد؟
ج) در زکات فطره، عدالت گیرنده لازم نیست؛ ولی به کسی که آشکارا گناه کبیره انجام می دهد، بنابر احتیاط نباید زکات فطره داد.
سوال ۲۴۱ - آیا پدر می تواند زکات فطره را به فرزند دانشجوی خود که محتاج است، بدهد؟
ج) اگر فرزندان فقیر باشند، پدر و مادر باید مخارج واجب آنان را بپردازند و نمی توان چیزی از زکات فطره را بابت مخارج زندگی به آنها داد ولی برای ادای دین و یا مایحتاجی که تأمین آن بر پدر واجب نیست اشکال ندارد.
سوال ۲۴۲- ما - بعنوان مؤسسه خیریه کمک به فقرا و ایتام - پس از نماز عید در مسجد جامع روستا زکات فطره را جمع آوری می نماییم. همچنان که می دانید قیمت هر صاع (سهم) متفاوت هست. آیا می توانیم کل مبالغی را که به ما می رسد جمع کرده و سپس بصورت مساوی بین فقرا تقسیم نماییم. مثلاً به یک فقیر بیست صاع و نصف یا کمتر و بیشتر از نصف بدهیم؟
ج) احتیاط واجب آن است که به فقیر کمتر از یک صاع یا قیمتش داده نشود، هرچند جماعتی باشند که مقدار فطریه به همه آنان نرسد؛ و جایزست که به هر فقیر چند صاع بلکه به مقدار مخارج سالش داده شود. و احتیاط واجب آن است که بیشتر از مخارج یک سال به فقیر ندهند و او هم بیشتر نگیرد.
سوال ۲۴۳ - آیا جایز است زکات فطره را بعنوان هدیه، به خویشاوندان آبرومند و مستحق داد؟
ج) می تواند بعنوان هدیه بدهد و لازم نیست به او بگوید زکات فطره است؛ ولی باید در نیت قصد زکات کند.
سوال ۲۴۴ - آیا دادن فطریه به برادر جایز است؟
ج) اگر فقیر باشد جایز است؛ بلکه اختصاص زکات فطره به خویشاوندان و همسایگان و کسانی که به خاطر دین ترک وطن کرده اند و فقها و خردمندان و غیر آنها که دارای امتیازاتی باشند، مستحب است.
سوال ۲۴۵ - آیا جایز است زکات فطره را در امور فرهنگی و مذهبی که سبب نشر معارف دین می شود صرف کرد؟
ج) صرف زکات فطره در راه نشر معارف دین اشکال ندارد؛ ولی احتیاط این است که آنرا به فقیر بدهند.
سوال ۲۴۶ - همسرم از سادات می باشند با عنایت به این که فطریه ایشان به عهده اینجانب می باشد و من هم سید نیستم و با توجه به این که فطریه سادات جداگانه دریافت می شود آیا فطریه مربوط به همسرم را در محل فطریه سادات باید قرار داد؟
ج) ملاک در پرداخت فطریه معیل (پرداخت کننده فطریه) است نه عیال، بدین سبب شما نمی توانید فطریه خویش را به سید بپردازید هر چند همسر شما از سادات باشد.
سوال ۲۴۷ - آیا فطریه را به سادات فقیر می توان داد؟
ج) غیر سادات نمی توانند به سادات فطریه پرداخت نمایند.
سوال ۲۴۸ - اگر شخصی وضع مالی خوبی ندارد و برای مداوای بیماری دختر بچه اش که هزینه زیادی دارد نیازمند پول است، آیا زکات فطره به او تعلق می گیرد؟ و اگر بعداً معلوم شود که اصلاً او مستحق نبوده حکم چیست؟
ج) اگر فقیر است، زکات فطره بر او واجب نیست و می توانید زکات خویش را به او بدهید و اگر بفهمید فقیر نبوده درصورتیکه مالی را که به او داده اید از بین نرفته باشد، می توانید پس بگیرید و به مستحق بدهید و اگر نتوانید پس بگیرید، باید از مال خودتان فطره را بدهید.
حضرت آیت الله جوادی آملی:
مساله ۲۲۲۴ - کسی که هنگام مغرب شب عید فطر بالغ، عاقل و هوشیار است و فقیر و بنده دیگری نیست، باید برای خود و کسانی که نانخور او هستند، زکات فطره بپردازد.
مساله ۲۲۲۵ - مقدار زکات فطره برای هر نفر حدود سه کیلو گندم، جو، برنج، خرما، کشمش و مانند آنها با قیمت آنهاست که در هر مکانی، قیمت خاص خویش را دارد.
مساله ۲۲۲۶ - کسی که مخارج سال خود و کسانی را که در خرج او هستند ندارد و کسب و حرفه ای هم ندارد تا بتواند هزینه سال خود و عائله اش را از آن راه بگذراند، فقیر است و پرداختن زکات فطره بر او واجب نیست.
مساله ۲۲۲۷ - کسی که هنگام مغرب شب عید فطر دیوانه باشد، زکات فطره بر او واجب نیست.
مساله ۲۲۲۸ - اگر کودک قبل از مغرب یا مقارن آن بالغ شود، یا دیوانه عاقل شود، یا فقیر بی نیاز گردد، درصورتیکه شروط وجوب زکات فطره را دارا باشد و نانخور دیگری نباشد، باید فطریه بپردازد.
مساله ۲۲۲۹ - کسی که حقوق بگیر است و تا ظهر روز عید حقوقش را نگرفته و پولی برای پرداختن زکات فطره ندارد، قرض کردن بر او واجب نیست، هرچند اگر قرض کرده و زکات فطره را ادا کند، صحیح است. البته اگر قرض نکرده باشد، بعد از دریافت حقوق باید زکات فطره را بپردازد.
مساله ۲۲۳۰ - کسی که با مال حرام مانند ربا، رشا، اختلاس و.... عائله یا میهمان را غذا می دهد، واجب است که با مال حلال، زکات فطره خود و همه آنها را بپردازد.
مساله ۲۲۳۱ - فرض های فطره میهمان چنین است:
۱. اگر میهمان و میزبان هردو فقیر باشند، زکات فطره بر هیچکدام واجب نیست.
۲. درصورتیکه میزبان غنی و میهمان فقیر باشد، زکات فطره مهمانی فقیر بر میزبان واجب است.
۳. اگر میزبان فقیر و میهمان غنی باشد، زکات فطره بر میزبان واجب نیست و بر میهمان واجب است که احتیاطا زکات فطره خویش را بپردازد.
۴. هرگاه میزبان و میهمان هردو غنی باشند و میزبان زکات فطره را نپردازد، بر میهمان واجب نیست که زکات فطره خویش را بپردازد، چونکه آنکه زکات فطره بر او واجب شده با پرداختنش معصیت کرده است و بر میهمان هم اصلاً واجب نشده است، هرچند احتیاط این است که میهمان زکات فطره خویش را بپردازد و احتیاط کامل، آن است که برائت ذمه کسی را که زکات بر او واجب شده، نیت بکند.
۵. زکات فطره شخصی که اول مغرب شب عید (نه غروب آن) نانخور کسی شود - چه با رضایت او وارد شود، یا بدون رضایت وی - بر او واجب است. صرف خوردن نان میزبان در شب عید فطر، کافی نیست، بلکه باید نانخور او حساب شود، بدین سبب مهمانی که فقط افطار کسی را می خورد و نانخور او شمرده نمی گردد، فطریة او بر میزبان واجب نیست.
مساله ۲۲۳۲ - زکات فطره مهمانی که پس از مغرب شب عید فطر وارد می شود، بر صاحب خانه واجب نیست، باآنکه قبل از مغرب او را دعوت کرده و در خانه وی هم افطار کند.
مساله ۲۲۳۳ - اگر زکات فطره را به یکی از هشت مصرفی که برای زکات مال گفته شد برسانند کافی است؛ ولی به احتیاط مستحب، فقط به فقرای شیعه بپردازند.
مساله ۲۲۳۴ - اگر طفل شیعه ای فقیر باشد، انسان می تواند فطره را به مصرف او برساند؛ یا با پرداختن به ولی طفل، ملک طفل کند.
مساله ۲۲۳۵ - فقیری که فطره به او می پردازند، لازم نیست عادل باشد؛ ولی به احتیاط واجب به شرابخوار و کسی که آشکارا معصیت کبیره می کند، فطره نپردازند؛ هم به کسی که فطره را در معصیت مصرف می کند، نباید فطره بپردازند.
مساله ۲۲۳۶ - مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان فقیر خویش را بر دیگران مقدم بدارد؛ سپس همسایگان فقیر را؛ آنگاه اهل علم فقیر را؛ ولی اگر دیگران از جهتی برتری داشته باشند، مستحب است که آنها را مقدم بدارد.
مساله ۲۲۳۷ - اگر کسی بگوید فقیرم، نمی توان به او فطره داد، مگر آنکه اطمینان حاصل شود؛ یا از ظاهر حالش گمان پیدا شود که فقیر است؛ یا انسان بداند قبلاً فقیر بوده است.
مساله ۲۲۳۸ - مصرف زکات فطره، اگر غیر از فقیر و مسکین - یعنی یکی از موارد شش گانه دیگر باشد، فرقی بین زکات دهنده سید و غیر سید نیست و اگر مصرف آن، فقیر یا مسکین باشد، می توان زکات فطره سید را به سید و غیر سید پرداخت کرد.
مساله ۲۲۳۹ - کودکان، معلولان و افراد بی سرپرستی که در آسایشگاه به سر می برند و سید هستند، می توان زکات سید را به مصرف غذا و داروی آنها رساند.
مساله ۲۲۴۰ - کسی که سید نیست، نمی تواند فطره خویش را به سید بپردازد، حتی اگر سیدی نانخور او باشد، نمی تواند فطره او را به سید بپردازد.
مساله ۲۲۴۱ - معیار در این مساله، آن کسی است که هزینه زندگی برعهده اوست.
مساله ۲۲۴۲ - انسان باید زکات فطره را به قصد قربت - یعنی برای انجام دادن فرمان خدای عالم - بپردازد و هنگامی که آنرا می پردازد، نیتی فطره کند.
مساله ۲۲۴۳ - کسی که نماز عید فطر می خواند، بنا بر احتیاط واجب باید فطره را قبل از نماز عید بپردازد؛ با کنار بگذارد، به صورتی که به منزله پرداخت کردن حساب شود؛ ولی اگر نماز عید نمی خواند، می تواند پرداختن فطره را تا ظهر تأخیر بیندازد.
مساله ۲۲۴۴ - اگر وقت پرداختن زکات فطره واجب، فطره را نپردازد و کنار هم نگذارد، به احتیاط واجب بعدأ بدون این که نیت آدا و قضا کند، فطره را بپردازد و اگر آنرا کنار بگذارد، نمی تواند برای خودش بردارد.
مساله ۲۲۴۵ - اگر مالی را که برای فطره کنار گذاشته از بین برود، درصورتیکه به فقیر یا یکی از مصرف های دیگر دسترسی داشته و پرداختن فطره را تأخیر انداخته، باید عوض آنرا بپردازد و درصورتیکه به فقیر یا مصرف دیگر از مصرف های زکات فطره دسترسی نداشته، ضامن نیست، مگر آنکه در نگهداری آن اهمال نموده باشد.
مساله ۲۲۴۶ - پرداختن فطره قبل از عید فطر، چه در ماه رمضان باشد یا پیش از آن، صحیح نیست.
مساله ۲۲۴۷ - اگر قبل از ماه رمضان یا در میان آن به فقیر قرض بدهد و بعد از آنکه زکات فطره بر او واجب شد، طلب خویش را فطره حساب کند، اشکالی ندارد.
مساله ۲۲۴۸ - در صورتیکه زکات فطره را از مال خود جدا کرده باشد، اگر در محل خودش مستحق پیدا شود، به احتیاط واجب فطره را به جای دیگر نبرد و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آنرا بپردازد.
مساله ۲۲۴۹ - سرباز، رزمنده، دانشجو، زندانی و … که مخارج آنها را دولت یا اداره آنان می پردازد، اگر شروط وجوب زکات فطره (تمکن مالی) را دارند، پرداختن آن بر خود آنان واجب است.
حضرت آیت الله وحید خراسانی:
مسأله ۲۰۰۸ - کسی که موقع غروب شب عید فطر بالغ و عاقل است و فقیر و بنده کسی نیست، به این معنا که ماه رمضان را. با اینکه به یک آن تا تحقق غروب - با این شرایط درک کند، باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع - که تقریباً سه کیلوگرم است. گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج و مانند اینها به مستحق بدهد، و بنابر احتیاط واجب غذای معمول محلش باشد، و اگر پول یکی از اینها را هم بدهد کافیست، و بنابر احتیاط واجب کسی که وقت غروب شب عید فطر بیهوش است، باید فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۰۹ - کسی که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسبی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالاتش را بگذراند، فقیر است، و دادن زکات فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۲۰۱۰ - انسان فطره کسانی را که در غروب شب عید فطر نان خور او حساب می شوند باید بدهد، کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنها بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر.
مسأله ۲۰۱۱ - اگر کسی را که نان خور اوست و در شهر دیگر است وکیل کند که از مال او فطره خویش را بدهد، درصورتیکه اطمینان داشته باشد که فطره را می دهد، لازم نیست خودش فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۱۲ - فطر میهمانی که قبل از غروب شب عید فطر با رضایت صاحبخانه وارد شده و در وقت وجوب زکات فطره نان خور او حساب می شود، بر او واجب است.
مسأله ۲۰۱۳ - مهمانی که قبل از غروب شب عید فطر بدون رضایت صاحبخانه وارد شده و مدتی نزد او می ماند، بنابر احتیاط واجب فطره اش را هم خودش و هم میزبان بدهد، و همین احتیاط در مورد کسی که انسان را مجبور کرده اند که خرجی او را بدهد، باید رعایت شود.
مسأله ۲۰۱۴۔ فطره مهمانی که پس از غروب شب عید وارد می شود، بر صاحبخانه واجب نیست، با اینکه قبل از غروب او را دعوت کرده باشد و در خانه او هم افطار کند.
مسأله ۲۰۱۵ - اگر کسی موقع غروب شب عید فطر دیوانه باشد، زکات فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۲۰۱۶ - اگر قبل از غروب بچه بالغ شود یا دیوانه عاقل گردد یا فقیر غنی شود، در صورتیکه شرایط واجب شدن فطره را دارا باشد، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۷ - کسی که موقع غروب شب عید فطر زکات فطره بر او واجب نیست، اگر تا قبل از ظهر روز عید شرط های واجب شدن فطره در او پیدا شود، بنابر احتیاط مستحب زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۸ - کافری که پس از غروب شب عید فطر مسلمان شده، فطره بر او واجب نیست، ولی مسلمانی که شیعه نبوده اگر پس از دیدن ماه شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۹ - کسی که فقط به اندازه یک صاع - که تقریباً سه کیلوگرم است - گندم و مانند آن دارد، مستحب است زکات فطره را بدهد، و درصورتیکه عیالاتی داشته باشد و بخواهد فطره آنها را هم بدهد، می تواند به قصد فطره آن یک صاع را به یکی از عیالاتش بدهد، و او هم به همین قصد به دیگری بدهد، و همینطور تا به نفر آخر برسد، و بهتر است نفر آخر چیزی را که می گیرد به کسی بدهد که از خودشان نباشد، و اگر یکی از آنها صغیر باشد، ولی او برای خودش بگیرد، و آنچه را برای خود گرفته برای صغیر به قصد فطره بدهد، و اگر برای صغیر گرفت. بنابر احتیاط واجب - آنرا به کسی ندهد.
مسأله ۲۰۲۰ - اگر پس از غروب شب عید فطر بچه دار شود، یاکسی نان خور او حساب شود، واجب نیست فطره او را بدهد، با اینکه احتیاط مستحب آن است که فطرة کسانی را که پس از غروب تا قبل از ظهر عید، نان خور او حساب می شوند بدهد.
مسأله ۲۰۲۱ - اگر انسان نان خور کسی باشد و قبل از غروب نان خور کس دیگر شود، فطرة او بر کسی که نان خور او شده واجب است، مثلاً اگر دختر قبل از غروب به خانه شوهر رود، باید شوهرش فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۲۲ - کسی که دیگری باید فطره او را بدهد، واجب نیست فطره خویش را بدهد.
مسأله ۲۰۲۳ - اگر فطره انسان بر کسی واجب باشد و او فطره را ندهد، احتیاط مستحب آن است که اگر واجد شرایط وجوب زکات فطره باشد، خودش بدهد.
مسأله ۲۰۲۴ - اگر کسی که فطره او بر دیگری واجب است، خودش فطره را بدهد، از کسی که فطره بر او واجب شده ساقط نمی گردد.
مسأله ۲۰۲۵ - زنی که شوهرش مخارج او را نمی دهد، درصورتیکه نان خور کس دیگر باشد، فطره اش بر آن کس واجب است، و اگر نان خور کس دیگر نیست، در صورتیکه شرایط وجوب در او جمع باشد، باید فطره خویش را بدهد.
مسأله ۲۰۲۶ - کسی که سید نیست نمی تواند به سید فطره بدهد، حتی اگر سیدی نان خور او باشد نمی تواند فطره او را به سید دیگری بدهد.
مسأله ۲۰۲۷ - فطرة طفلی که از مادر یا دایه شیر می خورد، بر کسی است که مخارج مادر یا دایه را می دهد، ولی اگر مادر یا دایه مخارج خویش را از مال طفل بر می دارد، فطرة طفل بر کسی واجب نیست.
مسأله ۲۰۲۸ - انسان با اینکه مخارج عیالاتش را از مال حرام بدهد، باید فطره آنان را از مال حلال بدهد.
مسأله ۲۰۲۹ - اگر انسان کسی را اجیر نماید و شرط کند که مخارج او را بدهد و به شرط خود وفا کند، باید فطره او را هم بدهد، ولی درصورتیکه شرط کند که مقدار مخارج او را بدهد، مثلاً پولی برای مخارجش بدهد و بعنوان نفقه نباشد. چه بعنوان مزد کارش باشد یا بعنوان دیگری - واجب نیست فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۳۰ - اگر کسی پس از غروب شب عید فطر بمیرد، باید فطرة او و عیالاتش را از مال او بدهند، ولی اگر قبل از غروب بمیرد، واجب نیست فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند.
مسأله ۲۰۳۱ - مشهور فرموده اند که مصرف زکات فطره مصرف زکات مال است، ولی احتیاط واجب آن است که به فقرا داده شود، و باید شیعه دوازده امامی باشد، مگر در صورتیکه مؤمن پیدا نکند، که در این صورت به غیر ناصبی هم می شود داد.
مسأله ۲۰۳۲ - اگر طفل شیعه دوازده امامی فقیر باشد، به شکلی که در مسأله «۱۹۶۰» و ۱۹۶۱» گذشت می تواند زکات فطره را به مصرف طفل برساند.
مسأله ۲۰۳۳ - فقیری که فطره به او می دهند لازم نیست عادل باشد، ولی احتیاط واجب آن است که به شرابخوار و تارک نماز و کسی که آشکارا معصیت کبیره می کند، فطره ندهند.
مسأله ۲۰۳۴ - به کسی که فطره را در معصیت صرف می کند، نباید فطره بدهند.
مسأله ۲۰۳۵ - احتیاط واجب آن است که به یک فقیر کمتر از یک صاع - که تقریباً سه کیلوگرم است - فطره ندهند، ولی اگر چند صاع بدهند اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۳۶ - اگر از جنسی که قیمتش دو برابر قیمت معمولی آن جنس است، مثلاً از گندمی که قیمت آن دو برابر قیمت گندم معمولی است، نصف صاع بدهد کافی نیست، و اگر آنرا به قصد قیمت فطره هم بدهد، کفایت نمی نماید.
مسأله ۲۰۳۷ - انسان نمی تواند نصف صاع را از یک جنس - مثالا گندم و نصف دیگر آنرا از جنس دیگر - مثلاً جو - بدهد، و اگر آنرا به قصد قیمت فطره هم بدهد، کفایت نمی نماید.
مسأله ۲۰۳۸ - مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان فقیر خویش را بر دیگران مقدم بدارد، و بعد همسایگان فقیر را، و مستحب است کسی را که در دین و فقه و عقل مقدم است در دادن فطره مقدم بدارد.
مسأله ۲۰۳۹۔ اگر انسان به خیال این که کسی فقیر است به او زکات فطره بدهد و بعد بفهمد فقیر نبوده، درصورتیکه مالی را که به او داده از بین نرفته باشد، باید پس بگیرد و به مستحق بدهد، و اگر نتواند بگیرد، باید از مال خودش عوض فطره را بدهد، و اگر از بین رفته باشد، در صورتیکه گیرنده فطره می دانسته آنچه را که گرفته فطره است، باید عوض آنرا بدهد، و اگر نمی دانسته، دادن عوض بر او واجب نیست، و انسان باید عوض فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۴۰ - اگر کسی بگوید فقیرم، درصورتیکه بداند که قبلاً فقیر بوده می شود به او فطره داد، و به کسی که معلوم نباشد فقیر بوده یا نه و می گوید فقیرم، اگر از قولش اطمینان پیدا نشود، بنابر احتیاط واجب نمی گردد فطره داد، و اگر بدانند قبلاً فقیر نبوده، نمی گردد فطره به او داد، مگر این که از گفته او اطمینان پیدا شود.
مسأله ۲۰۴۱ - انسان باید زکات فطره را به قصد قربت ۔ چنانکه در وضو گذشت - و با اخلاص بدهد، و موقعی که آنرا می دهد نیت دادن فطره نماید.
مسأله ۲۰۴۲ - اگر قبل از ماه رمضان فطره را بدهد صحیح نیست، ولی پس از داخل شدن ماه رمضان می تواند بدهد، و احتیاط آن است که در ماه رمضان هم ندهد، و می تواند قبل از ماه رمضان به فقیر قرض بدهد، و پس از آن که فطره بر او واجب شد، طلب خویش را بابت فطره حساب کند.
مسأله ۲۰۴۳ - گندم یا چیز دیگری را که برای فطره می دهد، باید با جنس دیگر یا خاک مخلوط نباشد، و درصورتیکه مخلوط باشد، اگر خالص آن به یک صاع - که تقریباً سه کیلوگرم است - برسد و جدا کردن آن زحمت و خرج نداشته باشد، یا آنچه مخلوط شده به قدری کم باشد که عرف مردم آنرا گندم خالص بدانند، اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۴۴ - اگر فطره را از جنس معیوب بدهد، بنابر احتیاط واجب کافی نیست.
مسأله ۲۰۴۵ - کسی که فطره چند نفر را می دهد، لازم نیست همه را از یک جنس بدهد، مثلاً اگر فطره بعضی را گندم و فطره بعضی دیگر را جو بدهد، کافیست.
مسأله ۲۰۴۶ - کسی که نماز عید فطر می خواند، بنابر احتیاط واجب فطره را قبل از نماز عید بدهد، ولی اگر نماز عید نمی خواند، می تواند دادن فطره را تا ظهر تأخیر بیندازد.
مسأله ۲۰۴۷ - اگر به نیت فطره مقداری از مال خویش را کنار بگذارد و تا ظهر روز عید به مستحق ندهد، هر وقت آنرا می دهد، نیت فطره نماید.
مسأله ۲۰۴۸ - اگر موقعی که دادن زکات فطره واجب است، فطره را ندهد و کنار هم نگذارد، بعد - بنابر احتیاط واجب - به نیت آنچه شارع مقدس از او خواسته فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۴۹ - اگر فطره را کنار بگذارد، نمی تواند آنرا برای خودش بردارد و مالی دیگر را برای فطره بگذارد.
مسأله ۲۰۵۰ - اگر انسان مالی داشته باشد که قیمتش از فطره بیشتر است، درصورتیکه فطره را ندهد و نیت کند که مقداری از آن مال برای فطره باشد که مشترک باشد بین خودش و فطره اشکال دارد، ولی اگر بخواهد همه آنرا به فقیر بدهد اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۵۱- اگر مالی را که برای فطره کنار گذاشته از بین برود، درصورتیکه دسترسی به فقیر داشته و دادن فطره را تأخیر انداخته، باید عوض آنرا بدهد، و اگر دسترسی به فقیر نداشته و در حفظ آن اهمال نکرده ضامن نیست.
مسأله ۲۰۵۲ - اگر در محل خودش مستحق پیدا شود، احتیاط واجب آن است که فطره را به جای دیگر نبرد، و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آنرا بدهد.
حضرت آیت الله سیستانی:
مسأله ۲۰۰۳ - کسی که موقع غروب شب عید فطر، بالغ و عاقل است، و بیهوش و فقیر و برده نیست، باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع که گفته می شود تقریباً سه کیلو است از غذاهای معمول در شهرش مانند گندم یا جو یا خرما یا کشمش، یا برنج یا ذرّت به مستحق بدهد، و اگر به جای آن پول هم بدهد، کافی است، و احتیاط لازم آن است که از غذاهایی که در شهرش معمول نیست ندهد هرچند گندم یا جو، یا خرما یا کشمش باشد.
مسأله ۲۰۰۴ - کسی که مخارج سال خود و عیالش را ندارد و کسبی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالش را بگذراند، فقیر است و دادن زکات فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۲۰۰۵ - انسان فطره کسانی را که در غروب شب عید فطر نان خور او حساب می شوند باید بدهد، کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنها بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر.
مسأله ۲۰۰۶ - اگر کسی را که نان خور اوست و در شهر دیگر است وکیل کند که از مال او فطره خویش را بدهد، درصورتیکه اطمینان داشته باشد که فطره را می دهد، لازم نیست خودش فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۰۷ - فطره مهمانی که قبل از غروب شب عید فطر وارد شده، و شب را نزد او مانده و نان خور او هرچند به طور موقت حساب می شود، بر او واجب است.
مسأله ۲۰۰۸ - فطره مهمانی که پس از غروب شب عید فطر وارد می شود در صورتیکه نان خور او حساب شود بنا بر احتیاط بر او واجب است و الاّ واجب نیست، و کسی را که انسان برای افطار شب عید دعوت می کند نان خور به حساب نمی آید، و فطره اش بر صاحب خانه نیست.
مسأله ۲۰۰۹ - اگر کسی موقع غروب شب عید فطر دیوانه باشد، در صورتیکه دیوانگی او تا ظهر روز عید فطر باقی باشد، زکات فطره بر او واجب نیست، و الاّ بنا بر احتیاط واجب لازم است فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۰ - اگر قبل از غروب بچه بالغ شود، یا دیوانه عاقل گردد، یا فقیر غنی شود، در صورتیکه شرایط واجب شدن فطره را دارا باشد، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۱ - اگر در موقع غروب شب عید فطر، شرایط وجوب زکات فطره نباشد ولی قبل از ظهر روز عید آن شرایط پیدا شود، احتیاط واجب آن است که زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۲ - کافری که پس از غروب شب عید فطر مسلمان شده، فطره بر او واجب نیست. ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر پس از دیدن ماه شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۳ - کسی که فقط به اندازه یک صاع گندم و مانند آنرا دارد، مستحب است زکات فطره را بدهد، و درصورتیکه عیالی داشته باشد و بخواهد فطره آنها را هم بدهد می تواند به قصد فطره، آن یک صاع را به یکی از عیالش بدهد، و او هم به همین قصد به دیگری بدهد، و همینطور تا به نفر آخر برسد، و بهتر است نفر آخر چیزی را که می گیرد به کسی بدهد که از خودشان نباشد، و اگر یکی از آنها صغیر یا دیوانه باشد، ولی او به جای او می گیرد، و احتیاط مستحب آن است که به قصد او نگیرد، بلکه برای خودش بگیرد.
مسأله ۲۰۱۴ - اگر پس از غروب شب عید فطر بچه دار شود، واجب نیست فطره او را بدهد، ولی اگر قبل از غروب بچه دار شود، یا ازدواج کند اگر نان خور او شمرده شوند باید فطره آنها را بدهد، و اگر نان خور دیگری باشند بر او واجب نیست، و اگر نان خور کسی نباشند فطره زن بر خودش واجب است، و بر بچه چیزی نیست.
مسأله ۲۰۱۵ - اگر انسان نان خور کسی باشد و قبل از غروب نان خور کس دیگر شود، فطره او بر کسی که نان خور او شده واجب است، مثلاً اگر دختر قبل از غروب به خانه شوهر رود، باید شوهرش فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۱۶ - کسی که دیگری باید فطره او را بدهد، واجب نیست فطره خویش را بدهد، ولی اگر آن شخص، بدون عذر یا به جهت فراموشی، فطره را ندهد بر خود انسان بنا بر احتیاط واجب می شود که درصورتیکه دارای شرایط گذشته در مسأله (۲۰۰۳) باشد فطره خویش را بدهد. و همینطور اگر فرد غنی، نان خور شخصی که فقیر است باشد، بر فقیر مذکور پرداخت فطره واجب نیست و درصورتیکه فردِ غنی دارای شرایط وجوب زکات فطره باشد، بر خود او، پرداخت زکات فطره واجب می شود.
مسأله ۲۰۱۷ - اگر کسی که فطره او بر دیگری واجب است خودش فطره را بدهد، از کسی که فطره بر او واجب شده ساقط نمی گردد.
مسأله ۲۰۱۸ - کسی که سید نیست، نمی تواند به سید فطره بدهد، حتی اگر سیدی نان خور او باشد، نمی تواند فطره او را به سید دیگری بدهد.
مسأله ۲۰۱۹ - فطره طفلی که از مادر یا دایه شیر می خورد، بر کسی است که مخارج مادر یا دایه را می دهد، ولی اگر مادر یا دایه مخارج خویش را از مال طفل برمی دارد، فطره طفل بر کسی واجب نیست.
مسأله ۲۰۲۰ - انسان باآنکه مخارج عیالش را از مال حرام بدهد، باید فطره آنان را از مال حلال بدهد.
مسأله ۲۰۲۱ - اگر انسان کسی را اجیر نماید مانند بنّا یا نجّار یا خدمتکار، و مخارج او را بدهد بطوریکه نان خور او محسوب شود، باید فطره او را هم بدهد، ولی درصورتیکه فقط مزد کارش را بدهد، واجب نیست فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۲۲ - اگر قبل از غروب شب عید فطر بمیرد، واجب نیست فطره او و عیالش را از مال او بدهند، ولی اگر پس از غروب بمیرد، مشهور فرموده اند باید فطره او و عیالش را از مال او بدهند، ولی این حکم خالی از اشکال نیست، و مقتضای احتیاط ترک نشود.
مسأله ۲۰۲۳ - زکات فطره را بنا بر احتیاط واجب باید فقط به فقرای شیعه پرداخت کرد که دارای شرایط گذشته در مستحقین زکات مال هستند، و درصورتیکه در شهر از فقرای شیعه کسی نباشد می تواند آنرا به فقرای دیگر مسلمانان داد، ولی در هر صورت نباید به ناصبی داده شود.
مسأله ۲۰۲۴ - اگر طفل شیعه ای فقیر باشد، انسان می تواند فطره را به مصرف او برساند، یا بواسطه دادن به ولی او، ملک طفل نماید.
مسأله ۲۰۲۵ - فقیری که فطره به او می دهند، لازم نیست عادل باشد، ولی احتیاط واجب آن است که به شراب خوار، و بی نماز، و کسی که آشکارا معصیت می کند، فطره ندهند.
مسأله ۲۰۲۶ - به کسی که فطره را در معصیت مصرف می کند، نباید فطره بدهند.
مسأله ۲۰۲۷ - احتیاط مستحب آن است که به یک فقیر کمتر از یک صاع فطره ندهند، مگر این که به فقرایی که جمع شده اند نرسد، ولی اگر بیشتر بدهند هیچ اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۲۸ - اگر از جنسی که قیمتش دو برابر قیمت معمولی آنست، مثلاً از گندمی که قیمت آن دو برابر قیمت گندم معمولی است، نصف صاع بدهد کافی نیست، بلکه اگر آنرا به قصد قیمت فطره هم بدهد کافی نیست.
مسأله ۲۰۲۹ - انسان نمی تواند نصف صاع را از یک جنس مثلاً گندم، و نصف دیگر آنرا از جنسی دیگر، مثلاً جو بدهد، بلکه اگر آنرا به قصد قیمت فطره هم بدهد کافی نیست.
مسأله ۲۰۳۰ - مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان و همسایگان فقیر خویش را بر دیگران مقدّم دارد، و سزاوار است که اهل علم و دین و فضل را به دیگران هم مقدم دارد.
مسأله ۲۰۳۱ - اگر انسان به خیال این که کسی فقیر است به او فطره بدهد و بعد بفهمد فقیر نبوده، درصورتیکه مالی را که او داده از بین نرفته باشد، باید پس بگیرد و به مستحق بدهد، و اگر نتواند بگیرد، باید از مال خودش عوض فطره را بدهد، و اگر از بین رفته باشد، در صورتیکه گیرنده فطره می دانسته آنچه را که گرفته فطره است، باید عوض آنرا بدهد، و اگر نمی دانسته، دادن عوض بر او واجب نیست، و انسان باید عوض فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۳۲ - اگر کسی بگوید فقیرم، نمی گردد به او فطره داد، مگر آنکه از گفته او اطمینان پیدا شود، یا انسان بداند که قبلاً فقیر بوده است.
مسأله ۲۰۳۳ - انسان باید زکات فطره را به قصد قربت یعنی برای تذلل در پیشگاه خداوند عالم بدهد و موقعی که آنرا می دهد نیت دادن فطره نماید.
مسأله ۲۰۳۴ - اگر قبل از ماه رمضان فطره را بدهد صحیح نیست، و بهتر آن است که در ماه رمضان هم فطره را ندهد، ولی اگر قبل از ماه رمضان به فقیر قرض بدهد و پس از آن که فطره بر او واجب شد، طلب خویش را بابت فطره حساب کند مانعی ندارد.
مسأله ۲۰۳۵ - گندم یا چیز دیگری را که برای فطره می دهد باید به جنس دیگر، یا خاک مخلوط نباشد، و درصورتیکه مخلوط باشد، اگر خالص آن به یک صاع برسد، و بدون جدا کردن قابل استفاده باشد، یا جدا کردن آن زحمت فوق العاده نداشته باشد، یا آنچه مخلوط شده به قدری کم باشد که قابل اعتنا نباشد، اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۳۶ - اگر فطره را از چیز معیوب بدهد بنا بر احتیاط واجب کافی نیست.
مسأله ۲۰۳۷ - کسی که فطره چند نفر را می دهد، لازم نیست همه را از یک جنس بدهد، مثلاً اگر فطره بعضی را گندم، و فطره بعض دیگر را جو بدهد، کافی است.
مسأله ۲۰۳۸ - کسی که نماز عید فطر می خواند بنا بر احتیاط واجب باید فطره را قبل از نماز عید بدهد، ولی اگر نماز عید نمی خواند، می تواند دادن فطره را تا ظهر تأخیر بیندازد.
مسأله ۲۰۳۹ - اگر به نیت فطره مقداری از مال خویش را کنار بگذارد و تا ظهر روز عید به مستحق ندهد، هر وقت آنرا می دهد نیت فطره نماید، و تأخیر اگر برای غرض عقلایی باشد اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۴۰ - اگر تا ظهر روز عید، فطره را ندهد و کنار هم نگذارد، بعداً بنا بر احتیاط واجب بدون این که نیت ادا و قضا کند فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۴۱ - اگر فطره را کنار بگذارد، نمی تواند بدون اجازه حاکم شرع آنرا برای خودش بردارد و مالی دیگر را برای فطره بگذارد.
مسأله ۲۰۴۲ - اگر انسان مالی داشته باشد که قیمتش از فطره بیشتر است، درصورتیکه فطره را ندهد و نیت کند که مقداری از آن مال برای فطره باشد بنا بر احتیاط واجب کافی نیست.
مسأله ۲۰۴۳ - اگر مالی را که برای فطره کنار گذاشته از بین برود، درصورتیکه دسترسی به فقیر داشته و دادن فطره را تأخیر انداخته، یا در نگهداری آن اهمال کرده، باید عوض آنرا بدهد، و اگر دسترسی به فقیر نداشته و در نگهداری آن اهمال نکرده، ضامن نیست.
مسأله ۲۰۴۴ - اگر در محل خودش مستحق پیدا شود، احتیاط واجب آن است که فطره را به جای دیگر نبرد، ولی اگر برد و به مستحق رساند کافی است، و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آنرا بدهد.
حضرت آیت الله مکارم شیرازی:
مسأله ۱۶۹۲ - زکات فطره بر تمام کسانی که پیش از غروب شب عید فطر بالغ و عاقل و غنی باشند واجب است، یعنی باید برای خودش و کسانی که نانخور او هستند، هر نفر به اندازه یک صاع (تقریباً سه کیلو) از آنچه غذای نوع مردم آن محل است، شامل گندم و جو یا خرما یا برنج یا ذرّت و مانند اینها به مستحق بدهد و اگر پول یکی از اینها را بدهد کافی است.
مسأله ۱۶۹۳ - غنی کسی است که مخارج سال خود و عیالاتش را دارد، یا ازطریق کسب وکار به دست می آورد و اگر کسی چنین نباشد فقیر است، زکات فطره بر او واجب نیست و می تواند زکات فطره بگیرد.
مسأله ۱۶۹۴ - انسان باید فطره کسانی را که پیش از غروب شب عید فطر نانخور او حساب می شوند بدهد، خواه بزرگ باشند یا کوچک، مسلمان باشند یا کافر، واجب النّفقه باشند یا غیر واجب النّفقه، نزد او زندگی کنند یا در جای دیگر.
مسأله ۱۶۹۵ - اگر کسی را که نانخور اوست و در شهر دیگر زندگی می کند وکیل نماید که از مال او فطره خودش را بپردازد، درصورتیکه اطمینان و وثوق داشته باشد که فطره را می دهد کافی است.
مسأله ۱۶۹۶ - میهمانی که قبل از غروب شب عید فطر با رضایت صاحب خانه وارد شده و نانخور او به حساب می آید (یعنی تصمیم دارد مدّتی نزد او بماند) دادن زکات فطره او هم واجب است، امّا اگر فقط برای شب عید دعوت شده فطره او بر میزبان واجب نیست و در صورتیکه بدون رضایت صاحب خانه باشد نیزبنابر ر احتیاط واجب فطره او را بدهد، همینطور فطره کسی که انسان را مجبور کرده است که خرجی او را بپردازد.
مسأله ۱۶۹۷ - اگر قبل از غروب، بچّه بالغ شود، یا دیوانه عاقل گردد، یا فقیر غنی شود، باید زکات فطره را بدهد، ولی اگر پس از غروب باشد زکات فطره بر او واجب نیست، هر چند مستحبّ است اگر تا قبل از ظهر روز عید شرایط حاصل شود زکات فطره را بدهد.
مسأله ۱۶۹۸ - مستحبّ است شخص فقیری که فقط به اندازه یک صاع (تقریباً سه کیلو) گندم یا مانند آن دارد زکات فطره را بدهد و درصورتیکه عیالاتی داشته باشد و بخواهد فطره آنها را بپردازد، می تواند آن یک صاع را به قصد فطره به یکی از آنان بدهد و او هم با همین قصد به دیگری می دهد، تا نفر آخر و بهتر است بعداً آنرا به کسی بدهند که از خودشان نباشد و اگر یکی از آنها صغیر است ولیّ او به جای او بگیرد و بعد به شخص دیگری دهد.
مسأله ۱۶۹۹ هرگاه پس از غروب شب عید فطر بچّه دار شود، یا کسی نانخور او گردد مستحبّ است فطره او را بپردازد، ولی واجب نیست.
مسأله ۱۷۰۰ - اگر انسان نانخور کسی باشد، ولی پیش از غروب نانخور دیگری شود، زکات فطره او بر عهده شخص دوم است، مثل این که دختر قبل از غروب به خانه شوهر رود که شوهرش باید فطره او را بدهد.
مسأله ۱۷۰۱ - اگر زکات فطره انسان بر دیگری واجب باشد، بر خود او واجب نیست، ولی اگر کسی که بر او واجب است نپردازد احتیاط واجب آن است که اگر می تواند خودش بدهد.
مسأله ۱۷۰۲ - هرگاه فطره انسان بر دیگری واجب باشد اگر خودش آنرا بپردازد از او ساقط نمی گردد، مگر این که با اذن و اجازه طرف باشد.
مسأله ۱۷۰۳ - زنی که شوهرش مخارج او را نمی دهد و نانخور دیگری است فطره اش بر عهده کسی است که نانخور او می باشد و اگر زن غنی است و از مال خود خرج می کند باید شخصاً فطره را بدهد.
مسأله ۱۷۰۴ - کسی که سیّد است نمی تواند زکات فطره از غیر سیّد بگیرد.
مسأله ۱۷۰۵ - طفل شیر خواری که از مادر یا دایه شیر می خورد، فطره او بر کسی است که مخارج مادر یا دایه را می پردازد و اگر از اموال خود آن طفل خرجش را بردارند فطره او بر کسی واجب نیست، نه بر خودش و نه بر دیگری.
مسأله ۱۷۰۶ - هرگاه کسی مخارج عیالاتش را از مال حرام بدهد واجب است فطره آنها را از مال حلال بدهد.
مسأله ۱۷۰۷ - هرگاه انسان کسی را اجیر کند و شرط نماید که مخارج او را هم بدهد (مانند خدمتکار) باید فطره او را هم بدهد، ولی در مورد کارگرانی که مخارج آنها بر عهده صاحب کار است و این مخارج جزئی از مزد آنها به حساب می آید، فطره آنها بر صاحب کار واجب نیست، همینطور در میهمانخانه ها و مانند آن، که معمول است کارکنان غذای خویش را در همان جا می خورند و این در حقیقت جز حقوق آنها به حساب می آید، فطره آنها بر خودشان است، نه بر صاحب کار.
مسأله ۱۷۰۸ - مخارج سربازها در سربازخانه ها یا میدان جنگ بر عهده دولت می باشد، ولی فطره آنها بر دولت واجب نیست و اگر شرایط در خودشان جمع است باید زکات فطره خویش را بدهند.
مسأله ۱۷۰۹ - هرگاه کسی پس از غروب روز آخر ماه از دنیا برود، باید فطره او و عیالاتش را از مالش بدهند، ولی اگر قبل از غروب بمیرد واجب نیست و در صورتیکه عیالاتش دارای شرایط وجوب فطره هستند خودشان باید زکات فطره را بپردازند.
مسأله ۱۷۱۰ - زکات فطره را بنابر احتیاط واجب باید فقط به فقرا و مساکین بدهند مشروط بر این که مسلمان و شیعه دوازده امامی باشند و به اطفال شیعه که نیازمند هستند هم می توان فطره داد، خواه به مصرف آنها برسانند یا بوسیله ولیّ طفل به آنها تملیک کنند
مسأله ۱۷۱۱ - فقیری که فطره می گیرد لازم نیست عادل باشد، ولی احتیاط واجب آن است که به شرابخوار و کسی که آشکارا معصیت کبیره می کند فطره ندهند و همینطور به کسانی که فطره را در معصیت خداوند مصرف می کنند.
مسأله ۱۷۱۲ - احتیاط واجب آن است که به فقیر بیشتر از مخارج سالش و کمتر از یک صاع (تقریباً سه کیلو) داده نشود.
مسأله ۱۷۱۳ - هرگاه به جای یک صاع، نصف صاع از جنس خوب بدهد بطوری که قیمتش به اندازه یک صاع جنس معمولی باشد، کافی نیست و اگر آنرا به قصد قیمت فطره هم بدهد اشکال دارد.
مسأله ۱۷۱۴ - انسان نمی تواند نصف صاع را از یک جنس (مثلاً گندم) و نصف صاع را از جنس دیگر (مثلاً جو) بدهد، مگر این که مخلوط آن دو غذای معمول آن محل باشد.
مسأله ۱۷۱۵ - مستحبّ است در دادن زکات فطره خویشاوندان محتاج را بر دیگران مقدّم دارد و بعد همسایگان نیازمند را و مستحبّ است اهل علم و فضل را اگر نیازی داشته باشند بر غیر آنها مقدّم بشمرد.
سأله ۱۷۱۶ - هرگاه به گمان این که کسی فقیر است به او فطره دهند و بعد معلوم شود فقیر نبوده، می تواند آن مال را پس بگیرد و به مستحق بدهد و اگر پس نگیرد باید از مال خودش فطره را بدهد و اگر از بین رفته باشد، در صورتیکه گیرنده فطره می دانسته آنچه را گرفته زکات فطره است، باید عوض آنرا بدهد و در غیر این صورت عوض بر او واجب نیست و اگر دهنده فطره در تحقیق حال فقیر اهمال نکرده باشد بر او هم چیزی نیست.
مسأله ۱۷۱۷ - به کسی که ادّعای احتیاج می کند نمی توان زکات فطره داد، مگر آنکه اطمینان حاصل گردد که او فقیر است، یا لااقل از ظاهر حالش گمان پیدا شود و یا بداند سابقاً فقیر بوده و رفع فقر او ثابت نشده باشد.
مسأله ۱۷۱۸ - در زکات فطره مانند زکات مال قصد قربت لازم است، یعنی باید برای اطاعت فرمان خدا زکات فطره بدهد و نیّت فطره هم شرط است.
مسأله ۱۷۱۹ - زکات فطره را نمی توان پیش از ماه رمضان داد و اگر بدهد باید روز عید فطر اعاده کند، همینطور احتیاط واجب آن است که در ماه مبارک رمضان هم ندهد، ولی اگر قبل از ماه رمضان یا در ماه رمضان چیزی را به فقیر قرض دهد و پس از آن که فطره بر او واجب شد طلب خویش را به جای فطره حساب کند مانعی ندارد.
مسأله ۱۷۲۰ - در زکات فطره خوراک شخصی خود انسان ملاک نیست بلکه خوراک معمولی اهل شهر و یا محل ملاک است; بنابراین، کسی که همیشه برنج می خورد می تواند زکات فطره را از گندم بدهد.
مسأله ۱۷۲۱ - در زکات فطره می توان به جای جنس، پول داد، مثلاً حساب می کند قیمت یک من گندم چه اندازه است; پول آنرا به همین عنوان به فقیر می دهد، ولی باید توجّه داشت ملاک، قیمت خرده فروشی در بازار آزاد است نه قیمت عمده فروشی و نرخ رسمی و به تعبیر دیگر باید پولی بدهد که فقیر اگر بخواهد بتواند با آن همان جنس را از بازار بخرد.
مسأله ۱۷۲۲ - گندم یا چیز دیگری را که برای فطره می دهند باید مخلوط با خاک و اشیا دیگر نباشد، مگر این که بقدری کم باشد که به حساب نیاید.
مسأله ۱۷۲۳ - زکات فطره را از جنس معیوب نمی توان داد، ولی اگر جایی باشد که آن جنس خوراک غالب آنها به حساب می آید اشکال ندارد.
مسأله ۱۷۲۴ - کسی که زکات فطره چند نفر را می دهد لازم نیست همه را از یک جنس بدهد و می تواند (مثلاً) برای بعضی گندم و برای بعضی جو بدهد.
مسأله ۱۷۲۵ - وقت ادای زکات فطره، روز عید فطر پیش از انجام نماز است; بنابراین، کسی که نماز عیدفطر را می خواند باید فطره را قبل از نماز عید بدهد، ولی اگر نماز عید را نمی خواند می تواند تا ظهر روز عید تأخیر بیندازد.
مسأله ۱۷۲۶ - اگر دسترسی به فقیر ندارد می تواند مقداری از مال خویش را به نیّت فطره جدا کرده و برای مستحقّی که در نظر دارد یا برای هر مستحق کنار بگذارد و باید هر وقت که آنرا می دهد نیّت فطره نماید.
مسأله ۱۷۲۷ - اگر موقعی که دادن زکات فطره واجب است فطره را ندهد و کنار هم نگذارد احتیاط آن است که بعداً به نیّت «ما فی الذّمّه» یعنی بدون این که قصد ادا و قضا کند فطره را بدهد.
مسأله ۱۷۲۸ - مالی را که به قصد فطره کنار گذارده، نمی تواند آنرا با مال دیگری عوض کند، بلکه باید همان را برای فطره بدهد.
مسأله ۱۷۲۹ - هرگاه مالی را که برای فطره کنار گذاشته از بین برود، درصورتیکه دسترسی به فقیر داشته و اهمال نموده باید عوض آنرا بدهد و اگر دسترسی نداشته و در حفظ آن هم اهمال نکرده چیزی بر او نیست.
مسأله ۱۷۳۰ - هرگاه انسان مالی دارد که قیمتش از فطره بیشتر است درصورتیکه نیّت کند که مقداری از آن مال برای فطره است اشکال دارد.
مسأله ۱۷۳۱ - احتیاط واجب آن است که زکات فطره را در همان محل مصرف کند، مثلاً نمی تواند برای بستگانش که در شهر دیگری هستند بفرستد، مگر این که در آن محل مستحقّی پیدا نشود و هرگاه با وجود مستحق فطره را به جای دیگری ببرد و تلف شود ضامن است، ولی حاکم شرع می تواند با توجّه به مصالح نیازمندان اجازه دهد آنرا به محلّ دیگری ببرند.
مسأله ۱۷۳۲ - همانطور که قبلاً هم اشاره شد زکات فطره را بنابر احتیاط واجب در غیر مورد فقرا و مساکین نمی توان مصرف کرد، همینطور نمی توان از آن کارخانه هایی تأسیس کرد و منافع آنرا در خدمت نیازمندان گذارد، ولی تهیّه سرمایه از آن برای افراد نیازمند به مقداری که زندگانی آنها را اداره کند جایزاست.
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی:
مسأله ۱۹۹۹ - کسی که موقع مغرب شب عید فطر بالغ و عاقل و هشیار است و فقیر و بنده کس دیگری نیست، باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع که تقریباً سه کیلو است گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرت و مانند اینها را به مستحق بدهد و اگر پول یکی از اینها را هم بدهد کافی است، و بنابر احتیاط، بر کسی که موقع مغرب ماه شوال بی هوش باشد هم واجب است.
مسأله ۲۰۰۰ - کسی که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسبی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالاتش را بگذراند فقیر است و دادن زکات فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۲۰۰۱ - انسان باید فطره کسانی را که موقع مغرب شب عید فطر، نانخور او حساب می شوند بدهد، کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر.
مسأله ۲۰۰۲ - اگر کسی را که نان خور او است و در شهر دیگر است وکیل کند که از مال او فطره خویش را بدهد، چنان چه اطمینان داشته باشد که فطره را می دهد، لازم نیست خودش فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۰۳ - فطره مهمانی که قبل از مغرب شب عید فطر با رضایت صاحبخانه وارد شده در صورتیکه بگویند، امشب نان او را داده، بر او واجب است هر چند نان خور او حساب نشود.
مسأله ۲۰۰۴ - فطره مهمانی که قبل از مغرب شب عید فطر بدون رضایت صاحبخانه وارد می شود و مدتی نزد او می ماند، بنابر احتیاط، واجب است و هم چنین است فطره کسی که انسان را مجبور کرده اند که خرجی او را بدهد.
مسأله ۲۰۰۵ - فطره مهمانی که پس از مغرب شب عید فطر وارد می شود، بر صاحبخانه واجب نیست، با اینکه قبل از مغرب او را دعوت کرده باشد و در خانه او هم افطار کند.
مسأله ۲۰۰۶ - اگر کسی موقع مغرب شب عید فطر دیوانه باشد، زکات فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۲۰۰۷ - اگر قبل از مغرب یا مقارن آن بچه بالغ شود، یا دیوانه عاقل گردد، یا فقیر غنی شود، در صورتیکه شرایط واجب شدن فطره را دارا باشد، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۰۸ - کسی که موقع مغرب شب عید فطر، زکات فطره بر او واجب نیست، اگر تا قبل از ظهر روز عید شرط های واجب شدن فطره در او پیدا شود، مستحب است زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۰۹ - کافری که پس از مغرب شب عید فطر مسلمان شده فطره بر او واجب نیست، ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر پس از دیدن ماه شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۰ - کسی که فقط به اندازه یک صاع که تقریباً سه کیلو است گندم و مانند آن دارد، مستحب است زکات فطره را بدهد و چنان چه عیالاتی داشته باشد و بخواهد فطره آنان را هم بدهد می تواند به قصد فطره، آن یک صاع را به یکی از عیالاتش بدهد و او هم به همین قصد به دیگری بدهد و هم چنین تا به نفر آخر برسد و بهتر است نفر آخر چیزی را که می گیرد به کسی بدهد که از خودشان نباشد، و اگر یکی از آنها صغیر باشد، ولی او به جای او می گیرد و احتیاط آن است که چیزی را که برای صغیر گرفته به کسی ندهد.
مسأله ۲۰۱۱ - اگر پس از مغرب شب عید فطر بچه دار شود، یا کسی نانخور او حساب شود، واجب نیست فطره او را بدهد؛ باآنکه مستحب است فطره کسانی را که پس از مغرب تا قبل از ظهر روز عید نان خور او حساب می شوند بدهد.
مسأله ۲۰۱۲ - اگر انسان نان خور کسی باشد و قبل از مغرب یا مقارن آن نان خور کس دیگر شود، فطره او بر کسی که نان خور او شده واجب است. مثلاً اگر دختر قبل از مغرب به خانه شوهر رود، شوهرش باید فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۱۳ - کسی که دیگری باید فطره او را بدهد، واجب نیست فطره خویش را بدهد.
مسأله ۲۰۱۴ - اگر فطره انسان بر کسی واجب باشد و او فطره را ندهد، بر خود انسان واجب نمی گردد مگر آنکه شخص غنی نان خور فقیر باشد که در این صورت احتیاط لازم آن است که غنی فطره خویش را بدهد.
مسأله ۲۰۱۵ - اگر کسی که فطره او بر دیگری واجب است خودش فطره را بدهد، از کسی که فطره بر او واجب شده ساقط نمی گردد.
مسأله ۲۰۱۶ - زنی که شوهرش مخارج او را نمی دهد، چنان چه نان خور کس دیگر باشد، فطره اش بر آن کس واجب است. و اگر نانخور کس دیگر نیست، در صورتیکه فقیر نباشد، باید فطره خویش را بدهد.
مسأله ۲۰۱۷ - کسی که سید نیست، نمی تواند به سید فطره بدهد حتی اگر سیدی نان خور او باشد، نمی تواند فطره او را به سید دیگر بدهد.
مسأله ۲۰۱۸ - فطره طفلی که از مادر یا دایه شیر می خورد، بر کسی است که مخارج مادر یا دایه را می دهد. ولی اگر مادر یا دایه مخارج خویش را از مال طفل برمی دارد، فطره طفل بر کسی واجب نیست.
مسأله ۲۰۱۹ - انسان با اینکه مخارج عیالاتش را از مال حرام بدهد، باید فطره آنان را از مال حلال بدهد.
مساله ۲۰۲۰ - اگر انسان کسی را اجیر نماید و شرط کند که مخارج او را بدهد باید فطره او را هم بدهد، ولی چنان چه شرط کند که مقداری از مخارج او را بدهد و مثلاً پولی برای مخارجش بدهد، واجب نیست فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۲۱ - اگر کسی پس از مغرب شب عید فطر بمیرد، باید فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند ولی اگر قبل از مغرب بمیرد، واجب نیست فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند.
مسأله ۲۰۲۲ - احتیاط واجب آن است که زکات فطره را به فقرای شیعه اثنا عشری بدهد با اینکه در شهر دیگر باشند و چون نقل این زکات به شهر دیگر خلاف احتیاط است اگر در شهر خودش فقیر شیعه نباشد مال خویش را به شهر دیگر ببرد و در آنجا به قصد زکات به شیعه بدهد.
مسأله ۲۰۲۳ - اگر طفل شیعه ای فقیر باشد، انسان می تواند فطره را با اذن ولی شرعی او به مصرف او برساند، یا بواسطه دادن به ولی طفل، ملک طفل نماید.
مسأله ۲۰۲۴ - فقیری که فطره به او می دهند، لازم نیست عادل باشد ولی احتیاط واجب آن است که به شراب خوار و کسی که آشکارا معصیت می کند فطره ندهند.
مسأله ۲۰۲۵ - به کسی که فطره را در معصیت مصرف می کند نباید فطره بدهند.
مسأله ۲۰۲۶ - احتیاط واجب آن است که به یک فقیر کمتر از یک صاع که تقریباً سه کیلو است فطره ندهند. ولی اگر بیشتر بدهند اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۲۷ - اگر از جنسی که قیمتش دو برابر قیمت معمولی آن است مثلاً از گندمی که قیمت آن دو برابر قیمت گندم معمولی است، نصف صاع که معنای آن در مسأله پیش گفته شد بدهد کافی نیست و اگر آنرا به قصد قیمت فطره هم بدهد اشکال دارد.
مسأله ۲۰۲۸ - انسان نمی تواند نصف صاع را از یک جنس مثلاً گندم و نصف دیگر آنرا از جنس دیگر مثلاً جو بدهد، و اگر آنرا به قصد قیمت فطره هم بدهد اشکال دارد.
مسأله ۲۰۲۹ - مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان فقیر خویش را بر دیگران مقدم بدارد و بعد همسایگان فقیر را، بعد اهل علم فقیر را ولی اگر دیگران از جهتی برتری داشته باشند، مستحب است آنها را مقدم بدارد.
مساله ۲۰۳۰ - اگرانسان به خیال این که کسی فقیر است به او فطره بدهد و بعد بفهمد فقیر نبوده، چنان چه مالی را که به او داده از بین نرفته باشد، باید پس بگیرد و به مستحق بدهد. و اگر نتواند پس بگیرد، باید از مال خودش فطره را بدهد، و اگر از بین رفته باشد، در صورتیکه گیرنده فطره می دانسته آنچه را گرفته فطره است، باید عوض آنرا بدهد، و اگر نمی دانسته، دادن عوض بر او واجب نیست و انسان باید باردیگر فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۳۱ - اگر کسی بگوید فقیرم، نمی گردد به او فطره داد، مگر آنکه از گفته او اطمینان پیدا شود، یا انسان بداند که قبلاً فقیر بوده است
مسأله ۲۰۳۲ - انسان باید زکات فطره را به قصد قربت یعنی: برای انجام فرمان خداوند عالم بدهد و موقعی که آنرا می دهد، نیت دادن فطره نماید.
مسأله ۲۰۳۳ - اگر قبل از ماه رمضان فطره را بدهد صحیح نیست لکن جواز دادن آن در ماه رمضان بعید نیست، و اگر قبل از رمضان یا در ماه رمضان به فقیر قرض بدهد و پس از آن که فطره بر او واجب شد، طلب خویش را بابت فطره حساب کند مانعی ندارد.
مسأله ۲۰۳۴ - گندم یا چیز دیگری را که برای فطره می دهد، باید به جنس دیگر یا خاک مخلوط نباشد، و چنان چه مخلوط باشد، اگر خالص آن به یک صاع که تقریباً سه کیلو است برسد، یا آنچه مخلوط شده به قدری کم باشد که قابل اعتنا نباشد اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۳۵ - اگر فطره را از چیز معیوب بدهد کافی نیست.
مسأله ۲۰۳۶ - کسی که فطره چند نفر را می دهد، لازم نیست همه را از یک جنس بدهد و اگر مثلاً فطره بعضی را گندم و فطره بعض دیگر را جو بدهد کافی است.
مسأله ۲۰۳۷ - کسی که نماز عید می خواند، بنابر احتیاط واجب، باید فطره را قبل از نماز عید بدهد و یا جدا نماید، ولی اگر نماز عید نمی خواند، می تواند دادن فطره را تا ظهر تأخیر بیندازد.
مسأله ۲۰۳۸ - اگر به نیت فطره مقداری از مال خویش را کنار بگذارد و تا ظهر روز عید به مستحق ندهد، احتیاط واجب آن است که هر وقت آنرا می دهد نیت فطره نماید.
مسأله ۲۰۳۹ - اگر موقعی که دادن زکات فطره واجب است، فطره را ندهد و کنار هم نگذارد، بعداً باید بدون این که نیت ادا و قضا کند فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۴۰ - اگر فطره را کنار بگذارد، نمی تواند آنرا برای خودش بردارد و مال دیگری را برای فطره بگذارد.
مسأله ۲۰۴۱ - اگر انسان مالی داشته باشد که قیمتش از فطره بیشتر است، چنان چه فطره را ندهد و نیت کند که مقداری از آن مال برای فطره باشد اشکال دارد.
مسأله ۲۰۴۲ - اگر مالی را که برای فطره کنار گذاشته از بین برود، چنان چه دسترسی به فقیر داشته و دادن فطره را تأخیر انداخته، باید عوض آنرا بدهد، و اگر دسترسی به فقیر نداشته ضامن نیست.
مسأله ۲۰۴۳ - اگر در محل خودش مستحق پیدا شود، احتیاط واجب آن است که فطره را به جای دیگر نبرد و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آنرا بدهد.
حضرت آیت الله سبحانی
مسأله ۱۶۳۹ - کسی که موقع غروب یعنی پیش از غروب شب عید فطر گرچه به چند لحظه باشد بالغ و عاقل و هشیار است و فقیر و بنده کس دیگر نیست، باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع که تقریباً سه کیلو است گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرت و مانند اینها به مستحق بدهد و اگر پول یکی از اینها را هم بدهد کافی است.
مسأله ۱۶۴۰ - کسی که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالاتش را بگذراند فقیر است و دادن زکات فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۴۱ - انسان باید فطره کسانی را که در غروب شب عید فطر وارد شده و مدتی نزد او می مانند به نحوی که نان خور او حساب می شوند بدهد; کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر.
مسأله ۱۶۴۲ - اگر کسی را که نان خور او است و در شهر دیگر است وکیل کند که از مال او فطره خویش را بدهد، درصورتیکه اطمینان داشته باشد که فطره را می دهد، لازم نیست خودش فطره او را بدهد.
مسأله ۱۶۴۳ - فطره مهمانی که قبل از غروب شب عید فطر با رضایت صاحبخانه وارد شده و عرفاً نان خور او حساب می شود بر او واجب است.
مسأله ۱۶۴۴ - مهمانی که قبل از غروب شب عید فطر بدون رضایت صاحبخانه وارد شود و نان خور او حساب گردد و کسی که انسان را مجبور کرده است که خرجی او را بدهد. و در هر دو صورت احتیاط واجب آن است که خود آنها هم فطره خویش را بدهند.
مسأله ۱۶۴۵ - فطره مهمانی که پس از غروب شب عید فطر وارد می شود، بر صاحبخانه واجب نیست، باآنکه قبل از غروب او را دعوت کرده باشد و در خانه او هم افطار کند.
مسأله ۱۶۴۶ - اگر کسی موقع غروب شب عید فطر دیوانه یا بیهوش باشد، زکات فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۴۷ - اگر قبل از غروب بچه بالغ شود، یا دیوانه عاقل گردد، یا فقیر غنی شود، در صورتیکه شرایط واجب شدن فطره را دارا باشد، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۱۶۴۸ - کسی که موقع غروب شب عید فطر، زکات فطره بر او واجب نیست، اگر تا قبل از ظهر روز عید شرط های واجب شدن فطره در او پیدا شود، مستحب است زکات فطره را بدهد.
مسأله ۱۶۴۹ - کافری که پس از غروب شب عید فطر، مسلمان شده فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۵۰ - کسی که فقط به اندازه یک صاع که تقریباً سه کیلو است گندم و مانند آن دارد، مستحب است زکات فطره را بدهد، و درصورتیکه عیالاتی داشته باشد و بخواهد فطره آنها را هم بدهد می تواند به قصد فطره، آن یک صاع را به یکی از عیالاتش بدهد و او هم به همین قصد به دیگری بدهد، و همینطور تا به نفر آخر برسد، و بهتر است نفر آخر چیزی را که می گیرد به کسی بدهد که از خودشان نباشد. و اگر یکی از آنها صغیر باشد، ولیّ او به جای او می گیرد احتیاط آن است چیزی را که برای صغیر گرفته به کسی ندهد.
مسأله ۱۶۵۱ - اگر پس از غروب شب عید فطر بچه دار شود، یا کسی نان خور او حساب شود، واجب نیست فطره او را بدهد. با اینکه مستحب است فطره کسانی را که پس از غروب تا قبل از ظهر روز عید نان خور او حساب می شوند بدهد.
مسأله ۱۶۵۲ - اگر انسان نان خور کسی باشد و قبل از غروب نان خور کس دیگر شود، فطره او بر کسی که نان خور او شده واجب است مثلاً اگر دختر قبل از غروب به خانه شوهر رود، شوهرش باید فطره او را بدهد.
مسأله ۱۶۵۳ - کسی که دیگری باید فطره او را بدهد واجب نیست فطره خویش را بدهد.
مسأله ۱۶۵۴ - اگر فطره انسان بر کسی واجب باشد و او فطره را ندهد، بر خود انسان واجب نمی گردد.
مسأله ۱۶۵۵ - اگر کسی که فطره او بر دیگری واجب است خودش فطره را بدهد، از کسی که فطره بر او واجب شده ساقط نمی گردد مگر این که به اذن او بدهد.
مسأله ۱۶۵۶ - زنی که شوهرش مخارج او را نمی دهد، درصورتیکه نان خور کس دیگر باشد، فطره اش بر آن کس واجب است. و اگر نان خور کس دیگر نیست، در صورتیکه فقیر نباشد، باید فطره خویش را بدهد.
مسأله ۱۶۵۷ - کسی که سید نیست نمی تواند به سید فطره بدهد حتی اگر سیدی نان خور او باشد، نمی تواند فطره او را به سید دیگر بدهد.
مسأله ۱۶۵۸ - فطره طفلی که از مادر یا دایه شیر می خورد، بر کسی است که مخارج مادر یا دایه را می دهد. ولی اگر مادر یا دایه مخارج خویش را از مال طفل برمی دارد فطره طفل بر کسی واجب نیست.
مسأله ۱۶۵۹ - انسان باآنکه مخارج عیالاتش را از مال حرام بدهد، باید فطره آنان را از مال حلال بدهد.
مسأله ۱۶۶۰ - اگر انسان کسی را اجیر نماید اگر جز عائله و نان خور حساب شود زکات او را باید بدهد بدین سبب فطره کارگران کارخانه ها و مانند آنها برکارفرما واجب نیست.
مسأله ۱۶۶۱ - اگر کسی پس از غروب شب عید فطر بمیرد، باید فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند، ولی اگر قبل از غروب بمیرد، واجب نیست فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند.
مسأله ۱۶۶۲ - اگر زکات فطره را به یکی از هشت مصرفی که سابقاً برای زکات مال گفته شد برسانند کافی است. ولی احتیاط واجب آن است که فقط به فقرای شیعه بدهد.
مسأله ۱۶۶۳ - اگر طفل شیعه ای فقیر باشد، انسان می تواند فطره را به اذن ولیّ به مصرف او برساند، یا بواسطه دادن به ولیّ طفل، ملک طفل نماید.
مسأله ۱۶۶۴ - فقیری که فطره به او می دهند، لازم نیست عادل باشد ولی احتیاط واجب آن است که به شرابخوار و کسی که آشکارا معصیت کبیره می کند فطره ندهد.
مسأله ۱۶۶۵ - به کسی که فطره را در معصیت کبیره مصرف می کند نباید فطره بدهند.
مسأله ۱۶۶۶ - احتیاط مستحب آن است که به یک فقیر بیشتر از مخارج سالش و کمتر از یک صاع که تقریباً سه کیلو است فطره ندهند.
مسأله ۱۶۶۷ - اگر از جنسی که قیمتش دو برابر قیمت معمولی آن است مثلاً از گندمی که قیمت آن دو برابر قیمت گندم معمولی است، نصف صاع که معنای آن در مسأله پیش گفته شد بدهد کافی نیست. و اگر آنرا به قصد قیمت فطره هم بدهد اشکال دارد.
مسأله ۱۶۶۸ - انسان نمی تواند نصف صاع را از یک جنس مثلاً گندم و نصف دیگر آنرا از جنس دیگر مثلاً جو بدهد. و اگر آنرا به قصد قیمت فطره هم بدهد اشکال دارد.
مسأله ۱۶۶۹ - مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان فقیر خویش را بر دیگران مقدم دارد و بعد همسایگان فقیر را، بعد اهل علم فقیر را، ولی اگر دیگران از جهتی برتری داشته باشند. مستحب است آنها را مقدم بدارد.
مسأله ۱۶۷۰ - اگر انسان به خیال این که کسی فقیر است و به او فطره بدهد و بعد بفهمد فقیر نبوده درصورتیکه مالی را که به او داده از بین نرفته باشد، می تواند پس بگیرد و به مستحق بدهد و اگر نتواند بگیرد باید از مال خودش فطره را بدهد و اگر از بین رفته باشد، در صورتیکه گیرنده فطره می دانسته یا احتمال می داده آنچه را گرفته فطره است، باید عوض آنرا بدهد والا، دادن عوض بر او واجب نیست و انسان باید باردیگر فطره را بدهد.
مسأله ۱۶۷۱ - اگر کسی بگوید فقیرم، نمی گردد به او فطره داد، مگر آنکه اطمینان پیدا کند یا از ظاهر حالش گواهی دهد که فقیر است یا انسان بداند که قبلاً فقیر بوده است.
مسأله ۱۶۷۲ - انسان باید زکات فطره را به قصد قربت یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم بدهد و موقعی که آنرا می دهد، نیت دادن فطره نماید.
مسأله ۱۶۷۳ - اگر قبل از ماه رمضان فطره را بدهد صحیح نیست و احتیاط واجب آن است که در ماه رمضان هم فطره را ندهد. ولی اگر قبل از رمضان یا در ماه رمضان به فقیر قرض بدهد و پس از آن که فطره بر او واجب شد، طلب خویش را بابت فطره حساب کند مانعی ندارد.
مسأله ۱۶۷۴ - گندم یا چیز دیگری را که برای فطره می دهد، باید به جنس دیگر یا خاک مخلوط نباشد، یا اگر مخلوط است چیزی که مخلوط شده به قدری کم باشد که قابل اعتنا نباشد و اگر بیشتر از این مقدار باشد در صورتی صحیح است که خالص آن به یک صاع برسد.
مسأله ۱۶۷۵ - اگر فطره را از چیز معیوب بدهد کافی نیست. ولی اگر جایی باشد که خوراک غالب آنها معیوب است اشکال ندارد.
مسأله ۱۶۷۶ - کسی که فطره چند نفر را می دهد، لازم نیست همه را از یک جنس بدهد و اگر مثلاً فطره بعضی را گندم و فطره بعض دیگر را جو بدهد کافی است.
مسأله ۱۶۷۷ - کسی که نماز عید فطر می خواند، بنابر احتیاط واجب فطره را قبل از نماز عید بدهد، ولی اگر نماز عید نمی خواند، می تواند دادن فطره را تا ظهر تأخیر بیندازد.
مسأله ۱۶۷۸ - اگر به نیت فطره مقداری از مال خویش را کنار بگذارد و تا ظهر روز عید به مستحق ندهد، احتیاط واجب آن است که هر وقت آنرا می دهد نیت فطره نماید.
مسأله ۱۶۷۹ - اگر موقعی که دادن زکات فطره واجب است، فطره را ندهد و کنار هم نگذارد، احتیاط واجب آن است که بعداً بدون این که نیت ادا و قضا کند فطره را بدهد.
مسأله ۱۶۸۰ - اگر فطره را کنار بگذارد، نمی تواند آنرا برای خودش بردارد و مالی دیگر را برای فطره بگذارد.
مسأله ۱۶۸۱ - اگر انسان مالی داشته باشد که قیمتش از فطره بیشتر است، درصورتیکه فطره را ندهد و نیت کند که مقداری از آن مال برای فطره باشد اشکال دارد. مگر این که بخواهد همه را بعنوان فطره به فقیر بدهد.
مسأله ۱۶۸۲ - اگر مالی را که برای فطره کنار گذاشته از بین برود، درصورتیکه دسترس به فقیر داشته و دادن فطره را تأخیر انداخته، باید عوض آنرا بدهد و اگر دسترس به فقیر نداشته ضامن نیست، مگر آنکه در نگهداری آن اهمال نموده باشد.
مسأله ۱۶۸۳ - اگر در محل خودش مستحق پیدا شود، احتیاط مستحب آن است که فطره را به جای دیگر نبرد، ولی اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آنرا بدهد.
حضرت آیت الله شبیری زنجانی:
مساله ۲۰۰۰ - کسی که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسبی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالاتش را بگذراند فقیر است و دادن زکات فطره بر او واجب نیست.
مساله ۲۰۰۱ - کسی که در ماه رمضان شرایط وجوب زکات فطره را -که در مسأله ۱۹۹۹ گفته شد- دارا باشد، درصورتیکه این شرایط تا طلوع آفتاب روز عید فطر باقی باشد بی شک زکات فطره بر وی واجب است، بلکه اگر یکی از این شرایط را تا هنگام طلوع آفتاب روز عید فطر از دست بدهد، باید احتیاط کند و زکات فطره بدهد.
مساله ۲۰۰۲ - زکات فطره تمام نانخورهای انسان لازم است؛ کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر. و اگر کسی را که نان خور اوست وکیل کند که از مال او فطره خویش را بدهد، درصورتیکه اطمینان داشته باشد که فطره را می دهد، لازم نیست خودش فطره او را بدهد.
مساله ۲۰۰۳ - زکات فطره کسی بر انسان واجب است که «نان خور» - بدون هیچ قیدی خوانده شود، ولی کسی که فقط با قیدی نان خور خوانده می شود مثلاً تنها «نان خور در شب عید فطر» یا «نان خور در روز آخر ماه رمضان» به وی گفته می شود، زکات فطره وی بر انسان واجب نیست. بدین سبب مهمانی که پیش از غروب آفتاب شب عید فطر وارد منزل انسان می گردد، اگر بنا دارد مدت طولانی میهمان بوده به شکلی که «نان خور» بدون هیچ قیدی، بشمار می آید، زکات فطره وی واجب است، ولی اگر تنها همان شب را میهمان است زکات فطره وی واجب نیست، هر چند احتیاط مستحب آن است که زکات فطره او را هم بدهد و اگر در طول ماه رمضان نان خور انسان باشد زکات فطره وی بر انسان واجب است. در هر صورت در جاهایی همچون این مسأله که به صورت مستم نمی توان زکات را به گردن میهمان یا صاحبخانه دانست، درصورتیکه یکی از آن دو با اجازه دیگری زکات فطره را به نیت کسی که واقعاً زکات فطره به گردن اوست بدهد کافی است و بر دیگری پرداخت مجدد زکات فطره لازم نیست.
مساله ۲۰۰۴ - فطره مهمانی که قبل از غروب شب عید فطر بدون رضایت صاحبخانه وارد شده و مدتی نزد او می ماند به شکلی که نان خور او حساب می گردد، لازم است و همینطور است فطرة کسی که انسان را مجبور کرده اند که خرجی او را بدهد.
مساله ۲۰۰۵ - فطره میهمانی که پس از غروب شب عید فطر وارد می شود، بر صاحبخانه واجب نیست، با اینکه قبل از غروب او را دعوت کرده باشد و در منزل وی هم افطار کند و مقرر است مدت طولانی میهمان وی باشد.
مساله ۲۰۰۶ - اگر کسی هنگام غروب شب عید فطر دیوانه باشد، زکات فطره بر او واجب نیست.
مساله ۲۰۰۷ - اگر قبل از غروب، بچه بالغ شود، یا دیوانه عاقل گردد یا فقیر غنی گردد، در صورتیکه سایر شرایط واجب شدن فطره را دارا باشد، باید زکات فطره را بدهد.
مساله ۲۰۰۸ - بر کسی که در هیچ مقداری از ماه رمضان شرایط وجوب زکات فطره را دارا نباشد، زکات فطرہ واجب نیست ولی اگر تا قبل از ظهر روز عید شرایط وجوب زکات فطره در او پیدا شود مستحب بلکه مطابق احتیاط استحبابی است که زکات فطره را بدهد.
مساله ۲۰۰۹ - کافری که پس از غروب شب عید فطر مسلمان شود، فطره بر او واجب نیست، ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر پس از دیدن ماه، شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.
مساله ۲۰۱۰ - کسی که فقط به اندازه یک صاع (که مقدار آن در مسأله ۱۹۹۹ گفته شد) گندم و مانند آن دارد، مستحب است زکات فطره را بدهد و درصورتیکه عیالاتی داشته باشد و بخواهد فطرة آنها را هم بدهد، می تواند به قصد فطره، آن یک صاع را به یکی از عیالاتش بدهد، و او هم به همین قصد به دیگری بدهد و همینطور تا به نفر آخر برسد و بهتر است نفر آخر چیزی را که می گیرد، به کسی بدهد.
مساله ۲۰۱۱ - اگر پس از غروب شب عید فطر بچه دار شود، یا کسی نان خور او حساب شود، واجب نیست فطره او را بدهد، با اینکه مستحب بلکه مطابق احتیاط استحبابی است فطره کسانی را که پس از غروب تا قبل از ظهر روز عید نان خور او حساب می شود بدهد.
مساله ۲۰۱۲ - اگر انسان نان خور کسی باشد و قبل از غروب، نان خور کس دیگر شود، فطره او بر کسی که نان خور او شده واجب است، مثلاً اگر دختر قبل از غروب به خانه شوهر رود، شوهرش باید فطره او را بدهد.
مساله ۲۰۱۳ - کسی که دیگری باید فطره او را بدهد، واجب نیست فطره خویش را بدهد.
مساله ۲۰۱۴ - اگر فطره انسان بر کسی واجب باشد و او فطره را ندهد، بر خود انسان واجب نمی گردد.
مساله ۲۰۱۵ - اگر کسی که فطرة او بر دیگری واجب است خودش فطره را بدهد، از کسی که فطره بر او واجب شده ساقط نمی گردد، ولی اگر از سوی کسی که فطره بر او واجب شده با اجازه او بدهد، کفایت می کند.
مساله ۲۰۱۶ - زنی که شوهرش مخارج او را نمی دهد، درصورتیکه نانخور کس دیگر باشد فطره اش بر آن کس واجب است و اگر نانخور کس دیگر نیست، در صورتیکه فقیر نباشد، باید فطرة خویش را بدهد.
مساله ۲۰۱۷ - کسی که سید نیست، نمی تواند به سید فطره بدهد، حتی اگر سیدی نان خور او باشد، نمی تواند فطره او را به ستد دیگر بدهد.
مساله ۲۰۱۸ - فطرة طفلی که از مادر یا دایه شیر می خورد، بر کسی است که مخارج مادر یا دایه را می دهد، ولی اگر مادر یا دایه مخارج خویش را از مال طفل برمیدارد، فطرة طفل بر کسی واجب نیست، ولی فطرة مادر یا دایه از مال طفل برداشته می شود.
مساله ۲۰۱۹ - انسان با اینکه مخارج عیالاتش را از مال حرام بدهد، باید فطره‌ی آنان را از مال حلال بدهد.
مساله ۲۰۲۰ - اگر انسان کسی را اجیر کند و شرط کند که مخارج او را بدهد، باید فطره او را هم بدهد، ولی درصورتیکه شرط کند که مقدار مخارج او را بدهد و مثلاً پولی برای مخارجش بدهد، واجب نیست فطره او را بدهد.
مساله ۲۰۲۱ - حکم فطره در صورت وفات نان آور یا نان خور اگر کسی پس از غروب شب عید فطر بمیرد، باید فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند، ولی اگر قبل از غروب بمیرد، واجب نیست فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند، همینطور اگر یکی از عیالات انسان پس از غروب شب عید فطر بمیرد پرداخت فطره او بر انسان واجب است، ولی اگر قبل از غروب بمیرد، لازم نیست فطره او را بپردازند.
مساله ۲۰۲۲ - اگر زکات فطره را به یکی از هشت مصرفی که در مسأله ۱۹۳۳ برای زکات مال گفته شد برسانند کافی است، ولی احتیاط مستحب آن است که فقط به فقرای شیعه بلکه فقط به مساکین (یعنی فقرای بسیار نیازمند بدهند.
مساله ۲۰۲۳ - اگر طفل شیعه ای فقیر باشد، انسان می تواند با رضایت ولی طفل، فطره را به مصرف او برساند یا بواسطه دادن به ولی، ملک طفل نماید.
مساله ۲۰۲۴ - فقیری که فطره به او می دهند لازم نیست عادل باشد، ولی به شراب خوار و هم کسی که زکات دادن کمک به معصیت اوست نمی توان فطره داد، همینطور باید احتیاط کند و به فقیری که گدایی می کند فطره ندهند همانطور که در مسأله ۱۹۵۳ و ۱۹۸۵۴ گذشت.
مساله ۲۰۲۵ - پرداخت فطره به مصرف کننده آن در معصیت به کسی که فطره را در معصیت مصرف می کند، نباید فطره بدهند.
مساله ۲۰۲۶ - کمترین مقدار فطره پرداختی به یک نفر واجب است احتیاط کند و به یک فقیر کمتر از یک صاع (که مقدار آن در مسأله ۱۹۹۹ گفته شد) فطره ندهند، ولی اگر بیشتر بدهند اشکال ندارد.
مساله ۲۰۲۷ - پرداخت کمتراز صاع از جنس مرغوب به جای یک صاع از جنس بد اگر از جنسی که قیمتش دو برابر قیمت معمولی آنست، مثلاً از گندمی که قیمت آن دو برابر قیمت گندم معمولی است، نصف صاع بدهد کافی نیست، بلکه اگر آنرا به قصد قیمت فطره هم بدهد کافی نیست.
مساله ۲۰۲۸ - انسان نمی تواند نصف صاع را از یک جنس، مثلاً گندم و نصف دیگر را از جنس دیگر؛ مثلاً جو، بدهد و اگر آنرا به قصد قیمت فطره هم بدهد کافی نیست.
مساله ۲۰۲۹ - مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان فقیر خویش را بر دیگران مقدم دارد، و بعد همسایگان فقیر را، و بعد اهل علم فقیر را، ولی اگر دیگران از جهتی برتری داشته باشند، مستحب است آنها را مقدم بدارد.
مساله ۲۰۳۰ - اگر انسان به خیال این که کسی از مصارف زکات فطره مثلاً فقیر است به او فطره بدهد، و بعد بفهمد که از مصارف زکات فطره نبوده، مثل فقیر نبوده، حکم مسأله همانند حکمی است که در مسأله ۱۹۴۴ درباره زکات اموال گفته شد.
مساله ۲۰۳۱ - اگر کسی بگوید فقیرم، تا از گفته وی برای انسان اطمینان پیدا نشود نمی گردد به او فطره داد، مگر انسان بداند که قبلاً فقیر بوده است که بدون اطمینان هم می شود به او فطره داد.
مساله ۲۰۳۲ - انسان باید زکات فطره را به قصد قربت؛ یعنی برای خداوند عالم، بدهد و موقعی که آنرا می دهد نت دادن فطره نماید.
مساله ۲۰۳۳ - اگر قبل از ماه رمضان فطره را بدهد صحیح نیست و احتیاط مستحب آن است که در ماه رمضان هم فطره را ندهد، ولی اگر قبل از ماه رمضان به مستحق قرض بدهد و پس از آن که فطره بر او واجب شد طلب خویش را بابت فطره حساب کند مانعی ندارد، مگر بداند که حالا دیگر گیرنده مستحق فطره نیست.
مساله ۲۰۳۴ - مخلوط بودن گندم فطره با خاک یا جنس دیگر گندم یا چیز دیگری را که برای فطره می دهد، باید به جنس دیگر یا خاک مخلوط نباشد، ولی مقداری خاک و مانند آنکه معمولاً همراه گندم می باشد مانعی ندارد و اگر بیشتر از مقدار متعارف به چیزی که خالص کردن آن نیاز به خرج و کار زائد داشته باشد مخلوط باشد، کفایت نمی نماید.
مساله ۲۰۳۵ - اگر فطره را از چیز معیوب بدهد کافی نیست.
مساله ۲۰۳۶ - کسی که فطره چند نفر را می دهد، لازم نیست همه را از یک جنس بدهد، و اگر مثل فطرة بعضی را گندم و فطره بعضی دیگر را جو بدهد کافی است.
مساله ۲۰۳۷ - کسی که نماز عید فطر می خواند باید فطره را قبل از نماز عید بدهد یا کنار بگذارد، ولی اگر نماز عید نمی خواند باید در روز عید فطر زکات فطره را بدهد یا کنار بگذارد.
مساله ۲۰۳۸ - اگر به نیت فطره مقداری از مال خویش را کنار بگذارد و در روز عید به مستحق ندهد اشکال ندارد و هر وقت آنرا می دهد نت فطره نماید.
مساله ۲۰۳۹ - اگر موقعی که دادن زکات فطره واجب است، فطره را ندهد و کنار هم نگذارد معصیت کرده و به احتیاط مستحب بعد از آن، بدون این که نیت ادا یا قضا کند فطره را بدهد.
مساله ۲۰۴۰ - اگر فطره را کنار بگذارد، نمی تواند آنرا برای خودش بردارد و مالی دیگر را برای فطره بگذارد.
مساله ۲۰۴۱ - اگر انسان مالی داشته باشد که قیمتش از فطره بیشتر است، درصورتیکه فطره را ندهد و نیت کند که مقداری از آن مال برای فطره باشد صحیح نیست.
مساله ۲۰۴۲ - اگر مالی را که برای فطره کنار گذاشته از بین برود، درصورتیکه در نگهداری مال اهمال کرده، باید عوض آنرا بدهد، و اگر اهمال نکرده، ضامن نیست، البته اگر می توانسته زکات را به مصرف برساند، ولی دادن زکات را به تأخیر انداخته، احتیاط مستحب آن است که عوض آنرا بدهد.
مساله ۲۰۴۳ - اگر در محل خودش، نتواند فطره را به مصرف آن برساند، درصورتیکه امید نداشته باشد که بعداً بتواند به مصرف برساند، باید آنرا به شهر دیگر ببرد، و به مصرف فطره برساند، و باید احتیاط کند و مخارج بردن به آن شهر را از فطره برندارد و اگر فطره تلف شود ضامن نیست، و در صورتیکه بتواند زکات فطره را در محل خود به مصرف برساند، می تواند به شهر دیگر ببرد ولی درصورتیکه بدون اجازه حاکم شرع آنرا به شهر دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آنرا بدهد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب